Φερνάντα Μελτσόρ
Πάρανταϊς
Μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου
Εκδόσεις: Δώμα
Σελ.: 136

Δεν υπάρχει ίχνος φωτός σε αυτό το συνταρακτικό μυθιστόρημα, που κόβει την ανάσα με τις ωμές περιγραφές του, την ωμή του γλώσσα, τις αναφορές του και τα στοιχεία τεκμηρίωσης για γεγονότα που, καθημερινά και ανεξέλεγκτα, λαμβάνουν χώρα στο Μεξικό. Ακόμα και στο συγκρότημα πολυτελών κατοικιών «Πάρανταϊς», που μοιάζει παράταιρο – σαν Παράδεισος μέσα σε επίγεια Κόλαση – ανάμεσα στα γύρω φτωχόσπιτα και στον μολυσμένο ποταμό Χαμάπα, το φως είναι τεχνητό, παραμορφώνει τους κατατρεγμένους και τους διεστραμμένους, τους θύτες και τα θύματα, τα ναυάγια της ζωής και της χώρας. Κι αν το φως του «Πάρανταϊς» έχει δυνατή λάμψη, είναι μονάχα για να τυφλώσει, να κάνει το ταξικό μίσος να φουντώσει και, ακολούθως, να κάψει τα πάντα, να οδηγήσει στην ολοκληρωτική καταστροφή και στην απόλυτη παράνοια.

Γνωρίσαμε την εξαιρετικά ταλαντούχα Φερνάντα Μελτσόρ – αυτή την τρομερή Μεξικανή συγγραφέα με σπουδές δημοσιογραφίας – το 2021, όταν από τις εκδόσεις Δώμα κυκλοφόρησε το πρώτο της βιβλίο στα ελληνικά, «Η εποχή των τυφώνων», υποψήφιο για το Διεθνές Βραβείο Booker, το οποίο μας άφησε άφωνους με τη δηλητηριώδη και τολμηρή του γραφή, τη θεματολογία του, τον ασύλληπτο μακροπερίοδο λόγο του και το καταγγελτικό του ύφος. Οι εκδόσεις Δώμα, που εξακολουθούν να μας εντυπωσιάζουν με τις δυνατές τους επιλογές, εξέδωσαν πρόσφατα και το «Πάρανταϊς» (επίσης υποψήφιο για το Διεθνές Βραβείο Booker 2022), ένα ακόμα «μαύρο» λογοτεχνικό διαμάντι της Μελτσόρ, η οποία και εδώ, όπως και στο προηγούμενο βιβλίο της, δεν καταγγέλλει απλώς την ανεξέλεγκτη βία της χώρας της, αλλά προσπαθεί να την κατανοήσει.

Παρά τη μικρή του έκταση, το «Πάρανταϊς» ξεγελά! Δεν είναι ένα ολιγοσέλιδο μυθιστόρημα για απνευστί ανάγνωση με τον απογευματινό καφέ. Τα γεγονότα, που αποτελούν τον κορμό και το κυρίως σώμα της ιστορίας, παρουσιάζονται αυτούσια και ωμά, χωρίς λυρισμό, λογοτεχνικά τερτίπια και ωραιοποιήσεις. Η βία που/όπως περιγράφεται είναι τόσο έντονη, ώστε απαιτούνται μικρές ανάσες πριν από την επόμενη βουτιά στην επόμενη πρόταση ή παράγραφο.

Και οι γροθιές που δέχεται ο αναγνώστης είναι απανωτές, η γραφή της Μελτσόρ είναι σαν δαγκάνα που αρπάζει τον αναγνώστη από τον σβέρκο και τον σηκώνει από τη βολή του καναπέ του, τον ωθεί να κοιτάξει προσεκτικά γύρω του, τον φέρνει αντιμέτωπο μ’ αυτό που γνωρίζει, αλλά αρνείται να δει και να παραδεχτεί ότι συμβαίνει. Είναι φανερό από την αρχή του μυθιστορήματος ότι δεν πρόκειται να υπάρξει happy end σε αυτή την ιστορία, αντιθέτως όλα οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή.

