‘‘Ο Ράμπο ντύθηκε καουμπόης’’, ήταν ένα από τα πρώτα σχόλια όταν κυκλοφόρησε το τρέιλερ του πρόσφατου, και τελευταίου (;) κεφαλαίου της κινηματογραφικής ιστορίας που ξεκίνησε όταν ο γράφων γεννιόταν (1982). Κι όμως, αυτή η διάσταση του (αρχικά λογοτεχνικού, δια χειρός David Morrell) ήρωα ήταν πάντα εκεί: o δύσθυμος, αντικοινωνικός και με τάσεις απομονωτισμού, λακωνικός ήρωας της Δύσης, ο οποίος εξαναγκάζεται σε βίαιη, εκδικητική δράση.

Στην τελευταία του περιπέτεια, ο χαρακτήρας με τον οποίο, μαζί με τον πυγμάχο Ρόκυ, ταυτίστηκε περισσότερο ο Sylvester Stallone στην πολυετή καριέρα του, τα βάζει με μεξικανικό καρτέλ που απάγει γυναίκες και τις εξαναγκάζει στην πορνεία.

Πώς φτάσαμε όμως ως εδώ, από τον μακρυμάλλη, ακούρευτο και αξύριστο (κοινώς, με εμφάνιση που, όπως έχει σημειωθεί, παρέπεμπε περισσότερο σε χίπη) βετεράνο του Βιετνάμ στην ταινία Το Πρώτο Αίμα όπου, βασανισμένος από μετατραυματικό στρες, τα βάζει με τον σαδιστή σερίφη, και με μια ολόκληρη ανώνυμη, εχθρική πόλη από την οποία τυχαίνει να περνάει με το σακίδιο στον ώμο, και ξεχασμένος από το αμερικανικό κράτος;

Στην 37χρονη πορεία του στη μεγάλη οθόνη, αλλά και σε μια ποικιλία από άλλα media –τηλεόραση/καρτούν, κόμικς, βιντεοπαιχνίδια–, ο Ράμπο κατά βάση ταυτίστηκε στη συλλογική συνείδηση με συντηρητικές, αντιδραστικές πολιτικές, τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, και έγινε το πρόσωπο της μιλιταριστικής, αντικομμουνιστικής, και ξενοφοβικής προπαγάνδας των ΗΠΑ, της υπερβολής (ακόμη και στη χρήση στεροειδών) της δεκαετίας του ’80. Eπι προεδρίας Reagan, o τελευταίος είχε δηλώσει σε σχέση με περιστατικό ομηρείας στο Λίβανο, αφού είχε δει το Ράμπο το προηγούμενο βράδυ, ότι έπρεπε να είχε πράξει όπως ο μυώδης ήρωας.

Είναι όμως τα πράγματα τόσο απλά και μονόπλευρα όσον αφορά τον Ράμπο ως πολιτισμικό φαινόμενο ; Στο ψυχροπολεμικό Ράμπο: To Πρώτο Αίμα, Μέρος Δεύτερο, ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας, μέσα από τα σίδερα της στρατιωτικής φυλακής – συνέπεια όσων διέπραξε στην πρώτη ταινία – ρωτά τον περίφημο ‘‘συνταγματάρχη Σαμ [το όνομά του, σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου, παραπέμπει στον γνωστό ‘‘Θείο Σαμ’’] Τράουτμαν’’ (Richard Crenna) που προσπαθεί να τον στρατολογήσει και να τον (ξανα)στείλει σε αποστολή στο Βιετνάμ, για να πολεμήσει πάλι Βιετκόνγκ και τους συμμάχους τους, κακούς Σοβιετικούς, εάν αυτή τη φορά (οι Αμερικανοί) θα νικήσουν. Η απάντηση που λαμβάνει από την αγέρωχη πατρική φιγούρα στα χακί είναι: ‘‘αυτή τη φορά εξαρτάται από εσένα’’. Όμως, για ακόμη μια φορά, οι ‘άκαπνοι’ γραφειοκράτες συμπατριώτες του προδίδουν τον αναλώσιμο πατριώτη, όπως πρόδωσαν τους συμπολεμιστές του στο παρελθόν.

Παράλληλα, ωστόσο, μόνο ως ειρωνεία μπορεί να ιδωθεί το γεγονός ότι ο ίδιος ο Stallone είχε αποφύγει τη στράτευση τον καιρό του πολέμου στο Βιετνάμ, ενώ πρόσφατα δήλωσε ότι ουδέποτε υπήρξε πολιτικοποιημένος, και είχε εκπλαγεί όταν ο Reagan είχε δηλώσει ότι ο ‘‘Ράμπο είναι ρεπουμπλικάνος’’. Βέβαια, ταυτόχρονα, ο ίδιος Stallone είχε σπεύσει να στηρίξει την υποψηφιότητα McCain το 2008, με τον τελευταίο να έχει τη δική του, αμφιλεγόμενη ιστορία σε σχέση με το Βιετνάμ, τους αιχμαλώτους αλλά και τα εγκλήματα πολέμου, εντός και εκτός αμερικανικού εδάφους.

