Μια μεγάλη αναδρομική έκθεση με έργα του σπουδαίου σύγχρονου αφηρημένου εξπρεσιονιστή  Mark Rothko φέρνει 115 εργα του στο  Fondation Louis Vuitton στο Παρίσι.

Σύμφωνα με ένα ανέκδοτο που διηγήθηκε η κόρη του σπουδαίου Αμερικανού ζωγράφου,  Kate Rothko Prizel,  όταν ο Mark Rothko είχε μια ατομική έκθεση εκεί στο 1961 προέκυψε μια σύγκρουση μεταξύ του Mark Rothko και του επιμελητή του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, Peter Selz. Ο Rothko, ο οποίος επέμενε να χαμηλώσει ο φωτισμός, είχε τη συνήθεια να ρυθμίζει το φωτισμό για να χαμηλώνει τα φώτα όποτε έμπαινε στους χώρους της έκθεσης.  Ο Selz, μόλις πληροφορoύνταν  τη μυστική παρέμβαση του ζωγράφου, τους ξανάναβε.

Η ιστορία αυτή φαίνεται αρκετά αληθοφανής, αν κρίνουμε από την ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα του Rothko και η δυσαρέσκειά του είναι εύκολα κατανοητή, αν κρίνουμε από τις φωτογραφίες που έχουν απομείνει από εκείνη έκθεση. Οι δέσμες φωτός μερικές φορές κατευθύνονται κατευθείαν στους καμβάδες. Άλλοι έριχναν ακατάλληλες σκιές. Και, σαφώς, οι χώροι ήταν πολύ στενοί για τους 54 πίνακες που επιλέχθηκαν, πράγμα που σημαίνει ότι έπρεπε να βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους.

Η αναδρομική έκθεση στο Fondation Louis Vuitton στο Παρίσι έχει σχεδιαστεί για να αποφύγει όλα αυτά τα λάθη. Μια ολοκληρωμένη συλλογή έργων παρακολουθεί την καριέρα του Rothko από τα πρώτα απεικονιστικά μέχρι τα πιο γνωστά αφηρημένα έργα του. Η έκθεση περιλαμβάνει περίπου 115 έργα, απλωμένα ιδανικά σε τέσσερις ορόφους και σε 10 χώρους δανεισμένα από την οικογένεια του καλλιτέχνη και ιδιωτικές συλλογές, καθώς και από ιδρύματα όπως η Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης στην Ουάσιγκτον και η Tate Gallery στο Λονδίνο. Σε συνεπιμέλεια του γιου του καλλιτέχνη, Christopher Rothko, με τη Suzanne Pagé (η οποία διοργάνωσε την τελευταία αναδρομική έκθεση του καλλιτέχνη στη Γαλλία, στο Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris το 1999), η έκθεση θα διαρκέσει έως τον Απρίλιο του 2024.

Η έκθεση ξεκινά με μια εξερεύνηση των έργων του Rothko που δημιουργήθηκαν τη δεκαετία του 1930, προτού αναπτύξει τον χαρακτηριστικό αφηρημένο εξπρεσιονισμό του και κλίνει προς τις αποχρώσεις του βαθύ κόκκινου και της ώχρας. Εδώ, οι πρώτες σκηνές και τα τοπία του οδηγούν στην εξερεύνηση του 1940 των χωροταξικών αναλογιών που χαρακτηρίζονται ως «πολυμορφές». «Ανήκω σε μια γενιά που ασχολήθηκε με την ανθρώπινη φιγούρα. Όμως είναι κάτι που δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες μου. Όποιος χρησιμοποιούσε την ανθρώπινη φιγούρα την ακρωτηρίασε», διακήρυττε ο Mark Rothko το 1958.

Ίσως γι’ αυτό αποτελεί έκπληξη να αντιλαμβανόμαστε ότι ο αφηρημένος Εξπρεσιονιστής καλλιτέχνης στην πραγματικότητα ζωγράφισε απεικονιστικά έργα για περίπου μια δεκαετία. Αυτό το κομμάτι της καλλιτεχνικής του δραστηριότητας που βασίζεται σε φιγούρες περιλαμβάνει τα πρώιμα έργα του Rothko, τα οποία γεμίζουν τις δύο πρώτες αίθουσες της επιτυχημένης αναδρομικής έκθεσης “Mark Rothko” στο Fondation Louis Vuitton στο Παρίσι. Και είναι πραγματικά εντυπωσιακή καθώς οι επιμελητές του έργου του, μέχρι πρόσφατα, απέφευγαν σε μεγάλο βαθμό να εκθέσουν αυτήν την αταίριαστη για την εικαστική του προσωπικότητα περίοδο.

