Ελλάδα και Κύπρος, άθελά τους, στη μέση της κόντρας ΗΠΑ – Τουρκίας – Ρωσίας

Τον Απρίλιο του 2015 το αμερικανικό Ινστιτούτο Χάντσον εισηγείται, με μια κομβικής σημασίας έκθεσή του, στην Ουάσινγκτον να άρει το στρατιωτικό εμπάργκο κατά της Κύπρου και παράλληλα εκφράζει ισχυρές αμφιβολίες για την «προσήλωση» της Τουρκίας, βάζοντας ακόμα στο παιχνίδι και τη μελλοντική συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ.

Το ινστιτούτο προτρέπει την ηγεσία των ΗΠΑ να εντάξει την Κύπρο στον Συνεταιρισμό για την Ειρήνη, αφού θεωρεί ότι η Τουρκία δεν είναι πια αξιόπιστος «συμπαίκτης», ποντάροντας περισσότερο στη στρατηγική συνεργασία του τριγώνου Ελλάδα – Κύπρος – Ισραήλ για τον έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου.

Να σημειωθεί ότι ο Συνεταιρισμός για την Ειρήνη είναι το νατοϊκό πρόγραμμα που αποτελεί προθάλαμο για την πλήρη ένταξη μίας χώρας στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο.

Τόνιζε μάλιστα πως, σε περίπτωση που επιτραπεί στην Άγκυρα ο ενεργειακός έλεγχος της περιοχής, τότε «η εξασφάλιση του ελέγχου των προσφάτως ανακαλυφθέντων κοιτασμάτων φυσικού αερίου θα επιτρέψει στην Τουρκία να επανακτήσει μια δεσπόζουσα θέση που θα ανταγωνίζεται τις ΗΠΑ στην ανατολική Μεσόγειο».

Στις 23 Αυγούστου 2018 το «Ποντίκι» έφερνε στο φως το πλαίσιο νόμου της αμερικανικής Γερουσίας για το μπλοκάρισμα της παράδοσης 100 αεροσκαφών F35 στην Τουρκία, με το οποίο επανεξετάζεται το εμπάργκο όπλων που έχει επιβληθεί στην Κύπρο. Συγκεκριμένα, σε εκείνο το δημοσίευμα αναφέραμε ότι «επιβάλλεται στον υπουργό Άμυνας και τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ να υποβάλουν έκθεση μέσα σε 180 μέρες προς τις αρμόδιες επιτροπές της Βουλής και της Γερουσίας για τη σχέση ασφαλείας ΗΠΑ – Κυπριακής Δημοκρατίας».

Μάλιστα, ο εκτελεστικός διευθυντής του Συμβουλίου Ελληνοαμερικανικής Ηγεσίας (HALC) Έντι Ζεμενίδης δήλωνε τότε ότι «η πρόνοια αυτή μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην άρση του αντιπαραγωγικού εμπάργκο όπλων κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας και την επίτευξη της στρατηγικής αναβάθμισης της Κύπρου, η οποία διακηρύχθηκε ως στόχος της κυβέρνησης Τραμπ».

Και συνέχιζε λέγοντας ότι η Κύπρος καθιερώθηκε ως κράτος πρώτης γραμμής για τα δυτικά συμφέροντα ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο: «Για πάρα πολύ καιρό οι ΗΠΑ είχαν παραχωρήσει στην Τουρκία τη δυνατότητα να ασκεί ντε φάκτο βέτο σε μια στενότερη στρατηγική σχέση με την Κυπριακή Δημοκρατία. Ο νόμος του προϋπολογισμού Εθνικής Άμυνας μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά σε μία καλύτερη πολιτική».

