Κική Τσιλιγγερίδου

Το Γκόλεμ της Πράγας

Εκδόσεις: Bell

Σελ.: 346

Στο κέντρο της Ευρώπης, οι πόλεις συντηρούν τις παλιές τους ιστορίες, τους έκτος ύλης μύθους τους που, όντας έξω από τον χρόνο, κυκλοφορούν σαν φαντάσματα, πανταχού παρόντα, διάσπαρτα στις όψεις των υγρών και σκοτεινών τους κτισμάτων, στα στενά τους δρομάκια, στις θολωτές τους αψίδες, στα άδεια κάστρα με τα μισογκρεμισμένα τείχη, στους παλιούς ήχους που μπερδεύονται στη σύγχρονη ζωή και ηχοληψία. Φαντάσματα που περιμένουν το σκοτάδι να σκεπάσει τις πόλεις για να ξαναζήσουν τη μυστική και άδηλη αίσθηση της συνέχειας. Παλαιά πνεύματα που εξουσιάζουν τη ζωή αυτών των απόκοσμα υπέροχων πόλεων και των κατοίκων τους.

Η Πράγα, μια πόλη – σκηνικό που μοιάζει να αναδύθηκε από τις βαθιές ομίχλες του παρελθόντος στάζοντας την υγρασία των εποχών που τη βαραίνουν, είναι η πόλη των Γκόλεμ, μιας παράδοσης που ξεκίνησε από έναν ραβίνο στην εβραϊκή συνοικία με τα στενά δρομάκια και τις πολλές δοξασίες.

Τα άψυχα αυτά ομοιώματα ζωντανεύουν μέσα από μια μυστηριακή διαδικασία όπου η πραγματικότητα και η φαντασία μετατρέπονται σε μια νέα δημιουργία και ένας συνδυασμός συμβόλων σχηματίζει μια λέξη ιερή, ισοδύναμη ή ταυτόσημη με τον Θεό.

Στα Γκόλεμ αυτά, φτιαγμένα από λάσπη ή πηλό σε ανθρώπινο σχήμα, έχωναν παλιά τα ιερά σύμβολα, ζωγραφισμένα σε ένα χαρτί, μέσα στο στόμα ή στο κεφάλι του πήλινου μορφώματος, το οποίο ζωντάνευε.

Η παράδοση αυτών των ελλειπτικών μορφών παραπέμπει στη Βίβλο (το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο του κόσμου) και συμβολίζει τον ημιτελή άνθρωπο, φέρνοντάς μας στον νου τον μύθο των πρωτόπλαστων, όπου ο Δημιουργός εμφύσησε στο πήλινο ημιτελές πρόπλασμά του το θαύμα της ζωής.

Ένα τέτοιο πήλινο Γκόλεμ αφήνει ένας άγνωστος στον κήπο, έξω από την πόρτα της Αγκάτα Γέσενσκα, με ένα χαρτί χωμένο στο κεφάλι του που πάνω του διακρίνονται δυο εβραϊκά σύμβολα – αφού πρώτα φροντίζει να κάνει αισθητή την παρουσία του στην ένοικο προκαλώντας εκφοβιστικούς θορύβους.

Η Αγκάτα Γέσενσκα είναι μια σύγχρονη συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων, που ζει αλλά και έχει ταυτιστεί βαθιά με την Πράγα. Είναι δε διάσημη όχι μόνο στην πόλη της αλλά σε ολόκληρη την Τσεχία.

Αυτό της χαρίζει μιαν άνετη και πλούσια ζωή απολαμβάνοντας τον θαυμασμό των αναγνωστών της έως ότου τα πράγματα λάβουν μιαν άλλη, αναπάντεχη τροπή στη διάρκεια των προπαρασκευαστικών της εργασιών για τη συγγραφή του επόμενου βιβλίου της.

Ταυτόχρονα η Αγκάτα διδάσκει σε μια σχολή δημιουργικής γραφής, που προετοιμάζει τους μαθητές να γίνουν συγγραφείς. Ανάμεσά τους η Ζούζκα, η μικρότερη και υψηλότερη μαθήτριά της, με την οποία θα σπάσουν τον μοναδικό κανόνα της σχέσης τους. Αλλά οι κανόνες είναι για να σπάνε, κυρίως από αυτούς που τους δημιουργούν.

Το μυθιστόρημα αρχίζει με μια πολύ ζωντανή όσο κι εφιαλτική περιγραφή ενός πνιγμένου αγοριού. Ο αναγνώστης μαθαίνει ότι πρόκειται για ένα απόσπασμα από κάποιο βιβλίο της ηρωίδας, που διαβάζει στους μαθητές της στο πλαίσιο της διδασκαλίας.

