Το 2022 συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη μεγαλύτερη τραγωδία του νέου Ελληνισμού. Η καταστροφή και η Γενοκτονία του Ελληνισμού της Ανατολής υπήρξε η μεγαλύτερη απώλεια στην ιστορία του ελληνικού έθνους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ύστερα από 3.000 χρόνια, ίσως και περισσότερα, παρουσίας του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία έρχεται το 1922, οπότε ολοκληρώνεται με τραγικό τρόπο μια μακραίωνη ιστορική διαδρομή, με όλες τις αρνητικές συνέπειες που ακολούθησαν.

Η μνήμη (ιδιαίτερα τέτοιων τραγικών γεγονότων) προκαλεί πόνο, όπως και η γνώση των συμβάντων. Ο λόγος της αλήθειας όμως είναι πάντοτε καθαρτήριος και ζωογόνος.

Απαιτείται για την αποκατάσταση της αλήθειας να γνωρίσουμε τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην πραγματική τους διάσταση. Χρειαζόμαστε τη νηφάλια, σοβαρή, επιστημονική κριτική και αποτίμηση αυτών των γεγονότων, ώστε να αρχίσει να απομακρύνεται το «νέφος» της σύγχυσης, της ασάφειας, της συγκάλυψης και της οργιώδους φαντασίας που προκαλούν η άγνοια, ο φανατισμός και η προκατάληψη. Η Ιστορία και η ανάγκη για δικαίωση το επιτάσσουν.

Επιπλέον, πέρα από την απώλεια εδαφών, η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα. Αυτό της αποκατάστασης των προσφύγων που συνέρρεαν στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά του Αιγαίου από τα παράλια της Μικράς Ασίας.

Με τη Μικρασιατική Καταστροφή σηματοδοτείται πλέον και η ίδρυση της σύγχρονης Τουρκίας, η οποία, με έντονα τα εθνικιστικά χαρακτηριστικά τα οποία είχαν διαμορφωθεί κατά τα προηγούμενα χρόνια και ειδικά από τη Συνθήκη των Σεβρών (1920) και έπειτα, ήρθε να αντικαταστήσει την παλιά Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Βρισκόμαστε πλέον στην εποχή όπου σχηματίζονται κράτη ομοιογενή και αυτό αποτυπώνεται ξεκάθαρα στην υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης (1923), όπου για πρώτη φορά στα χρονικά γίνεται λόγος και ορίζεται ως υποχρεωτική η ανταλλαγή πληθυσμών.

Η αποκατάσταση των προσφύγων που κατέφθαναν στην Ελλάδα ήταν ένα από τα κυριότερα ζητήματα που δημιουργήθηκαν ως αποτέλεσμα της Μικρασιατικής Καταστροφής και της Συνθήκης της Λωζάννης. Στην πράξη η αποκατάσταση των προσφύγων αυτών έγινε ακόμα δυσκολότερη εξαιτίας του ότι πολλές φορές οι Έλληνες δεν τους αντιμετώπιζαν ως ομοεθνείς, αλλά ως Τούρκους.

«Τόπος μνήμης»

Το 1922 είναι ένας κατεξοχήν «τόπος μνήμης» για τους Έλληνες. Πρόκειται για έναν νοητό τόπο, ο οποίος συγκροτήθηκε από όλα εκείνα τα στοιχεία που τον κάνουν παραδειγματικό: τραύμα, απώλεια, έξοδος. Το τραύμα ως διάβαση μέσα από τη βία, τον θάνατο και τον φόβο. Το τραύμα ως απώλεια. Χάθηκε ένας ολόκληρος κόσμος, άνθρωποι, τόποι, περιουσίες. Μετάβαση σε μια νέα συνθήκη: το στίγμα της προσφυγιάς, η εχθρότητα των ντόπιων, τα δύσκολα χρόνια για να ορθοποδήσουν οι οικογένειες.

Οι σημερινές γενιές βέβαια δεν έχουν τα βιώματα των ανθρώπων του ξεριζωμού. Ωστόσο το βιωμένο τραύμα έγινε πολιτισμικό τραύμα. Δεν βασίζεται δηλαδή στην εμπειρία, αλλά στη μετάδοσή της, στην πολιτισμική αναπαραγωγή της. Γι’ αυτό και δεν αφορά μόνο τους πρόσφυγες ή τους απόγονους τους. Αφορά την αίσθηση του παρελθόντος που έχει η εθνική συνείδηση, το συλλογικό εμείς.

Το 1922 σήμανε την οριστική εγκατάλειψη μιας κοσμοπολίτικης αντίληψης για τον Ελληνισμό, το τέλος του Ελληνισμού ως συστατικού στοιχείου των αυτοκρατοριών της ανατολικής Μεσογείου.

