Η έξαρση της τουρκικής επιθετικότητας από το καλοκαίρι του 2019 κατέδειξε αντανακλαστικά πόσο πίσω έμεινε η Ελλάδα κατά τις τελευταίες δεκαετίες στη συνειδητοποίηση και την αντιμετώπιση της εξ Ανατολών απειλής.

Η θεωρία του «θα το ρισκάρουμε με την Τουρκία», την οποία διατύπωσε ευθαρσώς το 2012 στέλεχος της σημερινής αξιωματικής αντιπολίτευσης, δεν χαρακτήριζε μόνο την οπτική του δικού του κόμματος έναντι της μείζονος πολιτικής που αντιμετώπιζε η χώρα. Υπήρξε, αντίθετα, ακρογωνιαίος λίθος των κατευθύνσεων που υιοθέτησαν οι ελληνικές ιθύνουσες τάξεις, για δεκαετίες ολόκληρες, ιδίως από το 1990 κι έπειτα.

Μέσα σε αυτό το διάστημα χάσαμε πολύτιμο χρόνο. Ξοδέψαμε προσοχή και ενέργεια σε μια αντιπαράθεση με λανθασμένες θέσεις και αξιώματα – ο κατευνασμός της τουρκικής επιθετικότητας, η άποψη ότι η παγκοσμιοποίηση αφήνει πίσω της την «εποχή των κανονιοφόρων» για χάρη του διεθνούς εμπορίου κ.ο.κ. Και αφήσαμε την Τουρκία να διαγράψει άλματα στη δική της στρατηγική.

Το βιβλίο του Μάνου Καραγιάννη «Αποτροπή και Άμυνα», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, αποτελεί ένα εμπεριστατωμένο εισαγωγικό εγχειρίδιο, προκειμένου να αντιληφθεί κανείς τα νέα, κρίσιμα πεδία στα οποία οφείλει να ανοιχτεί η συζήτηση για την εθνική στρατηγική της χώρας προκειμένου να καλυφθεί το χαμένο έδαφος.

Ως αφετηρία του προβληματισμού του ο συγγραφέας προβαίνει σε μια διαπίστωση, η οποία σε άλλες περιστάσεις θα φάνταζε αυτονόητη, σήμερα όμως παραμένει ζητούμενο για την Ελλάδα: «Η αγορά υπερσύγχρονων αμυντικών συστημάτων από μόνη της δεν σημαίνει ότι η Άγκυρα θα αλλάξει την αναθεωρητική της πολιτική έναντι της Ελλάδας. Οι νέοι εξοπλισμοί θα είναι άχρηστοι αν δεν αλλάξει ο τρόπος που αντιλαμβάνονται η κοινωνία και το πολιτικό προσωπικό τη στρατηγική ισχύ της Ελλάδας».

Προς ποια κατεύθυνση, όμως, να αλλάξει ο τρόπος πρόσληψης της στρατηγικής ισχύος; Προκειμένου να απαντήσει στο ερώτημα αυτό, ο συγγραφέας προβαίνει σε μια ευσύνοπτη ανάλυση της θεωρίας της αποτροπής και της άμυνας, συγκρίνοντας μάλιστα παραδείγματα στρατηγικών δογμάτων από τις προηγούμενες δεκαετίες μέχρι και σήμερα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα σημεία όπου αναλύονται οι προσεγγίσεις αποτροπής και άμυνας που αναπτύσσουν χώρες, οι οποίες μοιράζονται με την Ελλάδα ένα κρίσιμο μειονέκτημα: την απουσία «στρατηγικού βάθους έναντι του αντιπάλου τους». Τέτοιες περιπτώσεις είναι εκείνες του Πακιστάν έναντι της Ινδίας, περίπτωση που ίσως διατηρεί το μικρότερο ενδιαφέρον για την ελληνική πλευρά, του Ισραήλ (το δόγμα της «επιθετικής άμυνας»), αλλά και της Ταϊβάν (το δόγμα του «σκαντζόχοιρου»).