Τι λέει το νομοσχέδιο

Πράγματι, την προηγούμενη εβδομάδα, έστω και με ελαφρά καθυστέρηση από το εξάμηνο χρονικό περιθώριο, κατατέθηκε στο Κογκρέσο, με διακομματική συναίνεση, ο «Νόμος για την εταιρική σχέση ασφάλειας και ενέργειας στην ανατολική Μεσόγειο», που δείχνει να αλλάζει τη στρατηγική των ΗΠΑ στην περιοχή αυτήν. Να σημειωθεί πως η συγκεκριμένη πρόταση νόμου δεν έχει ακόμη υιοθετηθεί από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Συγκεκριμένα σημεία του νομοσχεδίου προκαλούν ικανοποίηση σε Ελλάδα και Κύπρο, όπως η άρση της απαγόρευσης πώλησης όπλων στην Κύπρο, έστω κι αν η επανατοποθέτηση των ΗΠΑ στην περιοχή δεν είναι κατ’ ανάγκην «βελούδινη». Όπως και η πρόβλεψη για αναφορά, μέσα σε 90 ημέρες από την επικύρωση του νόμου, από τον υπουργό Εξωτερικών ΗΠΑ του αριθμού των παραβιάσεων του εναέριου χώρου της Ελλάδας και της κυπριακής ΑΟΖ.

Το νομοσχέδιο προβλέπει ακόμη, μεταξύ άλλων, και έγκριση 3.000.000 δολαρίων ως στρατιωτική βοήθεια προς την Ελλάδα και 2.000.000 για την Κύπρο μέσω του Προγράμματος Διεθνούς Στρατιωτικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, καθώς και δημιουργία αμερικανικού ενεργειακού κέντρου για την ανατολική Μεσόγειο με σκοπό τη διευκόλυνση της ενεργειακής συνεργασίας ανάμεσα σε Ελλάδα – Κύπρο – Ισραήλ.

«Ομφαλός ο Ελληνισμός»

Σε συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο» της Κύπρου ο εκτελεστικός διευθυντής του Συμβουλίου Ελληνοαμερικανικής Ηγεσίας (HALC), Έντι Ζεμενίδης δηλώνει: «Πρώτη φορά οι Ηνωμένες Πολιτείες, μέσω του Κογκρέσου, δημιουργούν πολιτική ειδικά για την ανατολική Μεσόγειο, με επίκεντρο την Κύπρο και την Ελλάδα».

Και χαρακτηριστικά προσθέτει: «Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι οι Δελφοί ήταν ο ομφαλός της γης. Τώρα ο Ελληνισμός έχει γίνει ο ομφαλός της περιοχής. Δεν είναι υπερβολή αυτό που λέω. Η δυναμική των εξελίξεων οδηγεί προς αυτή την κατεύθυνση. Βέβαια, τίποτα δεν είναι απόλυτο και ειδικά στην πολιτική και στις διεθνείς σχέσεις “τα πάντα ρει”». Είναι όμως έτσι ή η άποψη αυτή είναι υπεραισιόδοξη;

Στην ουσία το νομοσχέδιο επιχειρεί την επανασχεδίαση της αμερικανικής πολιτικής για μια συγκεκριμένη γωνιά του κόσμου, την ανατολική Μεσόγειο, η οποία, λόγω της ανακάλυψης μεγάλων ενεργειακών κοιτασμάτων, των στρατιωτικών περιπετειών της Ρωσίας και της αναξιοπιστίας και των πειραματισμών απομάκρυνσης της Τουρκίας από τη Δύση, έχει γίνει ένα πιθανό πεδίο γεωπολιτικών συγκρούσεων μεγάλων δυνάμεων.

Βασική επιδίωξη είναι να εξαναγκαστεί η Τουρκία, ο απείθαρχος σύμμαχος του ΝΑΤΟ, να επιστρέψει στην ορθή οδό.

Ο Μάικλ Λι, ειδικός στα θέματα ανατολικής Μεσογείου στο Γερμανικό Ίδρυμα Μάρσαλ, δήλωσε ότι το νομοσχέδιο είναι καλύτερα κατανοητό ως συμβολική κίνηση, η οποία αποσκοπεί στο να πείσει την Τουρκία να εγκαταλείψει τη συμμαχία της με τη Μόσχα. «Θεωρώ ότι οι ΗΠΑ μοιάζουν με αυτά τα μεγάλα, δυσκίνητα τάνκερ που θέλουν πολύ χρόνο για να αλλάξουν κατεύθυνση. Αλλά οι ΗΠΑ αρχίζουν να απομακρύνονται από την Τουρκία και αυτό εξ ορισμού σημαίνει ότι στρέφονται προς τους άλλους παίκτες στην ανατολική Μεσόγειο».

