Αυτό κι αν ήταν έκπληξη, και μάλιστα για τους περισσότερους δυσάρεστη… Γιατί τι άλλο μπορεί να αισθανθεί κάποιος όταν ακούει ότι μεταξύ των προτεινόμενων για το φετινό Νόμπελ Ειρήνης είναι και ο νεοεκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τράμπ, ο γνωστός για την αλλοπρόσαλλη πολιτική στάση του, τις ρατσιστικές και διχαστικές αντιλήψεις του αλλά και την ιδιόρρυθμη πολιτική του ιδιοσυγκρασία, στοιχεία όλα που, όπως φαίνεται, οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στον διχασμό και την πόλωση… 

Το όνομα του Ντόναλντ Τραμπ λοιπόν φιγουράρει μεταξύ των 318 υποψηφιοτήτων που έχουν κατατεθεί μέχρι στιγμής. Κοντά του, στην ίδια λίστα, φιγουράρει και το όνομα του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, του οποίου βέβαια η υποψηφιότητα για το Νόμπελ Ειρήνης φαίνεται να αμφισβητείται, χωρίς βέβαια να εξομοιώνονται οι θέσεις του και οι πράξεις του μ’ αυτές του Αμερικανού προέδρου. 

 

Ποιος θα πίστευε λοιπόν ότι ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, ο οποίος είναι γνωστός για τις ρατσιστικές του αντιλήψεις, για την αντιμεταναστευτική του πολιτική και την επιθυμία του να χτιστεί τείχος στα σύνορα με το Μεξικό, ενώ ήδη έχει αναστατώσει την υφήλιο με τις διακρίσεις που έχει ξεκινήσει να εφαρμόζει σε βάρος των μουσουλμάνων με την απαγόρευση εισόδου τους στις ΗΠΑ, θα ήταν προτεινόμενος για Νόμπελ Ειρήνης. 

 

Αντίστοιχες αμφισβητήσεις και αμφιβολίες εκφράζονται και για την υποψηφιότητα του Ρώσου προέδρου, ο οποίος παίζει καθοριστικό ρόλο στον πόλεμο στη Συρία, αλλά έχει κάκιστη βαθμολογία στον τομέα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 

 

Όπως και να έχουν όμως τα πράγματα, τα ονόματα αυτά δείχνουν πόσο αμφιλεγόμενες είναι οι διαδικασίες και τα κριτήρια για τις προτάσεις που κατατίθενται και πρόκειται να συζητηθούν, αλλά και τα κριτήρια με βάση τα οποία λαμβάνονται οι αποφάσεις και γίνεται η τελική επιλογή. 

 

Συνολικά οι διαδικασίες που ακολουθούνται για τις προτάσεις και για τη λήψη των αποφάσεων φαίνεται να οδηγούν σε μια γενικότερη αμφισβήτηση των βραβείων Νόμπελ και των κριτηρίων με τα οποία απονέμονται, ενώ έχει ήδη δημιουργηθεί η εντύπωση ότι πίσω από αυτά κρύβονται πολιτικές σκοπιμότητες. 

 

Μια αναδρομή λοιπόν στην ιστορία του θεσμού… φαίνεται να δείχνει ότι μέσα από τα βραβεία αυτά τελικά εξυπηρετούνται πάντα πολιτικές σκοπιμότητες.

 

Ο Άλφρεντ Νομπέλ (1833-1896) υπήρξε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του 19ου αιώνα. Χημικός, μηχανικός, εφευρέτης και επιχειρηματίας στην πολεμική βιομηχανία, έγινε γνωστός κυρίως για την ανακάλυψη της δυναμίτιδας και του πυροκροτητή. Ήλπιζε ότι η καταστρεπτική δύναμη των εφευρέσεών του θα μπορούσε να συντελέσει στο να δοθεί ένα τέλος στους πολέμους, ενώ αντιμετώπιζε με απαισιοδοξία το μέλλον του ανθρωπίνου γένους. Ο Τύπος τον χαρακτήριζε: «Έμπορο του Θανάτου», εξαιτίας αυτών του των πεποιθήσεων.

 

Με τη διαθήκη του στις 27 Νοεμβρίου 1895, έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του, έδωσε το 94% της τεράστιας περιουσίας του για να πραγματοποιηθεί αυτό που θεωρείται σήμερα η μεγαλύτερη τιμητική διάκριση στον κόσμο: Το Βραβείο Νόμπελ. Σύμφωνα με τη διαθήκη, «τα βραβεία θα δίνονταν κάθε χρόνο σε όσους κατά τον προηγούμενο χρόνο θα είχαν προσφέρει τη μεγίστη ωφέλεια στην ανθρωπότητα». Όπως ορίζεται, τα βραβεία Φυσικής και Χημείας απονέμονται από τη Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών, το βραβείο της Φυσιολογίας – Ιατρικής από το Ινστιτούτο Καρολίνσκα της Στοκχόλμης, το βραβείο της Λογοτεχνίας από τη Σουηδική Ακαδημία και το βραβείο της Ειρήνης από πενταμελή επιτροπή, η οποία εκλέγεται από τα νορβηγικά νομοθετικά σώματα («Στόρτινγκ»).