Μέχρι το 1940, ο Rothko είχε εγκαταλείψει την απεικόνιση ανθρώπων και αφαίρεσε την εικονογράφηση από την πρακτική του εντελώς από τα μέσα της δεκαετίας του 1940.

Κλασικά έργα της δεκαετίας του 1950 βρίσκονται δίπλα στα επί παραγγελία έργα του Rothko, συμπεριλαμβανομένης της σειράς τοιχογραφιών του 1958 που δημιούργησε για το αυθεντικό εστιατόριο Four Seasons, σχεδιασμένο από τον Phillip Johnson, στο Seagram Building της Νέας Υόρκης, την κατασκευή του οποίου επέβλεψε ο Ludwig Mies van der Rohe.

Ο γιος του Christopher Rothko ήθελε να μεταφέρει ότι η επίδειξη στο Fondation Louis Vuitton θα πρέπει να γίνει κατανοητή ως tabula rasa, που προβάλλει μια αφήγηση πιο κοντά στον τρόπο που αντιλαμβανόταν το έργο του ο ίδιος ο καλλιτέχνης. «Το έργο του Rothko συχνά παρεξηγείται ως κενό και η εμβληματική του εικόνα παρερμηνεύεται ως κενό», έγραψε ο γιος του καλλιτέχνη στον κατάλογο των έργων. Αντίθετα, επέμεινε ότι το έργο του πατέρα του χρησιμοποιούσε, εν μέρει, την αφαίρεση ως γλώσσα για να μιλήσει για συναισθήματα και βαθύτερα κοινωνικά ζητήματα. Ο καλλιτέχνης ήταν, σε τελική ανάλυση, ένας οργανωτής εργασίας και ένας ικανός συζητητής με μαρξιστικές τάσεις που προέκυψε από την ανατροφή του ως Ρωσοεβραίου μετανάστη στο Πόρτλαντ του Όρεγκον. Υπάρχει μια «πέρα από τον εαυτό αναζήτηση για βαθύτερο νόημα και εξηγήσεις που διαπερνούν το έργο του Rothko από την πιο πρώιμη παραστατικότητα έως την πιο αφηρημένη», συνέχισε ο γιος του καλλιτέχνη.

Ωστόσο, η έκθεση παρέχει επίσης κάτι πολύ πιο απλό και βασικό: την πρόσβαση. Η έκθεση «Rothko» είναι η πρώτη αναδρομική του καλλιτέχνη στη Γαλλία από το 1999. Ο ιδρυτής του Fondation Louis Vuitton και Διευθύνων Σύμβουλος του πολυτελούς ομίλου LVMH, Bernard Arnault, είχε την ιδέα: «Ο Rothko εξακολουθεί να είναι πολύ ελάχιστα γνωστός και αναγνωρισμένος στη Γαλλία και την Ευρώπη. », είπε ο Arnault. «Ήθελα λοιπόν το Ίδρυμα να αποκαταστήσει αυτήν την αδικία, για να καλύψει ένα ατυχές κενό που εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από την υποεκπροσώπησή του σε μουσεία και συλλογές εδώ».

Αυτό που προκύπτει είναι ένα διάγραμμα της εξέλιξης του ίδιου του καλλιτέχνη, ένα χρονοδιάγραμμα που λειτουργεί τόσο ως εισαγωγή όσο και ως προηγμένη έρευνα. Η πρώτη για τη Γαλλία τέτοια έρευνα αφορά και σε μια ομάδα έργων ζωγραφικής που είναι γνωστές ως τοιχογραφίες «Seagram», των οποίων η ιστορία έχει σκιάσει την κληρονομιά του ζωγράφου. Τον Ιούνιο του 1958, ο Rothko έλαβε προκαταβολή για το εστιατόριο Four Seasons στο Seagram Building, στη Λεωφόρο Park της Νέας Υόρκης, αλλά τον Δεκέμβριο του 1959, αποχώρησε μετά από μια ιδεολογική διαφωνία. Κάποιοι πιστεύουν ότι ο Rothko έκανε λάθος σχετικά με το πού θα κρεμούσαν τους πίνακες – αντί για το εστιατόριο, νόμιζε ότι θα κοσμούσαν τον τοίχο μιας αίθουσας συνεδριάσεων. Άλλοι, όπως ο Τζόναθαν Τζόουνς της «Guardian», πιστεύουν ότι ήθελε να δημιουργήσει ένα περιβάλλον που θα τρομοκρατούσε και θα καταπίεζε όσους θα δειπνούσαν εκεί. Η συζήτηση του Rothko το 1959 με τον εκδότη του περιοδικού «Harper’s Bazaar», συνηγορεί σ’ αυτήν την άποψη. «Ελπίζω να καταστρέψω την όρεξη κάθε καθάρματος που θα φάει ποτέ σε αυτή την αίθουσα», είπε. «Αν το εστιατόριο αρνηθεί να τοποθετήσει τις τοιχογραφίες μου, αυτό θα ήταν το απόλυτο κομπλιμέντο. Αλλά δεν θα το κάνουν. Οι άνθρωποι μπορούν να αντέξουν τα πάντα αυτές τις μέρες». Τα πολυάριθμα έργα του Seagram (τελικά έφτιαξε 30) είναι μερικοί από τους πρώτους πίνακες στους οποίους πειραματίστηκε με πιο σκούρες αποχρώσεις. Αυτή η συλλογή των έργων με τη λεγόμενη «σκοτεινή παλέτα», με τα βαθιά και ηδονικά χρώματα που αποκαλύπτονται πολύ αργά, έμελλε να είναι από τα πιο σπουδαία του. Τα 9 από αυτά έφταναν στο Λονδίνο για να εκτεθούν στην Tate Gallery, στις 25 Φεβρουαρίου του 1970 την ημέρα που ο βοηθός του, Oliver Steindecker, τον βρήκε νεκρό στο πάτωμα της κουζίνας μπροστά από τον νεροχύτη, αιμόφυρτο. Είχε πάρει υπερβολική δόση βαρβιτουρικών και είχε κόψει με ξυράφι μια αρτηρία στο δεξί του χέρι. Ήταν 66 ετών. Σημείωμα αυτοκτονίας δεν βρέθηκε ποτέ.

