Κοινό στοιχείο των μυθολογιών της Ελλάδας και των γειτονικών της πολιτισμών ήταν ότι ο κόσμος προέκυψε από μια πρωταρχική κατάσταση ενότητας και η κοσμογονική διαδικασία ήταν μια διαδικασία χωρισμού ή διαίρεσης. Δεν είναι λοιπόν παράξενο το ότι ο πρώτος άνθρωπος που αναζήτησε μια καθολική εξήγηση του κόσμου, με βάση τον ορθολογισμό, δέχτηκε ότι ο κόσμος ήταν στην ουσία μια ενότητα από την οποία παρήχθησαν τα μέρη του. 

Η πρώτη αυτή «ύλη» που προτάθηκε ήταν το νερό και ο άνθρωπος που την πρότεινε ήταν ο Θαλής! Αυτό είναι το πρώτο φιλοσοφικό σύστημα στο οποίο όλα τα φαινόμενα ανάγονται σε μια πρώτη και άφθαρτη υλική αρχή, με βάση όμως αποκλειστικά και μόνο την παρατήρηση, την υπόθεση και την απόδειξη – και χωρίς οποιαδήποτε αναφορά σε θεϊκές παρεμβάσεις. 

 

 

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ο μεγαλοφυής αυτός Έλληνας γεννήθηκε περί το 640 π.Χ. στη λαμπρή πόλη της Μιλήτου, στην Ιωνία, και πέθανε εκεί το 546 π.Χ. Κατά τον Σωκράτη, ο Θαλής έζησε 90 χρόνια, ενώ κατά τον Διογένη τον Λαέρτιο, 78. Το βέβαιο είναι ωστόσο ότι πέθανε κατά την 58η Ολυμπιάδα. Κατά τον ιστορικό και βιογράφο των φιλοσόφων Έρμιππο, ο Θαλής έλεγε ότι για τρία πράγματα ευγνωμονεί την τύχη: Πρώτον, διότι γεννήθηκε άνθρωπος και όχι ζώο· δεύτερον, διότι γεννήθηκε άνδρας και όχι γυναίκα· τρίτον, διότι γεννήθηκε Έλληνας και όχι βάρβαρος!

 

Ο Θαλής ο Μιλήσιος θεωρείτο ήδη κατά την πρώιμη αρχαιότητα ως ιδρυτής της Ιωνικής (ή Μιλησιακής) Σχολής της φυσικής φιλοσοφίας. Σήμερα, 2.600 χρόνια μετά, θεωρείται ως ο πρώτος φιλόσοφος και μαθηματικός του δυτικού πολιτισμού. Με την προσπάθειά του να ερμηνευτεί ο κόσμος με αφετηρία κάποιες λογικές σχέσεις και όχι πια με την παρεμβολή θεϊκών και μυθικών στοιχείων, πραγματοποιείται η αποφασιστική για τη μοίρα της ανθρωπότητας στροφή από τον Μύθο στον Λόγο και θεμελιώνεται το αμετακίνητο και σταθερό έκτοτε υπόβαθρο της επιστημονικής μεθόδου που οδηγεί μέχρι σήμερα τα βήματα της παγκόσμιας διανόησης.

 

Ο Θαλής είναι αναμφισβήτητα ο πρωτοπόρος της επιστήμης γιατί είναι ο πρώτος που επιχειρεί να συλλάβει μια εικόνα της πραγματικότητας με τη νόηση κι όχι με τη φαντασία. Με αυτόν, το πνεύμα προχωρεί προς τη λογική κριτική των φυσικών φαινομένων. Θεωρείται δίκαια ως ο «Πατέρας των Επιστημών» γιατί σ’ αυτόν – πρώτον απ’ όλους – οφείλεται το πιο χαρακτηριστικό και θεμελιώδες γνώρισμα της επιστημονικής μεθοδολογίας: η απόδειξη.

 

 

Η παράδοση τον τοποθετεί πάντα πρώτο στον κατάλογο των επτά σοφών της αρχαιότητας και, σύμφωνα με τις αντιλήψεις που είχε για τη σοφία ο 6ος π.Χ. αιώνας, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Θαλής δεν ήταν απλώς ένας άνθρωπος με διακεκριμένο ηθικό κύρος και πλούσια πνευματική ακτινοβολία, αλλά μια αληθινά ηγετική φυσιογνωμία της εποχής του, που διέθετε μεγάλες θεωρητικές δεξιότητες και ταυτόχρονα μια πλατιά πρακτική εμπειρία.

 

Δύσκολα, όπως μας λέει ο Αριστοτέλης στο έργο του «Μετά τα φυσικά», μπορεί κανείς να βρει έναν τομέα γνώσης που δεν ενδιέφερε τον Θαλή. Ήταν ο γνήσιος σοφός, με την έννοια του επιστήμονα – ερευνητή. Η μεγαλοφυΐα του ήταν πολύπλευρη: φιλόσοφος, μαθηματικός, φυσικός, αστρονόμος, μηχανικός, επιχειρηματίας, πολιτικός, κάλυπτε σχεδόν ολόκληρο το πεδίο της ανθρώπινης διανόησης και δραστηριότητας. Εξάλλου ίδρυσε, διηύθυνε και δίδασκε μόνος του στο πρώτο πανεπιστήμιο της Ιστορίας: το Πανεπιστήμιο της Μιλήτου. 