Προσοχή στον… ύφαλο!

Για τον διευθυντή του προγράμματος τουρκικών ερευνών στο Ινστιτούτο της Ουάσιγκτον για την Πολιτική στην Εγγύς Ανατολή (Washington Institute for Near East Policy) Σονέρ Καγκαπτάι το νομοσχέδιο δεν αποτελεί μόνο μια προειδοποιητική βολή προς την Άγκυρα, αλλά αντανακλά μια βαθύτερη πραγματικότητα: «Τη στρατηγική συνειδητοποίηση ότι η Τουρκία μπορεί να μην είναι το θεμέλιο της αμερικανικής πολιτικής στην ανατολική Μεσόγειο».

Το Ινστιτούτο της Ουάσιγκτον πιστεύει ότι στην αμερικανική κυβέρνηση αυξάνεται όλο και περισσότερο η πεποίθηση πως αυτές οι κρίσεις με την Τουρκία εξελίσσονται σε μια μόνιμη κατάσταση και η Τουρκία σταδιακά απομακρύνεται από την Αμερική. Εκτιμά, μάλιστα, πως «για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1950 οι ΗΠΑ αναρωτιούνται αν η Ελλάδα ή η Τουρκία θα γίνουν ο κεντρικός μοχλός της πολιτικής των ΗΠΑ στην ανατολική Μεσόγειο».

Κάπου εδώ είναι φρόνιμο να συγκρατηθεί ο ενθουσιασμός. Στην Ελλάδα ασφαλώς ακούγεται ιδιαιτέρως ευχάριστη η πρόβλεψη για αναφορά των τουρκικών παραβιάσεων της ελληνικής κυριαρχίας και ειδικά του ελληνικού εναέριου χώρου. Όμως, πάντα υπό το πρίσμα ότι οι ΗΠΑ δεν αναγνωρίζουν τον ελληνικό εναέριο χώρο των 10 ναυτικών μιλίων, ακριβώς όπως κάνει και η Άγκυρα.

Κατά συνέπεια η Αμερική δεν θεωρεί ότι οι παραβιάσεις μεταξύ 6 και 10 ναυτικών μιλίων που καταγγέλλει η Αθήνα αποτελούν πράγματι παραβιάσεις. Ούτε ότι οι αναχαιτίσεις της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας στα τουρκικά μαχητικά είναι δικαιολογημένες.

Η επικείμενη καταγραφή των παραβιάσεων του ελληνικού εναέριου χώρου, λοιπόν, πέραν των περιπτώσεων τουρκικών υπερπτήσεων πάνω από ελληνικά νησιά, εκτιμάται ότι μπορεί να δημιουργήσει ακόμα μεγαλύτερο μπλέξιμο.

Δύο μεγάλοι στόχοι

Το νομοσχέδιο συνδέει διάφορες επιδιώξεις της αμερικανικής πολιτικής για την ανατ. Μεσόγειο. Οι δύο βασικές είναι:

1. Η αναχαίτιση της ρωσικής επιρροής στην περιοχή, που επιχειρεί να εδραιωθεί την τελευταία δεκαετία μέσω αμυντικών και διαφόρων μορφών οικονομικών δεσμών με χώρες όπως Τουρκία, Ελλάδα, Ισραήλ, Αίγυπτο. Ο νόμος ζητάει να καθιερωθούν «εκθέσεις για την κακόβουλη επιρροή της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ», αρχής γενομένης από 1.1.2017.

Εκτός από στοιχεία για το μέγεθος της στρατιωτικής και ενεργειακής εμπλοκής της Μόσχας ζητά λεπτομερή στοιχεία και για:

● Τα ΜΜΕ ρωσικής ιδιοκτησίας σε αυτές στις χώρες (ιδιοκτησία, τηλεθέαση – επηρεασμός κοινής γνώμης, αξιολόγηση του κατά πόσον το κάθε μέσο προωθεί απόψεις του Κρεμλίνου).