 Η σειρά Seagram ήταν ένα σημείο καμπής για τον Rothko, την πρώτη φορά που μπορούσε να δημιουργήσει ένα ολόκληρο δωμάτιο που περιβάλλεται από τα έργα του. «Πάντα υποστήριζα ότι αν μου δοθεί ένας κλειστός χώρος τον οποίο θα μπορούσα να περιβάλλω με τη δουλειά μου, θα ήταν η πραγματοποίηση ενός ονείρου που είχα πάντα», έλεγε ο Rothko. Στα χρόνια που πέρασαν, τα «Rothko Rooms» πολλαπλασιάστηκαν σε συλλογές που περιέχουν τα έργα του όπως στην Tate Modern στο Λονδίνο και στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον, για παράδειγμα. Και τώρα και στο Fondation Louis Vuitton. Εδώ το «Rothko Room» με έργα -δάνεια από τη συλλογή Phillips, αλλά και από την Εθνική Πινακοθήκη της  Ουάσιγκτον  περιλαμβάνουν κλασικά δείγματα του από το 1953-57, συμπεριλαμβανομένου του δονητικού The Ocher του 1954 καθώς και το Green and Tangerine on Red του 1956.

Επιπλέον οι τοιχογραφίες «Seagram» επισημαίνουν μια αλλαγή στη χρωματική παλέτα του Rothko: Ήταν η στιγμή που ο ζωγράφος αγκάλιασε πιο σκούρες αποχρώσεις. Έτσι ξεκίνησε η σειρά του “Blackforms”, η οποία τον έσπρωξε βαθύτερα σε λασπώδεις καφέ αποχρώσεις και τόνους του μαύρου χωρίς να εγκαταλείψει ποτέ τους πολυτελείς κορεσμένους τόνους του. Αυτή η γοητεία του φωτός έγινε η απουσία του, που ίσως αποκαλύφθηκε πιο έντονα στη σειρά “Black and Grey” από το 1969-70, που συχνά θεωρείται ως αντανάκλαση της καταθλιπτικής ψυχικής κατάστασης του Rothko εκείνη την εποχή. Δημιουργήθηκαν λίγο πριν το κύμα του Μινιμαλισμού που σύντομα θα έκανε την εμφάνισή του τη σύγχρονη τέχνη. Αυτή η σειρά κλείνει την έκθεση, όπου τα έργα συνδυάζονται με ένα μεγάλης κλίμακας εικονιστικό γλυπτό του Alberto Giacometti.

Έκθεση: «Μark Rothko» @Fondation Louis Vuitton Διάρκεια έκθεσης: έως 2 Απριλίου 2024
Πληροφορίες: www.fondationlouisvuitton.fr

Διαβάστε επίσης

Τρεις σπουδαίοι εικαστικοί σε μία έκθεση στην Sianti Gallery

Έκθεση «Συμβιωτικά» στο ΕΜΣΤ: Οι θηλυκότητες στην τέχνη

Η άβολη εγγύτητα μεταξύ θανάτου και ύπνου στην τέχνη του Steaven Shearer στη Συλλογή Γιώργου Οικονόμου (Photos)