Με αφορμή την υπόθεση του Κολωνού, ο καθηγητής Εγκληματολογίας και πρώην Υπουργός, Γιάννης Πανούσης μιλάει στο topontiki.gr για το «προφίλ» των παιδοβιαστών, τα «λαϊκά δικαστήρια» αλλά και τα λάθη των αρχών και των ΜΜΕ.

• Κολωνός, Αγρίνιο, Πετράλωνα… Καθημερινά ερχόμαστε αντιμέτωποι με νέες φρικιαστικές ειδήσεις, που αφορούν βιασμούς ανηλίκων. Ήταν πάντα τόσα πολλά τα περιστατικά και απλώς τώρα επειδή τα θύματα μιλούν ευκολότερα, παίρνουν περισσότερη δημοσιότητα; Αν όχι, γιατί υπάρχει τέτοια αύξηση;

Δεν υπάρχει μία ενιαία απάντηση στο φαινόμενο γιατί ενώ οι πράξεις ποινικά μοιάζουν στο εγκληματολογικό (πιθανόν και στο ψυχολογικό ή πολιτισμικό ή κοινωνιολογικό) επίπεδο προσέγγισης είναι εντελώς διαφορετικές.

Π.χ τί σχέση μπορεί να έχει ο Κολωνός με πολλούς βιαστές, εκπόρνευση, περίεργη στάση οικογένειας κλπ. με την (πιθανή) περίπτωση αιμομιξίας και οργίων των Πετραλώνων;

Άρα καθεμία υπόθεση πρέπει ν’ αναλυθεί ξεχωριστά (σχέσεις, κίνητρα, συμφέροντα και άλλα).

• Ποια η διαφορά παιδοφιλου και παιδεραστή; Ισχύει ότι στατιστικά πρόκειται για ανθρώπους που έχουν κι εκείνοι κακοποιηθεί; Ποιο είναι το προφίλ ενός παιδοβιαστη και τι καθορίζει αν ένα κακοποιημένο παιδί θα γίνει με τη σειρά του κακοποιητης ή όχι;

Ο παιδόφιλος κατατρύχεται από ερωτικές τάσεις/ορμές και φαντασιώσεις συνεύρεσης με παιδιά αλλά δεν προβαίνει σε πράξεις, κυρίως λόγω αναστολών (ηθικών κλπ.)

Ο παιδεραστής συνάπτει ερωτικές σχέσεις, που ανάλογα με τη νομοθεσία της χώρας ως προς την ηλικία του θύματος, χαρακτηρίζονται και βιασμός (καθώς ούτε η ενδεχόμενη «συναίνεση» του παιδιού αίρει τον άδικο χαρακτήρα της πράξης).

Ο κακοποιηθείς συχνά κακοποιεί αλλά δεν έχει διαπιστωθεί ευθεία συσχέτιση βιασθέντος, ο οποίος μεταγενέστερα βιάζει. Τις περισσότερες φορές εκδικείται, αυτοκτονεί ή πέφτει σε ψυχωτικές καταστάσεις.

• Έχουν οι δράστες τέτοιων εγκλημάτων συναίσθηση του τι προκαλούν στα θύματα τους; 

Αν μπορούσαμε να εντοπίσουμε κοινό παρονομαστή θα βρίσκαμε την παντελή έλλειψη οίκτου και φιλαλληλίας, στοιχειωδών συναισθημάτων του ανθρωπισμού και του πολιτισμού.

• Ποια λάθη έχουν γίνει από αρχές και ΜΜΕ στη διαχείριση της υπόθεσης του Κολωνού; Πόσο «δεοντολογικό» είναι να βγαίνει στα κανάλια η ψυχολόγος της μικρής;

Το «κυνήγι» μιας τέτοιας, πράγματι «ιδιαίτερης» υπόθεσης, με πολλές παραμέτρους, ήταν αναμενόμενο (και σε διάρκεια και σε ένταση). Προφανώς δεν τηρήθηκε κανένα όριο ευαισθησίας, προστασίας της ιδιωτικής ζωής ή τεκμηρίου αθωότητας. Σε κάθε περίπτωση οι «ειδικοί επιστήμονες» οφείλουν να προσέχουν όχι μόνο ποιες θεωρίες διατυπώνουν ανεπιγνώστως αλλά και ποια δεοντολογία (και ηθική) του κλάδου τους παρα-βιάζουν ανερυθρίαστα.

• Πώς μπορεί να αποφευχθεί ο επανατραυματισμος του θύματος; Πώς θα μπορούσε πλέον να προστατευτεί η 12χρονη;

Δύσκολο. Συνήθως τον πρώτο, πραγματικό, βιασμό ακολουθούν άλλοι-τουλάχιστον τέσσερις: η καχυποψία, ο στιγματισμός, ο δικαστικός κανιβαλισμός και η αδυναμία επανένταξης σε κανονική ζωή. Δεν είμαι αισιόδοξος ως προς το αν μπορέσει να βρει η ίδια τις δυνάμεις να σταθεί όρθια ,γιατί οι υπόλοιποι -μόλις σβήσουν τα φώτα της επικαιρότητας- θα την αφήσουν μόνη [για ενδεχόμενη ανάγκη θεραπείας υπάρχει το άρθρο 352 Α&3].