Κι όμως, είναι τέτοιος ο τρόπος έκφρασης και το ύφος της Μελτσόρ που, ενώ αιχμαλωτίζεσαι στη «φυλακή» τους με πόρτες ορθάνοιχτες – πρόκληση απόδρασης –, παραμένεις μαγεμένος εκεί και αντικρίζεις το είδωλό σου σε ένα κομμάτι σπασμένου καθρέφτη, κι αυτό που βλέπεις είσαι εσύ και μαζί όλου του κόσμου τα άγρια ένστικτα, οι παράφορες – ατομικές και συλλογικές – ανεκπλήρωτες επιθυμίες που μετατρέπονται σε σάρκα και οστά τέρατος, η μοναξιά, η ένδεια, ο εγκλωβισμός σε αρρωστημένα πάθη, οι ασθενείς και αποτυχημένες ηγεσίες μιας χώρας που κάνουν μια πατρίδα Εξορία και Κόλαση.

Το «Πάρανταϊς», λοιπόν, είναι ένα συγκρότημα πολυτελών κατοικιών κι εκεί εργάζεται ο νεαρός πρωταγωνιστής τής Μελτσόρ, ο Πόλο, ως κηπουρός και παιδί για θελήματα. Ο Πόλο είναι ένα δεκαεξάχρονο αγόρι, που έχει αφήσει το σχολείο και τις σπουδές του και υποτάχθηκε στη μοίρα του, την οποία θέλει να αλλάξει. Θέλει να φύγει μακριά από τη μιζέρια και την καθημερινή του κόλαση, ώστε να βρει την ελευθερία του και τον προσωπικό του παράδεισο.

Ο νεαρός Πόλο νιώθει υποχείριο, νιώθει ολομόναχος, απροστάτευτος και απεγνωσμένος σ’ έναν άδικο, άγριο κόσμο. Τα αισθήματα κατωτερότητας και το ταξικό μίσος που έχει μέσα του είναι δηλητήριο, το οποίο προσπαθεί να καταπνίξει με άφθονο φθηνό αλκοόλ, ουσίες και τσιγάρα. Ζει σε ένα άθλιο σπίτι μαζί με τη βασανισμένη, σκληρή και αυταρχική μητέρα του και την ανεπιθύμητη έγκυο ξαδέρφη του, τη Ζοράιντα.

Κοιμάται στο πάτωμα, πάνω σε ένα μικρό χαλί. Ο πενιχρός μισθός του περνάει κατευθείαν στα χέρια της μητέρας του για να τον κουμαντάρει εκείνη για το νοικοκυριό της. Ανέχεται συχνά τα ξεσπάσματα της βίας και του παραλογισμού της. Ο παλιός κολλητός του, ο Μίλτον, είναι μακριά του, μπλεγμένος σε κυκλώματα και εκτελώντας διαταγές «ανωτέρων» και διακίνηση ναρκωτικών και ξεκαθαρίσματα λογαριασμών.

Στο «Πάρανταϊς», ο Πόλο γνωρίζει τον σχεδόν συνομήλικό του Φράνκο Ανδράδε, έναν νεαρό γόνο πλούσιας οικογένειας, υπέρβαρο, χωρίς κανέναν σκοπό στη ζωή του, που διαμένει στο συγκρότημα με τους αδιάφορους παππούδες του και περνάει την ώρα του βλέποντας πορνό, πίνοντας αλκοόλ και τρώγοντας γαριδάκια. (Το υπερμεγέθες γαριδάκι του εξωφύλλου παραπέμπει σαφώς στα γαριδάκια που λατρεύει να καταβροχθίζει ο Φράνκο, αλλά κυρίως παραπέμπει σε έναν διογκωμένο φαλλό, σύμβολο «επιτυχίας» και κοινωνικής αντίληψης περί ανδρισμού).

Ο Φράνκο αποκτά την εμμονή να κάνει σεξ με τη σαγηνευτική σενιόρα Μαριάν, που μένει στο «Πάρανταϊς» με τον διάσημο σύζυγό της και τα δύο τους παιδιά. Αυτό που για τον Φράνκο είναι ένα νοσηρό σχέδιο κατάκτησης του κορμιού της Μαριάν διασταυρώνεται με το σχέδιο του Πόλο να δραπετεύσει από τη σιχαμερή επιδειξιομανία των πλουσίων του «Πάρανταϊς», την αδικία, τον ζόφο και την εξαθλίωση της ζωής του, να βγει από τον βόθρο προς την επιφάνεια και τον καθαρό αέρα. 

Οι δύο έφηβοι συναντιούνται και περνούν την ώρα τους στο σύνορο του Παραδείσου. Από τη μία πλευρά το χλιδάτο συγκρότημα «Πάρανταϊς» και από την άλλη ο ποταμός Χαμάπα με τα περιττώματα και τα σκουπίδια και μια κοινωνία σε πλήρη εξαθλίωση που πνίγεται σε ένα βαθύ ποτάμι αίματος και διαψεύσεων.