Επίσης σημαντική είναι η πραγμάτευση των τελευταίων εξελίξεων του πολέμου στην Ουκρανία, με τη ρωσική εισβολή και την τιτάνια και ηρωική προσπάθεια των Ουκρανών να την αντιμετωπίσουν, η οποία – σύμφωνα με όλους τους αναλυτές – εισάγει σημαντικές τομές στις στρατιωτικές και στρατηγικές υποθέσεις, αλλάζοντας την όψη του σύγχρονου πολέμου.

Το κυριότερο στοιχείο που αφορά στο ουκρανικό παράδειγμα έχει να κάνει με τον τρόπο που συνδυάζεται η χρήση των πιο καινοτόμων τεχνολογικών μέσων, με την αυξημένη κοινωνική κινητοποίηση και συμμετοχή σε όλα τα επίπεδα του πολεμικού εγχειρήματος· από τα μετόπισθεν – και τον πόλεμο στο επίπεδο του φρονήματος και των εντυπώσεων – μέχρι το ίδιο το πολεμικό μέτωπο.

Η συγκριτική ανάλυση του βιβλίου δεν καταπίπτει σε απλή περιπτωσιολογία και παράθεση παραδειγμάτων προς μίμηση, δίχως να υπάρχει η διάσταση επίγνωσης των ιδιαιτεροτήτων που διέπει την ελληνοτουρκική αντιπαράθεση.

Αντίθετα, οι προαναφερόμενες περιπτώσεις εξετάζονται υπό το πρίσμα ενός σημαντικού αξιώματος που διέπει το ισραηλινό δόγμα και στο οποίο ο συγγραφέας δίνει ιδιαίτερη σημασία: «Η αποτροπή πρέπει να είναι συγκεκριμένη και προσαρμοσμένη σε κάθε εχθρό, πρέπει να βασίζεται σε συνεχή ανάλυση των χαρακτηριστικών, των δυνατοτήτων, της ταυτότητας και των διαδικασιών λήψης αποφάσεων του εχθρού».

Έτσι το τελευταίο τμήμα του βιβλίου αφιερώνεται στην πραγμάτευση της ελληνικής αποτροπής και άμυνας στον 21ο αιώνα. Δύο είναι τα κυριότερα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει:

Πρώτον, ότι η τουρκική επιθετική στρατηγική έχει διευρυνθεί σε πεδία στα οποία η ελληνική απάντηση δεν έχει διαμορφωθεί ακόμα. Έναντι της Ελλάδας η Τουρκία έχει καταφέρει να οπλοποιήσει τις εμπορικές συναλλαγές, την ιστορία, τις προσφυγικές ροές· παρεμβαίνει στην εγχώρια πολιτική αντιπαράθεση και παίζει το παιχνίδι της παραπληροφόρησης και των «ψευδών ειδήσεων»· εξαπολύει ειδικές επικοινωνιακές επιχειρήσεις – όπως με την υποτιθέμενη Μαρία του Έβρου – που σκοπό έχουν να εκθέσουν τη χώρα μας διεθνώς· κρύβει την επιθετικότητά της πίσω από την κατασκευή αφηγημάτων ότι τάχα απειλείται από την παρουσία των ελληνικών δυνάμεων στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, ενώ προσπαθεί να πλήξει την εικόνα της Ελλάδας στα μάτια του μη δυτικού κόσμου, ισχυριζόμενη ότι η Δύση τη χρησιμοποιεί ως εφαλτήριο βάσεων που στοχεύουν στην ίδια.