• Γιατί «πουλάει» τόσο η φρίκη; Γιατί όσο πιο «άρρωστο» ένα έγκλημα, τόσο μεγαλύτερο το ενδιαφέρον του κοινού; 

Δεν «πουλάει η φρίκη» αλλά σαγηνεύει το αλλόκοτο, το τραγικό, το επικίνδυνο, που δίνουν στην επίπεδη ζωή μερικών κάποιο (έστω «αρρωστημένο») νόημα κλειδαρότρυπας. Θυμίζω ότι ανέκαθεν οι εκτός νόμου συγκινούσαν και πολλοί εγκληματίες ηρωοποιούνταν.

• Όταν ο όχλος ζητάει κρεμάλες και εκτελέσεις για παραδειγματισμό, και ακόμη και από επίσημα χείλη γίνονται πρότασεις για «χημικό ευνουχισμό», πόσο σας τρομάζει το «κοινό περί δικαίου αίσθημα»;

Δεν υπάρχει περισσότερο επικίνδυνη άποψη για τα ανθρώπινα δικαιώματα από την ικανοποίηση του «περί δικαίου αισθήματος του λαού» [sic].

Το φαινόμενο παιδεραστία είναι «άγριο» αλλά πρέπει να το αντιμετωπίσουμε μέσα στο πλαίσιο του νομικού μας πολιτισμού. Οι προ-τάσεις περί επαναφοράς της ποινής του θανάτου ή ευνουχισμών μας επαναφέρουν σε εποχές κι αντιλήψεις για τις οποίες δεν πρέπει να υπερηφανευόμαστε.

• Αν ωστόσο ισχύει ότι οι δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων είναι συχνά υποτροποι, πώς θα μπορούσε η κοινωνία να προστατευτεί, στο πλαίσιο ενός νομικού πολιτισμού, που προφανώς οφείλει να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα ακόμη και του χειρότερου εγκληματία;

Για τη βιολογικο-ιατρική εκδοχή/θεραπευτική πρόληψης πρέπει να μιλήσουν άλλοι ειδικότεροι εμού. Για τη διαχείριση του κινδύνου υποτροπής οι κοινωνικοί λειτουργοί/επιμελητές κοινωνικής αρωγής και οι ψυχολόγοι του τόπου διαμονής είναι προτιμότεροι από τους αστυνομικούς. Μπορεί να εφαρμοστεί κατά την έκτιση της ποινής η συμμετοχή του δράστη (εάν συμφωνεί) σε πρόγραμμα ψυχογενετήσιας θεραπείας [άρθρο 352 Α].

• Ποιο είναι το νομικό πλαίσιο για αυτά τα αδικήματα; 

Θα εξαρτηθεί από την τελική δικαστική απόφαση. Σε περίπτωση που καταδικασθούν για βιασμό [άρθρο 336&3] και μαστροπεία [349&1] τα ισόβια (δις) είναι δεδομένα. Θα εξετασθούν επίσης ζητήματα γενετήσιας πράξης μεταξύ συγγενών [345], προσέλκυσης παιδιών για γενετήσιους λόγους [348Β] και  γενετήσιες πράξεις με ανήλικους έναντι αμοιβής [351Α].

• Οι δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων κρατούνται στις φυλακές Γρεβενών και Τριπόλεως, κυρίως για τη δική τους προστασία. Ωστόσο αυτό δεν συνιστά κάποιας μορφής “γκετοποιηση” που λειτουργεί ανασταλτικά στον «σωφρονισμό» τους;

Μολονότι δεν προβλέπεται «εξειδίκευση» καταστημάτων κράτησης λόγω παράδοσης κρατούνται σε αυτά που αναφέρετε. Ο κίνδυνος του συμφυρμού τους με άλλους συγκρατούμενους και της εφαρμογής «του νόμου της φυλακής» (που δεν συμπαθεί τους βιαστές ανηλίκων) είναι η κύρια αιτία. Περί σωφρονισμού, ας μην κάνουμε λόγο (όχι μόνο γι’ αυτούς αλλά για όλους τους κρατούμενους).

• Η δημοσιοποίηση των στοιχείων των υπόπτων/δραστών μπορεί μεν να συμβάλει στην αποκάλυψη κι άλλων εγκλημάτων, ωστόσο παράλληλα στιγματίζει ανεπανόρθωτα τα παιδιά των εκάστοτε εγκληματιών. Τι γίνεται για αυτά τα παιδιά; Πώς μπορούν να προστατευθούν;

Αυτό το ερώτημα είναι πολύ δύσκολο γιατί οι ερευνητές δεν διαθέτουν πολλά στοιχεία, κυρίως επειδή τα παιδιά των στυγερών εγκληματιών θέλουν να εξαφανιστούν, να καλυφθούν πίσω από αλλαγή ονόματος ή ανωνυμία, ώστε να μην κουβαλάνε το στίγμα του δολοφόνου-πατέρα ή της «άρρωστης οικογένειας». Η επαναφορά τους στην κανονικότητα είναι εξίσου δύσκολη με την κοινωνική επανένταξη των δραστών.

Διαβάστε επίσης:

Νέος Σωφρονιστικός Κώδικας: «Μαχαίρι» στις άδειες, περιστολή δικαιωμάτων και οπισθοδρόμηση

Ο «βιασμός» της 12χρονης από τα ΜΜΕ

Νεκρά παιδιά στην Πάτρα: Πέντε φορές που τα ΜΜΕ έπιασαν πάτο (videos)