H μητέρα φύση μιλάει, συνηθίζουμε να λέμε. Το μήνυμά της είναι σαφές: ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο πρέπει να μείνουν εκεί που βρίσκονται. Αλλιώς, σύντομα η κατάσταση με την περιβαλλοντική κρίση θα είναι μη αναστρέψιμη.

Οι πρωτοφανείς πυρκαγιές στα δάση του Καναδά προκάλεσαν ένα τοξικό νέφος που έφτασε πάνω από τις αμερικανικές μητροπόλεις και το ανέπνεαν 100 εκατομμύρια άνθρωποι. Οι εικόνες ξεχάστηκαν πριν σβήσουν οι φωτιές. Όπως ξεχάστηκε και το μήνυμα που έστειλε η μητέρα φύση πριν από 18 χρόνια με τον σαρωτικό τυφώνα «Κατρίνα» ή 7 χρόνια αργότερα με τον τυφώνα «Σάντι».

Η υπερθέρμανση των ωκεανών, το λιώσιμο των πάγων, ο κίνδυνος να κατακλυστούν οι παραθαλάσσιες πόλεις από τη θάλασσα, η διάδοση ασθενειών λόγω του κλίματος μοιάζουν με σκηνές από ταινίες επιστημονικής φαντασίας.

Θερμοκήπιο κοινωνικής και πολιτικής βίας

Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να ισορροπήσουν μεταξύ γεωστρατηγικών επιλογών, οικονομικών συμφερόντων και της αδήριτης ανάγκης να σώσουμε οτιδήποτε σώζεται. Και την ίδια ώρα οι κοινωνίες που υφίστανται τις συνέπεις της κλιματικής κρίσης οδηγούνται σε αδιέξοδο, όπως προειδοποίησε ο καθηγητής Τζόελ Μίλγουορντ – Χόπκινς του Πανεπιστημίου του Λιντς: διεύρυνση των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων (στο εσωτερικό των κρατών, αλλά και διακρατικά), αύξηση των μεταναστευτικών / προσφυγικών ροών, εντεινόμενος κίνδυνος συρράξεων και κοινωνικής έντασης.

Συνέπειες της κρίσης που τροφοδοτούν τον αυταρχικό λαϊκισμό σε πολιτικό επίπεδο. Κάτι που ήδη αντανακλάται στον ευρωπαϊκό πολιτικό χάρτη. Οι περιβαλλοντικές καταστροφές εντείνουν την ανησυχία για την κλιματική αλλαγή, αλλά συγχρόνως τροφοδοτούν ένα βίαιο κοινωνικοπολιτικό κλίμα, που τελικά γίνεται πιο εχθρικό ακόμα και απέναντι στις προτάσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη δημιουργεί τις συνθήκες για τη δημιουργία ενός θερμοκηπίου κοινωνικής βίας, γράφει ο Σταν Κοξ στο TomDispatch.com.

Μια ιδέα γι’ αυτό που έρχεται πήραμε στη διάρκεια της πανδημίας: οι διαβεβαιώσεις για αμοιβαίες θυσίες και αλληλεγγύη για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος με παγκόσμιες διαστάσεις διήρκεσαν λίγες εβδομάδες. Γρήγορα οι χώρες, και κυρίως οι πιο πλούσιες, περιορίστηκαν στα του οίκου τους ξεχνώντας τα περί αλληλεγγύης – κάτι που φάνηκε στο κυνήγι των εμβολίων. Τελικά όλη αυτή η κατάσταση οδήγησε στο επικίνδυνο κύμα αμφισβήτησης των εμβολίων και των μασκών προστασίας. Κι αυτό ήταν νερό στον μύλο κάθε είδους… ψεκασμένων.

Οι τοξικές φήμες πιο επικίνδυνες από το τοξικό νέφος

Το επόμενο κεφάλαιο είναι οι κινητοποιήσεις εναντίον οποιουδήποτε πρεσβεύει ότι είναι καλύτερα να περπατήσουμε μέχρι το πλησιέστερο κατάστημα αντί να πάρουμε το αυτοκίνητο για να αγοράσουμε ένα αναψυκτικό. Το επιχείρημα θα είναι ότι με τέτοιες απόψεις τίθενται σε κίνδυνο οι ατομικές ελευθερίες.

