Η δραματική ιστορία 937 Εβραίων που προνόησαν να φύγουν εκτός ευρωπαϊκής επικράτειας, αλλά το ταξίδι τούς επιφύλασσε απρόσμενες εξελίξεις, τέτοιες που μόνο η πραγματικότητα στην πιο διαστροφική της εκδοχή μπορεί να επινοήσει.

Ήδη από τον Μάιο του 1939 η Γερμανία ήταν έτοιμη να ξεκινήσει το αιματοκύλισμα της Ευρώπης εισβάλλοντας αρχικά στην Πολωνία. Δεν χρειαζόταν πλέον ιδιαίτερη διορατικότητα για να καταλάβει κανείς το τι έμελλε να ακολουθήσει. Τον Αύγουστο, η Βέρμαχτ ήταν έτοιμη για την εισβολή και για αυτό δεν υπήρχε πλέον καμιά αμφιβολία: οι άδειες είχαν ανακληθεί, τα αεροδρόμια είχαν κλείσει, πτήσεις εσωτερικού δεν υπήρχαν και τα τυπογραφεία σε συνεννόηση με το υπουργείο Εσωτερικών είχαν προβλέψει την εκτύπωση δελτίων τροφίμων.

Μια προδιαγεγραμμένη απόφαση

Ο Φύρερ δεν έπαυε να κάνει λόγο «περί της καταπίεσης των γερμανικών πληθυσμών». Η προσοχή της Ευρώπης ήταν στραμμένη στη Βρετανία και τη Γαλλία, οι οποίες το μόνο που έκαναν ήταν να εγγυηθούν την εδαφική ακεραιότητα της Πολωνίας. Στις 21 Αυγούστου υπογράφεται το Σύμφωνο Μη Επιθέσεως Ρίμπεντροπ-Μολότοφ μεταξύ της ναζιστικής Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης, το οποίο στην ουσία «άνοιγε τις πύλες» για τον διαμελισμό της Πολωνίας!

Όπως είναι απολύτως λογικό, στην Ευρώπη εκείνης της περιόδου πρέπει οι φήμες να έδιναν και να έπαιρναν. Κι όχι μόνο οι φήμες. Το γενικότερο κλίμα προδιέγραφε τις δυσοίωνες εξελίξεις. Οι Εβραίοι της Ευρώπης και ειδικότερα της Γερμανίας, αν και δεν μπορούσαν να φανταστούν αυτό που θα ακολουθούσε – δεν το έβαζε ανθρώπου νους –, ωστόσο δεν μπορεί να μην έβλεπαν να πυκνώνουν σε βάρος τους τα απειλητικά σύννεφα της ιδεοληπτικής προκατάληψης. Όντως, αρκετοί ήταν εκείνοι οι οποίοι αποφάσισαν να αντιδράσουν, να προστατέψουν τις οικογένειές τους και να αναζητήσουν μια διέξοδο πέραν της Ευρώπης, η οποία κυριολεκτικά μύριζε μπαρούτι. Ωστόσο, η φυγή πλέον δεν ήταν μια υπόθεση εύκολη με τις επικρατούσες συνθήκες. Πράγμα που αποδείχτηκε με τη δραματική ιστορία 937 Εβραίων που προνόησαν να φύγουν εκτός ευρωπαϊκής επικράτειας, αλλά το ταξίδι τούς επιφύλασσε απρόσμενες εξελίξεις, τέτοιες που μόνο η πραγματικότητα στις πιο διαστροφικές της εκδοχές μπορεί να επινοήσει.

Ένα ταξίδι δίχως λιμάνι

Το «St. Louis» ήταν ένα γερμανικό υπερωκεάνιο που ναυπηγήθηκε στα Bremer Vulkan ναυπηγεία στη Βρέμη για την εταιρεία Hamburg America Line. Το «St. Louis» είχε δύο πετρελαιοκινητήρες και είχε πάρει το όνομά του από την πόλη Σεντ Λούις του Μισούρι. Το «St. Louis» έπλεε τακτικά στην υπερατλαντική διαδρομή από Αμβούργο στο Χάλιφαξ και τη Νέα Υόρκη και έκανε κρουαζιέρες στις Καναρίους Νήσους, τη Μαδέρα και το Μαρόκο.

Ήταν 13 Μαΐου όταν το υπερωκεάνιο «St. Louis» έλυνε κάβους από το λιμάνι του Αμβούργου. Αυτό το ταξίδι δεν είχε τον χαρακτήρα κρουαζιέρας. Προορισμός του ήταν η Κούβα και στην συντριπτική τους πλειονότητα επιβάτες του ήταν Εβραίοι πρόσφυγες από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τις ναζιστικές διώξεις. Ο αριθμός τους ανερχόταν στους 900 ανθρώπους. Ήδη πριν ξεκινήσουν το ταξίδι τους, οι Εβραίοι επιβάτες είχαν προνοήσει να λάβουν βίζα από τις κουβανικές αρχές. Δυο μέρες αργότερα το «St. Louis» σταματά στο Χερβούργο της Γαλλίας, όπου επιβιβάζονται και άλλοι ταξιδιώτες. Έτσι ο συνολικός αριθμός των επιβαινόντων ανέρχεται σε 937. Επόμενος σταθμός η Κούβα.