Η Ελλάδα χρειάζεται ένα συνεκτικό αφήγημα για να απαντήσει στην «υβριδοποίηση» της αντιπαράθεσης από την πλευρά της Τουρκίας. Δεν το έχει διαμορφώσει ακόμα, αν και τα διαθέσιμα επιχειρήματα που υπάρχουν στη φαρέτρα της είναι ουκ ολίγα: από το γεγονός ότι η Τουρκία έχει διαπράξει μια γενοκτονία έναντι του Ελληνισμού στον Πόντο και τη Μικρά Ασία ή κατέχει τη Βόρεια Κύπρο μέχρι το γεγονός ότι η επιθετικότητα της Τουρκίας δεν αφορά μόνο στην Ελλάδα, αλλά εκφράζεται προς πάσα κατεύθυνση και στοχοποιεί όλες τις όμορές της χώρες ή κινείται σε πολλαπλά επίπεδα με τρόπο που εν τέλει υπονομεύει την ίδια την ενότητα της Δύσης για λογαριασμό ενός υπό διαμόρφωση ευρασιατικού άξονα.

Επίσης, η ελληνική πλευρά δεν έχει καταφέρει να εξασφαλίσει τις κρίσιμες προϋποθέσεις που υφίστανται, και οι οποίες αφορούν ευρύτερους ποιοτικούς δείκτες, προσδιοριστικούς της ισχύος. Όπως είναι η αυτοδυναμία της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας, το δημογραφικό, η ανθεκτικότητα του οικονομικού μοντέλου σε ένα περιβάλλον μόνιμης γεωπολιτικής αστάθειας, καθώς και η θωράκιση των ζωτικών υποδομών (π.χ. ηλεκτρικό δίκτυο, επικοινωνίες, ύδρευση κ.ο.κ.) απέναντι σε ενδεχόμενα ασύμμετρα πλήγματα.

Το δεύτερο στοιχείο που αναδεικνύει το βιβλίο έχει να κάνει με το γεγονός ότι η ελληνική εκδοχή της αποτροπής επιμένει να κινείται συμβατικά και να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις μεταβλητές της διπλωματίας και των εξοπλισμών. Προσδοκά ότι έτσι μεγιστοποιεί το κόστος μιας ενδεχόμενης επιθετικής κίνησης του αντιπάλου. Στην περίπτωση, όμως, που εκείνος την αποφασίσει παρ’ όλα αυτά, λίγη προετοιμασία – στρατιωτική και κοινωνική – έχει γίνει για μια αντιπαράθεση που θα υπερβαίνει τις διαστάσεις ενός σημειακού, θερμού επεισοδίου. Οι επανειλημμένες δηλώσεις του Α/ΓΕΕΘΑ για γενίκευση της σύγκρουσης σε περίπτωση που η Τουρκία επιχειρήσει μια σημειακή κρίση (στο Καστελλόριζο, για παράδειγμα) δείχνει ότι η Αθήνα όντως φαίνεται διατεθειμένη να υπερβεί το «σύνδρομο των Ιμίων». Ωστόσο ερώτημα παραμένει ακόμα αν όντως είναι προετοιμασμένη σε κάθε απαιτούμενο επίπεδο ώστε να υλοποιήσει τις προειδοποιήσεις της.

Το βιβλίο του Μάνου Καραγιάννη «Αποτροπή και Άμυνα» μας εισάγει σε μια νέα φάση στην οποία οφείλει να περάσει ο δημόσιος διάλογος για τα εθνικά θέματα. Πλέον, το κρίσιμο δεν είναι να απαντήσουμε γιατί η αποτροπή είναι η ενδεδειγμένη στάση μας έναντι της Τουρκίας, αντί για τον κατευνασμό. Σε αυτό έχει απαντήσει η ίδια η Τουρκία με την επιθετικότητά της. Το κρίσιμο, πλέον, είναι να αποφασίσουμε τι είδους αποτροπή μπορεί να μας θωρακίσει και υπό ποια στρατηγική μπορεί αυτή να επιτευχθεί.

Διαβάστε επίσης:

Μικρές εκδόσεις, εκλεκτές σελίδες!

Προσφυγιά και μνήμη της Μικρασιατικής Καταστροφής

Μια ιστορία με μυθικά θηρία στο Λονδίνο του 17ου αιώνα