Ο Τζορτζ Μόνμπιοτ, αρθρογράφος του Guardian, έγραψε πρόσφατα ότι «μια ομάδα βιομηχάνων του πολιτισμικού πολέμου» ετοιμάζει το έδαφος για να καταγγείλει τις προσπάθειες μείωσης των εκπομπών επιβλαβών αερίων ως επιθέσεις στις θεμελιώδεις ελευθερίες του ατόμου. Το μήνυμα που καλλιεργούν είναι: «Πρόσεχε, αυτοί έρχονται για σένα»…

Οι τοξικές φήμες κυκλοφορούν στην Αμερική το ίδιο εύκολα με το τοξικό νέφος από τις πυρκαγιές στον Καναδά και γι’ αυτό υπάρχουν περιπτώσεις όπου οδηγοί πατούν το γκάζι όταν βρεθούν δίπλα σε πεζούς ή μοτοσικλετιστές προκαλώντας ένα τοξικό νέφος στο πρόσωπο ανυποψίαστων ανθρώπων. Κάποιοι άλλοι αισθάνονται ότι μπορούν να παρασύρουν διαδηλωτές για την προστασία του κλίματος, αφού έχουν εξασφαλισμένη ατιμωρησία σε πολιτείες όπως η Φλόριντα, η Αϊόβα και η Οκλαχόμα.

Κι όλα αυτά στο όνομα της ατομικής ελευθερίας, που τίθεται υπεράνω του κοινού σπιτιού μας, του πλανήτη. Αυτή η έκρηξη μίσους καλλιεργείται στην Αμερική από κύκλους που στηρίζουν τον Ντόναλντ Τραμπ και κολυμπούν σε μια θάλασσα από συνωμοσίες.

Ένα σενάριο αμερικανο-ρωσικής σύγκρουσης

Ο πραγματικός κίνδυνος για το αύριο του πλανήτη εστιάζεται στους Πόλους. Όχι μόνο επειδή λιώνουν οι πάγοι, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την άνοδο της στάθμης των θαλασσών. Αλλά, ακριβώς επειδή λιώνουν οι πάγοι, σύντομα στην Αρκτική θα πλέουν στόλοι αλιευτικών και ερευνητικών πλοίων που θα έχουν στόχο την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων στις θάλασσες – δηλαδή των ψαριών και κυρίως του ορυκτού πλούτου.

Κι όπου υπάρχει κέρδος προκαλούνται εντάσεις και πιθανώς συρράξεις. Τότε εμφανίζονται οι ένοπλες δυνάμεις για να διαφυλάξουν τα συμφέροντα της κάθε χώρας.

Η Ρωσία έχει προβάδισμα ως προς τη στρατιωτική παρουσία στον αρκτικό κύκλο. Οι Αμερικανοί σπεύδουν να προλάβουν. Πόσο μακρινό φαίνεται το σενάριο για μια αμερικανο-ωσική σύγκρουση για την εκμετάλλευση της Αρκτικής;

Ποτάμια προσφύγων και μεταναστών

Όσο καταστρέφεται το περιβάλλον, τόσο μεγαλύτερες είναι και οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές από χώρες που είναι μη βιώσιμες. Άλλος ένας λόγος για τον οποίον η κλιματική κρίση θα προκαλέσει κοινωνικές, ίσως και στρατιωτικές εντάσεις.

Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι, αν δεν περιοριστούν αμέσως και δραστικά οι εκπομπές των επιβλαβών αερίων στην ατμόσφαιρα, οι κλιματικές ζώνες που θα είναι βιώσιμες για τον άνθρωπο θα περιοριστούν δραματικά. Κυρίως στη νότια Αμερική, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και τη νότια και νοτιοανατολική Ασία, αλλά και σε κάποια τμήματα της Κίνας.

Μέχρι το 2050 υπολογίζεται ότι 2-3 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα ζουν σε περιοχές που θα έχουν γίνει εχθρικές για τον άνθρωπο. Ο αριθμός αυτός μπορεί να είναι μεταξύ 3 και 6 δισεκατομμυρίων μέχρι το 2090 – το ένα τρίτο της ανθρωπότητας!

Και αυτοί οι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να γίνουν πρόσφυγες για να επιβιώσουν. Οι περιοχές προς τις οποίες θα μετακινηθούν είναι οι βόρειες πολιτείες των ΗΠΑ, ο νότιος Καναδάς, η Ρωσία, η κεντρική Ασία, η Κορέα, η Ιαπωνία, η βόρεια Κίνα και η βόρεια Ευρώπη.