Δύο αγόρια της ίδιας χώρας των ταξικών διαχωρισμών και των ανύπαρκτων δικαιωμάτων, μεγαλωμένα με διαφορετικό τρόπο στο ίδιο κακοποιητικό περιβάλλον, ανήκουν σε διαφορετικούς κόσμους. Ο ένας προσβλέπει στην πρόσκαιρη και ξέφρενη σαρκική απόλαυση και ο άλλος επιθυμεί να δραπετεύσει από κάθε ταπείνωση, εκμετάλλευση και «δυσοσμία».

Ο Πόλο έχει για παρέα τον Φράνκο, μια παρέα βασισμένη στο συμφέρον για τις καταχρήσεις, γιατί στην ουσία ο Φράνκο είναι σιχαμερός και χοντρός, απαίσιος, ανήθικος και κτηνώδης, και είναι αυτός που θα παρασύρει τον Πόλο στη δίνη ενός μαύρου βυθού που κοχλάζει μες στο κεφάλι του και οι δύο μαζί θα βουτήξουν στα κατάμαυρα μολυσμένα νερά προς ικανοποίηση των διαφορετικών τους πόθων.

Έξω από το «Πάρανταϊς» υπάρχει πυκνή βλάστηση, αθλιότητα και νύχτα, υπάρχει ο αγώνας – νόμιμος, παράνομος, φανερός και κρυφός – των απλών ανθρώπων για επιβίωση σε ένα κράτος ανύπαρκτο με το οργανωμένο έγκλημα να αυξάνεται και να γίνεται κανόνας.

Ο θάνατος είναι διαρκώς παρών, η βία δίχως τέλος, οι νέοι είναι εντελώς αποπροσανατολισμένοι χωρίς μέλλον, χωρίς ελπίδα, χωρίς μόρφωση. Παιδιά και έφηβοι μαθαίνουν να γίνονται άντρες αρρενωποί, μισογύνηδες. Γυναίκες κακοποιημένες και απελπισμένες. Άνθρωποι περιθωριοποιημένοι. Ένας κόσμος κι ένας βίος αβίωτος.

Κατά τη διάρκεια της συνταρακτικής τριτοπρόσωπης αφήγησης, ο Πόλο αποποιείται ευθυνών για αυτό που θα συμβεί, καθώς ισχυρίζεται ότι «για όλα έφταιγε ο χοντρός, όλα έγιναν εξαιτίας του Φράνκο Ανδράδε και της εμμονής του με τη σενιόρα Μαριάν». Ο Πόλο λέει ότι έκανε απλώς ό,τι του είπαν, εκτελούσε εντολές. Αθώος ο Πόλο σε μια χώρα και σε μια πόλη ένοχη κι απάνθρωπη, της ανέχειας, της ανοχής και της απόγνωσης.

Η σπουδαία Φερνάντα Μελτσόρ εστιάζει στο βάθος του ψυχικού κόσμου του ήρωά της και της χώρας της, μένοντας όμως αποστασιοποιημένη. Χρησιμοποιώντας συμβολισμούς (Γη, Κόλαση, Παράδεισος, βλάστηση, δέντρα, πάτωμα) και έντονες αντιθέσεις (Πάρανταϊς – Προγκρέσο, Πόλο – Φράνκο), με μια γραφή που σαρώνει, καταγγέλλει, πονάει, ενοχλεί και δημιουργεί σάστισμα, σκιαγραφεί αριστοτεχνικά τους χαρακτήρες της και μεταφέρει στο χαρτί άκρως ρεαλιστικά – σαν να είναι ρεπορτάζ – το σάπιο σύμπαν στο Μεξικό, τη βία, τη διαφθορά, το έγκλημα, τη σιωπή, τη συγκάλυψη, την συγκατάβαση, τον πόνο, την υποταγή στη μοίρα, την κοινωνική αδικία, τους κοινωνικούς διαχωρισμούς. Όλα τους κοινές πληγές. Παντού στον κόσμο.

Η Αγγελική Βασιλάκου αποδεικνύει ξανά το πόσο μεγάλη είναι η μεταφραστική της δεξιοτεχνία, συλλαμβάνοντας επακριβώς τις υψηλές θερμοκρασίες των απανωτών εκρήξεων της πρόζας της Φερνάντα Μελτσόρ.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Το θρίλερ της γραφής

Βιβλίο: Η ανατομία της εξουσίας

Η θάλασσα των παιδιών…