 

Τα πρώτα βραβεία Νόμπελ απονεμήθηκαν στις 10 Δεκεμβρίου 1901.

Σημειώνεται επίσης ότι η Ελλάδα, στην ιστορία του θεσμού, έχει κατακτήσει δύο Νόμπελ Λογοτεχνίας με τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη (1963) και τον ομότεχνό του Οδυσσέα Ελύτη (1979).

 

Αντικείμενο έντονων αμφισβητήσεων υπήρξαν οι απονομές των Νόμπελ Λογοτεχνίας και Ειρήνης εξαιτίας της φύσης των δύο αυτών τομέων, αλλά δεν ήταν μόνο αυτές που δίχασαν την κοινή γνώμη. 

Ο «πατέρας του χημικού πολέμου», ο Γερμανός επιστήμονας Φριτς Χάμπερ κέρδισε το Νόμπελ Χημείας το 1918 για τη μέθοδό του για τη σύνθεση της αμμωνίας, που οδήγησε στην εύκολη παραγωγή λιπασμάτων, αλλά και εκρηκτικών. Ωστόσο, οι έρευνες του Χάμπερ για την ανάπτυξη τοξικών αερίων, κυρίως με βάση το χλώριο, χρησιμοποιήθηκαν ευρέως κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

 

Το 1935, ο Γερμανός Καρλ φον Οσιέτσκι τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τις αποκαλύψεις του, οι οποίες αφορούσαν στον επανεξοπλισμό της ναζιστικής Γερμανίας και την παραβίαση της Συνθήκης των Βερσαλλιών από τους ναζί. Ο Οσιέτσκι κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία στη Γερμανία και ο Χίτλερ κατηγόρησε την Επιτροπή των Βραβείων για παρέμβαση στα εσωτερικά της χώρας.

 

Ένας ακόμη Γερμανός επιστήμονας, ο Ότο Χαν, κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Χημείας το 1945 για την ανακάλυψη της σχάσης βαρέων πυρήνων. Η ανακάλυψή του οδήγησε στην κατασκευή της πυρηνικής βόμβας, με αποτέλεσμα να λάβει το βραβείο λίγους μήνες μετά τη ρίψη των πυρηνικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

 

Η Επιτροπή των βραβείων Νόμπελ αποφάσισε το 1973 να δώσει το Νόμπελ Ειρήνης στον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρι Κίσινγκερ και στον ηγέτη του Βόρειου Βιετνάμ Λε Ντουκ Θο, για τις «προσπάθειες των δύο προσώπων για την επίτευξη κατάπαυσης του πυρός στον πόλεμο του Βιετνάμ». Αυτή η απόφαση προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, με δύο μέλη της Επιτροπής να παραιτούνται σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Ο Θο αρνήθηκε το βραβείο, ενώ ο Κίσινγκερ έστειλε έναν εκπρόσωπό του να το παραλάβει. Ο πόλεμος στο Βιετνάμ συνεχίστηκε για ακόμη δύο χρόνια.

 

Το 2006, ο Γκιρ Λούντεσταντ, μέλος της Επιτροπής, επισήμανε: «Η μεγαλύτερη παράλειψη στα 106 χρόνια ιστορίας του θεσμού είναι αναμφίβολα το γεγονός πως ο Μαχάτμα Γκάντι δεν έλαβε ποτέ το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης». Ο Μαχάτμα Γκάντι, μια από τις πιο εμβληματικές φυσιογνωμίες, ήταν υποψήφιος για βραβείο Νόμπελ πέντε φορές, όμως ποτέ δεν το κέρδισε.

 

Εντύπωση προκάλεσε, το 2009, το γεγονός ότι το Νόμπελ Ειρήνης δόθηκε σχετικά πρόωρα στον Μπαράκ Ομπάμα. Ο Ομπάμα βρισκόταν για λιγότερο από έναν χρόνο στον Λευκό Οίκο, αλλά τιμήθηκε «για τις εξαιρετικές του προσπάθειες στην ενίσχυση της διεθνούς διπλωματίας και της συνεργασίας των λαών». 

 

Τέλος, το 2016 ο γνωστός τραγουδοποιός Μπομπ Ντίλαν βραβεύτηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας γιατί «δημιούργησε νέες μορφές ποιητικής έκφρασης στο πλαίσιο της σπουδαίας παράδοσης της αμερικανικής τραγουδοποιίας». Το Νόμπελ Λογοτεχνίας του 2016 κατάφερε να διχάσει την κοινή γνώμη. «Ναι, κι εγώ φαν του Ντίλαν είμαι, αλλά εδώ πρόκειται για ένα κακώς νοούμενο βραβείο νοσταλγίας από γερασμένους χίπηδες που λένε ασυναρτησίες» σχολίασε ο συγγραφέας Ίρβιν Γουέλς («Trainspotting»).