Εκεί, περίπου δυο εβδομάδες αργότερα θα τους περίμενε μια απρόσμενη έκπληξη, μια και στη διάρκεια του ταξιδιού και χωρίς να το γνωρίζουν οι ταξιδιώτες είχαν ακυρωθεί όλες οι άδειες αποβίβασης. Ο πρόεδρος της χώρας Φεδερίκο Λαρέδο Μπρου αρνείται κατηγορηματικά να επιτρέψει την αποβίβαση των δύστυχων Εβραίων, οι οποίοι έπειτα ένα κοπιαστικό ταξίδι, στο οποίο στήριζαν τις ελπίδες για τη σωτηρία τους, δεν γίνονταν δεκτοί από τη χώρα υποδοχής. Τελικά, ύστερα από μια σειρά διαδικασιών, οι κουβανικές αρχές δέχθηκαν ότι λιγότεροι από 30 επιβάτες ικανοποιούσαν τις προϋποθέσεις για την έκδοση νέας βίζας και μόνο σε αυτούς επιτρεπόταν να αποβιβαστούν στην Κούβα.

Στη χώρα βρίσκονταν ήδη και άλλοι Εβραίοι πρόσφυγες, οι οποίοι με βάρκες έφτασαν στο υπερωκεάνιο προκειμένου να συναντήσουν για λίγο μέλη των οικογενειών τους που έφτασαν ώς εκεί δίχως να μπορούν να αποβιβαστούν. Τελικά στις 2 Ιουνίου 1939, ο πρόεδρος Μπρου επιμένει ότι το «St. Louis» πρέπει να εγκαταλείψει το λιμάνι της Αβάνας. Το πλοίο πλέει προς Βορρά, παραπλέοντας τις ακτές της Φλόριντα. Οι πρόσφυγες ελπίζουν ότι θα τους επιτρέψουν να αποβιβαστούν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Έχοντας στον νου ότι η ελπίδα πεθαίνει τελευταία, οι επιβάτες εναποθέτουν τις προσδοκίες τους στις ΗΠΑ. Το «St. Louis» κατευθύνεται στη Φλόριντα, αλλά και οι εκεί οι αμερικανικές αρχές δεν τους επιτρέπουν την είσοδο στις ΗΠΑ. Γίνονται προσπάθειες ώστε οι Εβραίοι προσφυγές να γίνουν δεκτοί στον Καναδά. Ωστόσο, ούτε ο Καναδάς δέχεται το αίτημά τους.

Δεν είναι σαφές γιατί ο κυβερνήτης Γκούσταβ Σρέντερ δεν συνέχισε στη Δομινικανή Δημοκρατία, η οποία στο Εβιάν, σε μια διάσκεψη τον Ιούλιο του 1938, προσφέρθηκε να δεχτεί 100.000 Γερμανούς Εβραίους.

Επιστροφή στην κόλαση

Στο Εβιάν, μια λουτρόπολη της Γαλλίας, τον Ιούλιο του 1938 συναντήθηκαν απεσταλμένοι από 32 χώρες και εκπρόσωποι οργανώσεων αρωγής, για να συζητήσουν το πρόβλημα των Γερμανοεβραίων προσφύγων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρότρυναν όλες τις χώρες στην κατεύθυνση της εύρεσης μιας μακροπρόθεσμης λύσης στο πρόβλημα. Οι ΗΠΑ και άλλες χώρες, ωστόσο, δεν ήταν διατεθειμένες να χαλαρώσουν τους περιορισμούς που ίσχυαν ως προς τη μετανάστευση. Οι περισσότερες χώρες φοβούνταν ότι μια αύξηση του αριθμού των προσφύγων θα επιδείνωνε τις οικονομικές δυσκολίες τους. Η διάσκεψη ολοκληρώθηκε μία εβδομάδα αργότερα. Με την εξαίρεση της Δομινικανής Δημοκρατίας, καμία χώρα δεν ήταν διατεθειμένη να δεχτεί περισσότερους πρόσφυγες.

Τελικά, δεν έγινε γνωστό γιατί ο κυβερνήτης Γκούσταβ Σρέντερ δεν συνέχισε προς τη Δομινικανή Δημοκρατία που ήταν πιθανό να έκανε δεκτούς τους περιπλανώμενους προσφυγές. Το υπερωκεάνιο «St. Louis» επέστρεψε στην Ευρώπη στις 17 Ιουνίου και αγκυροβόλησε στο λιμάνι της Αμβέρσας. Από τους περίπου 900 Εβραίους η Μεγάλη Βρετανία δέχτηκε 288 ανθρώπους, ενώ οι υπόλοιποι βρήκαν άσυλο στο Βέλγιο και την Ολλανδία.

Από έρευνες που έγιναν μετά τον πόλεμο, υπολογίζεται ότι περίπου το ένα τέταρτο των επιβατών του «St. Louis» έχασαν στη συνέχεια τη ζωή τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ή προσπαθώντας να ξεφύγουν από τους ναζί.

Διαβάστε επίσης:

ΗΠΑ: Αγνοούμενη βρέθηκε ζωντανή μετά από 63 χρόνια – Η ιστορία πίσω από την εξαφάνισή της

Γκουέρνικα ή όταν η τέχνη αφηγείται μια τραγωδία

Ο πρωτοπόρος κοινωνικός αγωνιστής Σταύρος Καλλέργης  και η πρώτη Εργατική Πρωτομαγιά στην Ελλάδα