Αν λάβουμε υπόψη την αύξηση των κρουσμάτων ξενοφοβίας και ρατσισμού σε αρκετές από αυτές τις περιοχές, λόγω των υφιστάμενων μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, την τελευταία δεκαετία, γίνεται εύκολα αντιληπτό πού μπορεί να οδηγήσει η κλιμάκωση του προβλήματος.

Ήδη Ρεπουμπλικανοί κυβερνήτες σε 14 αμερικανικές πολιτείες έχουν αναπτύξει στρατιώτες της εθνοφρουράς στα σύνορα για να ανακόψουν τις ροές μεταναστών από το Μεξικό. Αν το πρόβλημα δεκαπλασιαστεί, πόσο δύσκολο είναι να δούμε μια πολεμική σύρραξη, στην οποία θα είναι εγκλωβισμένοι αυτοί οι απελπισμένοι άνθρωποι;

Ο φαύλος κύκλος της απόγνωσης

Ο Μονμπιότ γράφει στον Guardian: «Καθώς εκατομμύρια φεύγουν από τα σπίτια τους εξαιτίας κλιματικών καταστροφών, η Ακροδεξιά εκμεταλλεύεται το δράμα τους για να ενισχύσει τη δύναμή της. Καθώς η Ακροδεξιά θα ενισχύεται, θα εγκαταλείπονται προγράμματα για την προστασία του κλίματος, η περιβαλλοντική κρίση θα επιδεινώνεται και ακόμα περισσότεροι άνθρωποι θα εγκαταλείπουν τις εστίες τους. Αν δεν σπάσουμε σύντομα αυτόν τον κύκλο, θα εξελιχθεί στο κυρίαρχο θέμα των καιρών μας».

Αν δεν είναι ήδη, όπως τουλάχιστον αντικατοπτρίζεται στην αλλαγή του πολιτικού χάρτη στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ.

Αλλά για τους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Μόνο στη νότια Ασία ζουν 750 εκατομμύρια άνθρωποι που έχουν πληγεί από τουλάχιστον μία φυσική καταστροφή, σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η έλλειψη γης για την καλλιέργεια ειδών διατροφής και η έλλειψη νερού προκαλούν μαζικούς εκτοπισμούς απελπισμένων ανθρώπων.

Ο περιβαλλοντολόγος Ανζάλ Πρακάς δήλωσε στο Al Jazeera ότι, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2021 με θέμα την παραγωγή σιτηρών, έως το 2050 η παραγωγή θα μειωθεί κατά 16%. Το 2021, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων του ΟΗΕ, το 21% του πληθυσμού της νότιας Ασίας ζούσε σε καθεστώς διατροφικής ανασφάλειας, ποσοστό αυξημένο κατά 2% σε σχέση με το 2020. Το ίδιο έτος η περιοχή αυτή είχε τον υψηλότερο αριθμό υποσιτιζόμενων ανθρώπων στον πλανήτη: 330 εκατομμύρια άτομα.

Κοινότητες πνιγμένες στη βία – το μοντέλο της Ατλάντα

Η κλιματική αλλαγή επιπλέον αυξάνει τα κρούσματα βίας στις κοινότητες. Ανάλυση που έγινε το 2015, με δεδομένα από 57 χώρες, έδειξε πως, για κάθε έναν βαθμό Κελσίου που αυξάνεται η μέση ετήσια θερμοκρασία, παρατηρείται αύξηση σχεδόν κατά 6% στις ανθρωποκτονίες. Μια άλλη έρευνα έδειξε ότι η κλιματική κρίση επηρεάζει τη διανοητική και ψυχολογική λειτουργία των ατόμων και αποτελεί σοβαρή απειλή για την ποιότητα ζωής.

Ο κοινωνιολόγος Μάθιου Χάουερ, του πολιτειακού πανεπιστημίου της Φλόριντα, μελέτησε ένα μοντέλο που αναπτύχθηκε για την πολιτεία της Ατλάντα. Είναι η μεγαλύτερη μητροπολιτική ζώνη στις νοτιοανατολικές ΗΠΑ, όπου σύμφωνα με τα κλιματικά μοντέλα οι ξηρασίες και οι δασικές πυρκαγιές θα γίνουν πιο συχνές από ποτέ.

Ο Χάουερ λέει ότι εξαιτίας της περιβαλλοντικής κρίσης εκατοντάδες χιλιάδες εσωτερικοί περιβαλλοντικοί μετανάστες θα φύγουν από τις περιοχές που καταστρέφονται και θα προσπαθήσουν να ενταχθούν στον αστικό ιστό. Όμως ήδη τα αστικά κέντρα έχουν προβλήματα με τα συστήματα υδροδότησης, την έλλειψη υποδομών και τις έντονες κοινωνικές ανισότητες – μάλιστα στην Ατλάντα παρατηρείται η μεγαλύτερη ανισότητα ως προς το εισόδημα των πολιτών στις ΗΠΑ.