● Τις προσπάθειες της Ρωσίας να επηρεάσει τις εκλογές σε τρίτες χώρες μέσω εκστρατειών – προσπαθειών διαμόρφωσης της κοινής γνώμης στο Διαδίκτυο και μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

2. Η εκμετάλλευση – αξιοποίηση των ενεργειακών αποθεμάτων στην ανατ. Μεσόγειο.

Η ίδια η Αμερική, με τα δικά της τεράστια αποθέματα φυσικού αερίου και πετρελαίου, δεν δείχνει να χρειάζεται τα αποθέματα της Ελλάδας, της Κύπρου ή του Ισραήλ. Όμως, κατά την Ουάσιγκτον, τα χρειάζεται η Ευρώπη. Η Ευρώπη εξαρτάται από τη Ρωσία για πάνω από το ένα τρίτο του φυσικού της αερίου και, παρά τις προσπάθειες μιας δεκαετίας να αποτινάξει τη ρωσική ενέργεια, αυτή η εξάρτηση μεγαλώνει.

Πράγματι το κοίτασμα φυσικού αερίου που ανακάλυψε η Exxon στην Κύπρο (κοίτασμα «Γλαύκος») είναι από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις της στον κόσμο. Ακόμα, όμως, και αν ανακαλυφθούν κι άλλα τέτοια γιγάντια κοιτάσματα στην ανατολική Μεσόγειο, το ζήτημα του πώς θα μεταφέρεται το φυσικό αέριο στις αγορές παραμένει ακανθώδες.

Ο Νίκος Τσάφος του Center for Strategic and International Studies (CSIS) θεωρεί ότι το νομοσχέδιο δεν μπορεί να αλλάξει τα δύσκολα μαθηματικά του Αγωγού Ανατολικής Μεσογείου (EastMed). Η πραγματικότητα παραμένει ότι ο EastMed θα είναι ιδιαίτερα «αντιοικονομικός», αφού ο βυθός της Μεσογείου είναι πολύ βαθύς, κάτι που καθιστά την κατασκευή αγωγού δύσκολη και ακριβή.

«Σε ό,τι αφορά έναν Αγωγό Ανατολικής Μεσογείου (EastMed), δεν υπάρχει κάτι ούτε στο νομοσχέδιο ούτε στην αμερικανική πολιτική που να αυξάνει την πιθανότητα να κατασκευαστεί» δήλωσε.

Με δεδομένο το γεγονός ότι η πρωτοφανής ένταση μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας άρχισε λόγω της όλο και πιο αντιδυτικής στάσης της Άγκυρας και κλιμακώνεται με την τουρκική επιμονή για αγορά των S-400 και για σφιχτό εναγκαλισμό με τη Ρωσία, είναι προφανές ότι η Ελλάδα δεν είχε κανένα ρόλο στην έναρξη αυτής της έντασης. Το αν, όμως, θα καταφέρει να έχει κάποιο ρόλο στην εξέλιξή της ή αν θα καταφέρει να αποκομίσει πραγματικά οφέλη από την ιστορική «πολεμική» συγκυρία μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας είναι κάτι που θα κριθεί στο εγγύς μέλλον.

Καθώς η Τουρκία είναι χώρα θεμελιώδους σημασίας για το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, η Αμερική θα εξαντλήσει κάθε περιθώριο για να την επαναφέρει στους κόλπους της. Μόνο αν αποτύχει θα αλλάξει ριζικά το σκηνικό, με επιπτώσεις που παραμένουν απρόβλεπτες. Για όλους τους παίκτες…

Αν τελικά η Άγκυρα, που στο μεταξύ συνεχίζει την επίδειξη δύναμης, συμμορφωθεί στις επιταγές της Ουάσιγκτον, δεν θεωρούνται ιδιαιτέρως πιθανές οι μεγάλες αλλαγές συσχετισμών. Το ΝΑΤΟ, πάντως, βρίσκεται έτσι κι αλλιώς εδώ και μια τριετία στο Αιγαίο με το πρόσχημα του προσφυγικού.