Από εδώ και κάτω ξεκίνα μια πολυδιάστατη διήγηση, όπου η μυθιστορηματικοί ήρωες ακλουθούν τα ίχνη ενός φαρσέρ ή δολοφόνου – κανείς δεν μπορεί να υποθέσει με ασφάλεια – στην πόλη της Πράγας.

Το ζητούμενο είναι να βρεθεί τελικά το μυστικό της μεγάλης επιτυχίας των βιβλίων της Αγκάτα, το μεγάλο μυστικό της δημιουργίας με άλλα λόγια. Αυτό που οριοθετείται μεταξύ ζωής και θανάτου. Και το μυστήριο αυτό προσπαθούν να ανακαλύψουν όλοι οι εμπλεκόμενοι.

Το μυθιστόρημα εξελίσσεται σε τρέχοντα χρόνο, αξιοποιεί τη συγκλονιστική πόλη της Πράγας, τα επιβλητικά της κτήρια, τις γέφυρες του Μολδάβα, τα γραφικά σοκάκια της, τους έκθαμβους τουρίστες, ενώ ταυτόχρονα την ατμόσφαιρα της πόλης βαραίνουν οι μύθοι και οι θρύλοι της, αυτό το σκοτεινά γοητευτικό παρελθόν που πάντα κρατά μυστικά με εκείνο το βάθος που αξιώνει την παρουσία του στο παρόν.

Σε αυτό το βιβλίο της η Τσιλιγγερίδου ανοίγει πολλά θέματα και τα ανατέμνει γεμάτη περιέργεια. Όλες οι παράμετροι οδηγούν στο ίδιο σημείο, όπως όλα τα δρομάκια της πόλης οδηγούν στο ρολόι της κεντρικής πλατείας, όπου εξερευνάται η ίδια η ύπαρξη σε σχέση με τον δημιουργό της.

Αυτό τελικά μοιάζει σαν ένα παιχνίδι σκοτεινό, εφιαλτικό αλλά και γοητευτικό – που δεν είναι άλλο από την ανακάλυψη του νοήματος της ζωής μέσα από τους ρόλους μιας παράστασης, της οποίας ξέρουμε το τέλος αλλά παραδόξως σπάνια μαθαίνουμε την πλοκή της!

Η Αγκάτα δεν είναι μόνο κορυφαία συγγραφέας αλλά και δασκάλα δημιουργικής γραφής. Ωστόσο, διδάσκεται η δημιουργία; Μεταφέρεται; Έχει συγκεκριμένους κανόνες; Όποια και να είναι η απάντηση, το θέμα είναι άλλο: ο δημιουργός είναι ένας και δεν χαρίζει τα πρωτεία του. Κυρίως, δεν δημιουργεί τους διαδόχους του!

Η μόνη χάρη που τους κάνει είναι να παίξει μαζί τους, να τους χαρίσει την άγρια ομορφιά του παιχνιδιού όσο αυτή διαρκεί, πριν η απόλαυση και η ανεμελιά γίνουν στοιχεία του δράματος.

Το μάθημα είναι σκληρό, καθώς στο τέλος ο δημιουργός νικάει για τον απλό λόγο ότι δεν έχει διλήμματα, είναι ο απόλυτος άρχων, καθώς αυτός βάζει τους κανόνες, αυτός στήνει τις παγίδες, αυτός είναι που φυσά την πνοή της δημιουργίας και ζωντανεύει τα Γκόλεμ, κυρίως όμως αυτός απολαμβάνει το να είναι μόνος του – ένα Γκόλεμ του εαυτού του.

Το μυθιστόρημα μετατρέπεται σε ένα μάθημα γραφής και μια απόπειρα διερεύνησής της, για το αν η συγγραφή – δημιουργία δηλαδή διδάσκεται και με ποιο κόστος.

Ταυτόχρονα, η συγγραφέας υπονομεύει μάλλον σαρκαστικά την άποψη που δεν θεωρεί το αστυνομικό μυθιστόρημα ως «καθαρόαιμη» λογοτεχνία, αλλά ως κάτι κατώτερο.

Μέσα από μια γραφή αμιγώς λογοτεχνική φιλοτεχνεί μιαν αστυνομική ιστορία σχετικά με τη συγγραφή ενός απαιτητικού αστυνομικού μυθιστορήματος, υπενθυμίζοντας ότι η λογοτεχνία δεν έχει κανόνες: είναι πάντα ένα βήμα μπροστά ή και πίσω, καθώς είναι απρόβλεπτη όπως η ζωή ή και το τέλος των αστυνομικών ιστοριών!

Διαβάστε επίσης

Βιβλίο: Η ανατομία της εξουσίας

Βιβλίο: οι προτάσεις της εβδομάδας

Βιβλίο: Έρωτας και τρομοκρατία…