Σε ένα τέτοιο εύθραυστο περιβάλλον, η περαιτέρω συσσώρευση κατοίκων στα αστικά κέντρα θα τα μετατρέψει σε ωρολογιακές βόμβες που θα οδηγήσουν σε κοινωνική έκρηξη.

Η υγειονομική κρίση ως συνέπεια της κλιματικής

Η κοινωνική έκρηξη έχει και άλλη μία σοβαρότατη συνιστώσα: την υγειονομική κρίση. Δεν πρόκειται μόνο για ασθένειες που προκαλούνται ή γίνονται πιο συχνές λόγω της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Τα απανωτά κύματα καύσωνα προκαλούν δεκάδες χιλιάδες θανάτους.

Στην Ευρώπη, υπολογίζεται ότι το περασμένο καλοκαίρι έχασαν τη ζωή τους 61.000 άνθρωποι λόγω του καύσωνα – συνέπεια της όξυνσης των καρδιολογικών και καρδιαγγειακών προβλημάτων. Η Ευρώπη έζησε πέρυσι θερμοκρασίες – ρεκόρ. Τα περισσότερα από τα θύματα, που δεν άντεξαν στους καύσωνες ήταν άνθρωποι άνω των 80 ετών και σε ποσοστό 63% ήταν γυναίκες, όπως ανέφερε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature Medicine.

Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η εξάντληση και τα καρδιακά προβλήματα λόγω του καύσωνα θα αποτελούν ολοένα και πιο συχνά προβλήματα, καθώς θα εντείνονται οι συνέπειες από την κλιματική αλλαγή και θα έχουμε ακραία καιρικά φαινόμενα. Κάτι που επιβαρύνει περαιτέρω τα προβληματικά δημόσια συστήματα υγείας.

Η κατάσταση σε ορισμένες περιοχές είναι ήδη δραματική. Χαρακτηριστική η περίπτωση της Ινδίας, όπου λόγω των έντονων βροχοπτώσεων και των πλημμυρών «η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός και η νόσος chikungunya είναι ήδη εδώ ως υγειονομικές προκλήσεις στη νότια Ασία και το πρόβλημα θα ενταθεί σημαντικά, λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες όπως η αύξηση των θερμοκρασιών», όπως προειδοποίησε ο Σρινάτ Ρέντι, γιατρός και στέλεχος του Ιδρύματος Δημόσιας Υγείας της Ινδίας.

Αντί επιλόγου, ένα μάθημα ιστορίας

Στην ανθρώπινη ιστορία δεν υπήρξε παρά μόνο ένα έτος κατά το οποίο δεν ήταν σε εξέλιξη κάποιος πόλεμος. Η καλλιτέχνις Μιράνα Μάχερ μελέτησε την ανθρώπινη ιστορία τα τελευταία 2.023 χρόνια και διαπίστωσε ότι μόνο το έτος 327 μ.Χ. δεν υπήρχε κάποια ανοιχτή ένοπλη σύρραξη.

Τα χρόνια που έρχονται θα είναι χειρότερα ακριβώς εξαιτίας της κλιματικής κρίσης – πόλεμοι μεταξύ κρατών, εκστρατείες καταστολής των μεταναστευτικών ροών, εκστρατείες μίσους στο εσωτερικό των κοινοτήτων.

Τα πρώτα δείγματα γραφής από τις ακροδεξιές ομάδες στην Αμερική, που ενθαρρύνουν την ένοπλη αντιπαράθεση με οποιονδήποτε θεωρείται ξένος και απειλή, είναι ανησυχητικά. Φαινόμενο που παίρνει διαστάσεις και στην Ευρώπη. Κι όσο θα καλλιεργείται το μίσος, θα αφήνουμε το κοινό μας σπίτι να καταρρέει, με κίνδυνο να πέσει επί δικαίους και αδίκους.

Διαβάστε επίσης

ΣΥΡΙΖΑ: Σύνθεση και ανανέωση το στίγμα της Έφης Αχτσιόγλου

Μητσοτάκης και Ερντογάν (ξανα)συμφώνησαν…

Τι «βλέπει» το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κράτους στην έκθεση πρώτου τριμήνου 2023