Η τραυματική μνήμη του Μικρασιατικού Ελληνισμού δεν παρέμεινε ίδια, άλλαξε και πολλές φορές διαφοροποιήθηκε κατά τη διάρκεια του χρόνου. Σε μεγάλο βαθμό ήταν εξαρτημένη από τις εκάστοτε συνθήκες της εποχής της, είτε αυτές ήταν κοινωνικές είτε πολιτικές είτε οικονομικές. Μπορούμε να πούμε ότι μετασχηματίστηκε κι απέκτησε μια άλλη διάσταση, τόσο για τους ίδιους τους πρόσφυγες όσο και για την κοινωνία στην οποία ήταν ενταγμένοι.

Αυτό που είχε σημασία ήταν ότι ολόκληρα κοινωνικά σύνολα προσφύγων με τραυματικές εμπειρίες είχαν την προσδοκία τους στραμμένη γύρω από τη διατήρηση της μνήμης του τραυματικού παρελθόντος τους. Μια προσδοκία που σε μεγάλο βαθμό εκπληρώθηκε από τις επόμενες προσφυγικές γενιές.

Ένα λιθαράκι στη γνώση

Έναν αιώνα μετά το 1922, κυκλοφορεί από την Αρμενική Εθνική Επιτροπή Ελλάδος το βιβλίο του Αλέξανδρου Πηγαδά με τίτλο «100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή – Ιστορική διαδρομή, προσφυγιά και μνήμη». Το βιβλίο εξετάζει τη Μικρασιατική Καταστροφή και τους διωγμούς, που εκτυλίσσονταν στον ευρύτερο οθωμανοκρατούμενο χώρο, έναντι μειονοτήτων και εθνοτήτων που διαβιούσαν σε εκείνα τα εδάφη.

Αποτέλεσμα των παραπάνω ενεργειών ήταν να δημιουργηθεί ένα μαζικό κύμα προσφύγων προς την Ελλάδα. Σε αυτούς τους διωκόμενους μετακινούμενους πληθυσμούς συγκαταλέγονται και οι Αρμένιοι, οι οποίοι αναζήτησαν το αύριο της επιβίωσής τους πρωτίστως στην Ελλάδα, τη Γαλλία και τον Λίβανο, αλλά και τις ΗΠΑ και τη Μέση Ανατολή.

Η αποκατάσταση των προσφύγων ως μια δύσκολη διαδικασία, με πολλές και εξελικτικές παραμέτρους, περιλάμβανε θέματα όπως η υγειονομική κατάσταση, η αστική και αγροτική τους αποκατάσταση, η παραγωγική τους ένταξη στην οικονομική δραστηριότητα της χώρας.

Το βιβλίο αυτό είναι ένα λιθαράκι στη γνώση της Μικρασιατικής καταστροφής και των συνεπειών της. Συγχρόνως είναι μια παρουσίαση της ιστορίας των αρμενικών κοινοτήτων στην Ελλάδα και τη διαδρομή και δράση τους έως τις μέρες μας.

Ο συγγραφέας του γεννήθηκε στην Αθήνα το 1994. Σπούδασε Γεωγραφία στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, όπου ολοκλήρωσε και τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην ανθρωπογεωγραφία και τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Από τον Σεπτέμβριο του 2021 εκπονεί το διδακτορικό του στο τμήμα πολιτικών επιστημών του ΑΠΘ με θέμα τους Ρομά και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Έχει εργαστεί και συνεχίζει να εργάζεται ως δημοσιογράφος σε εφημερίδες και ενημερωτικές ιστοσελίδες – σήμερα είναι εργαζόμενος στο topontiki.gr. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στις εθνικές μειονότητες και την ιστορική γεωγραφία. Έχει πάρει μέρος σε επιστημονικά συνέδρια και άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες και ηλεκτρονικά μέσα. Το «100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή – Ιστορική διαδρομή, η προσφυγιά και η μνήμη» αποτελεί το δεύτερό του βιβλίο. Είχε προηγηθεί το «Έθνος και εθνικές μειονότητες – Η μελέτη της Γενοκτονίας των Αρμενίων».

Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει τη Δευτέρα 16 Ιανουαρίου, 6.30 μ.μ., στο Πολιτιστικό Κέντρο Ζαβαριάν, Μυλασσών 18, στη Νίκαια. Θα μιλήσουν: Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Π.Σ., συνταγματολόγος, καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και τ. υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Κατρούγκαλος. Ο δημοσιογράφος και εκδότης του «Ποντικιού» Αντώνης Δελλατόλας.Και ο συγγραφέας του βιβλίου. Τη συζήτηση θα συντονίσει εκπρόσωπος της Αρμενικής Εθνικής Επιτροπής Ελλάδας.

«100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή – Ιστορική διαδρομή, προσφυγιά και μνήμη»

Συγγραφέας:

Αλέξανδρος Πηγαδάς

Είδος: Ιστορικό δοκίμιο

Τιμή: 12 ευρώ

ISBN: 978-618-86407-0-2

Ημ. εκδ.: Δεκέμβριος 2022

Διαβάστε επίσης:

Μια ιστορία με μυθικά θηρία στο Λονδίνο του 17ου αιώνα

Παρέα με τον Ντίκενς και την Τοκάρτσουκ!

Βιβλία νέας εσοδείας / αλλοδαπής κοπής!