 

 

Ο Θαλής ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις πολιτικές συνθήκες και εξελίξεις στη Μικρά Ασία. Ως σύμβουλος, έδειξε προνοητικότητα συνιστώντας στους Ίωνες να σχηματίσουν μια συνομοσπονδία εναντίον των Περσών. Ως «πολυμαθής άνθρωπος» (σοφός) προέβλεψε την έκλειψη ηλίου της 28ης Μαΐου 585 π.Χ. που επισυνέβη κατά την προετοιμασία μάχης μεταξύ Μήδων και Λυδών, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την κατατρομοκράτηση των αντιπάλων και την απόφασή τους να υπακούσουν στον σοφό και να υπογράψουν συνθήκη ειρήνης! Ως μηχανικός, εξέτρεψε τον ποταμό Άλυ επιτρέποντας στον βασιλιά Κροίσο να τον διαβεί. Στον Θαλή αποδίδονται πολλές ανακαλύψεις σε πάμπολλα επιστημονικά πεδία: Εισηγούνται ότι ανακάλυψε τα ηλιοστάσια και μέτρησε τους κύκλους τους, όπως επίσης και τις πέντε ουράνιες ζώνες (αρκτική, ανταρκτική, ισημερινός και οι τροπικοί), την κλίση του ζωδιακού, την προέλευση του φωτός της Σελήνης κ.ά. Στη γεωμετρία του αποδίδονται οι αποδείξεις για πολλά γεωμετρικά θεωρήματα, ενώ θεωρείται ο εισηγητής της έννοιας του μαθηματικού πεδίου και πρόδρομος της θεωρίας των αριθμών. Επίσης έκανε τις πρώτες παρατηρήσεις για τις ιδιότητες των μαγνητών. 

 

Ο Ιμάνουελ Καντ γράφει:

«Τα μαθηματικά ως επιστήμη βρήκαν τον ασφαλή δρόμο τους εις τον αξιοθαύμαστο λαό των Ελλήνων. Πιστεύω ότι για αρκετό καιρό έμειναν στάσιμα (ιδίως στους Αιγυπτίους) μέχρις ότου επισυνέβη μια επανάσταση στον τρόπο του σκέπτεσθαι. Η επανάσταση αυτή πρέπει να αποδοθεί στην ευτυχή έμπνευση ενός και μόνο ανθρώπου, ο οποίος έθεσε τα θεμέλια της επιστήμης για όλους τους αιώνες. Δεν είναι γνωστό ποιος ήταν αυτός ο ευτυχής… Όμως, ο Διογένης ο Λαέρτιος μας υποδεικνύει ότι αυτός που το πέτυχε, πρέπει να μείνει αλησμόνητος. Ο πρώτος που απέδειξε την ισότητα των παρά την βάσιν ισοσκελούς τριγώνου, γωνιών (είτε Θαλής ονομαζόταν, είτε άλλο ήταν τ’ όνομά του), είχε μιαν ανώτατη έμπνευση» Immanuel Kant, «Kritik der Reinen Vernunft», πρόλογος της δεύτερης έκδοσης.

 

 

Ο Θαλής στην ουσία εντάσσεται – ως ιδρυτής της σχολής της Μιλήτου – στους προσωκρατικούς φιλοσόφους, κι αυτό έχει μια ιδιαίτερη σημασία: η προσωκρατική φιλοσοφία, σε αντίθεση με κάθε άλλη φιλοσοφία, δεν έχει προκατόχους, προπάτορες ή προγόνους. Όλη η ιστορία της φιλοσοφίας είναι μια συνεχής συζήτηση ανάμεσα στον προηγούμενο και τον επόμενο φιλόσοφο, στην προγενέστερη και στην επόμενη φιλοσοφική σχολή – είτε εδραιώνοντας μια συνέχεια είτε αντιδρώντας σ’ αυτήν.

 

Με τους Έλληνες του 6ου αιώνα, η συζήτηση αρχίζει… Πριν απ’ αυτούς, κανένας Ευρωπαίος δεν είχε επιχειρήσει να ικανοποιήσει την περιέργειά του για τον κόσμο με όπλο την πεποίθηση ότι το φαινομενικό χάος τού κόσμου αυτού έκρυβε μια μόνιμη και κατανοητή τάξη και ότι η φυσική αυτή τάξη μπορούσε να εξηγηθεί με καθολικές αιτίες που λειτουργούν μέσα στην ίδια τη φύση και ήταν αντιληπτές από το ανθρώπινο λογικό.

 

Οι Μιλήσιοι απέρριψαν συνειδητά τη μυθική και θρησκευτική παράδοση των προγόνων τους, ιδιαίτερα την πίστη τους στη δράση ανθρωπόμορφων θεών. Η εξέγερσή τους ενάντια στη μυθολογική κοσμοαντίληψη ήταν ολοκληρωτική. Η γνώση έγινε γι’ αυτούς αυτοσκοπός και στην ανοιχτή και φιλελεύθερη κοινωνία της Μιλήτου άφησαν ανεμπόδιστο να μεγαλουργήσει το τυπικό ελληνικό ταλέντο για γενίκευση, αφαίρεση και προώθηση τολμηρών υποθέσεων που περιλάμβαναν τα πάντα. Οι φυσικές διαδικασίες δεν βρίσκονταν πια στο έλεος θεών με απρόβλεπτες προθέσεις. Στη θέση τους μπήκε η βασιλεία του καθολικού νόμου!