Εν μέρει όμως ο ‘Sly’ (το ψευδώνυμο του Stallone) έχει δίκιο. Ο Ράμπο ως χαρακτήρας αποτελεί εν πολλοίς έναν καθρέφτη, ή έναν άγραφο πίνακα πάνω στον οποίο καθείς προβάλλει τις διαφορετικές, αντιφατικές φαντασιώσεις του. Για τα νεοφιλελεύθερα ‘Γεράκια του Πολέμου’ αντιπροσωπεύει κάτι συγκεκριμένο – μια φονική μηχανή που γυρνάει τον κόσμο για να ‘‘απελευθερώσει’’ από απολυταρχικά καθεστώτα, και να ‘‘εκδημοκρατίσει’’ με το στανιό, ανατινάζοντας, μαχαιρώνοντας, και γενικώς μακελεύοντας μερικές εκατοντάδες ανώνυμους ιδεολογικούς και εθνοφυλετικούς Άλλους στην πορεία. Ωστόσο, ο ίδιος χαρακτήρας έχει μια σχέση αγάπης και μίσους για την πατρίδα του και τους θεσμούς της, και η μοναχική φιγούρα και η ατομικιστική ιδεολογία του μπορεί να αναγνωστούν ως αντισυστημικές/αντικαθεστωτικές, ενώ άλλοι, όπως ο Adi Wimmer, έχουν μιλήσει ακόμα και για ένα είδος αναρχοπριμιτιβισμού που ο Ράμπο εκπροσωπεί.

Ο ίδιος ήρωας φαίνεται συχνά, ειδικά στις πρώτες ταινίες, να αισθάνεται τύψεις για αυτό που είναι (ή για αυτό που τον έκαναν), και για αυτά που είχε διαταχτεί στο παρελθόν να διαπράξει. Από τον αρχικό κυνισμό και μηδενισμό, έχει περάσει από διάφορα πνευματικο-θρησκευτικά ταξίδια προκειμένου να σώσει την ψυχή του (σκηνές από τις ταινίες παραπέμπουν στη χριστιανική εικονογραφία, με τον ήρωα να υφίσταται εξευτελισμούς και βασανιστήρια ημίγυμνος και δεμένος πάνω σε ‘σταυρό’ κλπ.) .  

Ας δούμε όμως εν συντομία και, έστω επιφανειακά, πώς εξελίχτηκε η ιδεολογία των ταινιών Ράμπο στο πέρασμα του χρόνου, και πώς κατάφερε ένας χαρακτήρας με κοινά στοιχεία, αλλά και στον αντίποδα του πρωταγωνιστή του Γεννημένος την 4^η Ιουλίου του Όλιβερ Στόουν, να προσαρμοστεί, με μικρότερη ή μεγαλύτερη επιτυχία, στους καιρούς που αλλάζουν. Στο διαβόητο Ράμπο ΙΙΙ (1988) ο ήρωας συμμαχεί με τους – oποία ιστορική ειρωνεία!—Μουτζαχεντίν (σε αξιομνημόνευτο ρόλο ηγέτη τους, ο Σπύρος Φωκάς) ενάντια στους κακούς Σοβιετικούς, οι οποίοι, ωστόσο, στην πραγματικότητα είχαν ήδη αρχίσει να αποσύρουν τα στρατεύματά τους από το Αφγανιστάν όταν η ταινία βγήκε στις αίθουσες. Στο τέταρτο Ράμπο, δύο δεκαετίες αργότερα, ο ήρωας αναλαμβάνει να συνοδεύσει, ως άλλος Clint Eastwood, ιεραποστολή σε εχθρικό έδαφος, και να προστατεύσει τους χριστιανούς (και κάπως λιγότερο ‘‘φανερά’’ τους μουσουλμάνους) που υφίστανται διώξεις από το δικτατορικό καθεστώς στη Μυανμάρ/Βιρμανία –κάτι που όντως συνέβαινε εκείνη την εποχή. Η υπερβίαιη αυτή ταινία, περιέχει και μία από τις πιο συμβολικές σκηνές και πλάνα ολόκληρης της σειράς, με τον ομώνυμο ήρωα, να επιστρέφει, μετά από τόσες περιπλανήσεις, επιτέλους σπίτι, στην καρδιά μιας αχανούς Αμερικής. Η ‘μεταμόρφωσή΄’ του σε καουμπόη στην πρόσφατη συνέχεια της σειράς δεν θα πρέπει να έλθει ως μεγάλη έκπληξη. Ποιος θυμάται άραγε ότι σε μια από τις προηγούμενες ταινίες αποκαλύπτεται ότι η καταγωγή του Ράμπο είναι μια μίξη γερμανικής και αυτόχθονoς/γηγενούς αμερικάνικης; Επίσης, η τελευταία ταινία θυμίζει έντονα το γουέστερν του John Ford The Searchers, με πρωταγωνιστή τον John Wayne (προφανές είδωλο του Stallone, o οποίος είχε παραδεχτεί ότι η συγκεκριμένη ταινία αποτέλεσε έμπνευση και για το Ράμπο του 2008).

Και βέβαια, το γεγονός ότι στην εποχή/Αμερική του Τραμπ, ο οποίος εκλέχτηκε υποσχόμενος την κατασκευή του γνωστού τείχους με τη γειτονική χώρα, ο Stallone (που έχει δηλώσει ότι δεν είναι ψηφοφόρος του Τραμπ, και αρνήθηκε να αναλάβει πόστο για τις Τέχνες, το οποίο του πρότεινε ο τελευταίος) επιλέγει να παρουσιάσει τους Μεξικάνους εν πολλοίς ως δολοφόνους, βιαστές (κάτι ανάλογο έχει ισχυριστεί ο Τραμπ), διεφθαρμένους, κλπ., ενώ στην ταινία τούς δελεάζει (!) να μπουν στο αμερικανικό έδαφος για να τους σφάξει με διάφορους ευφάνταστους τρόπους, σίγουρα δεν μπορεί να θεωρηθεί απαύγασμα προόδου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο συγγραφέας του βιβλίου στο οποίο βασίστηκε η πρώτη ταινία δήλωσε πρόσφατα ότι ντρέπεται που το όνομά του σχετίζεται με οποιονδήποτε τρόπο με αυτό που ο ήρωας έχει καταλήξει να σημαίνει (έστω κι αν, όπως επισημάναμε, σημαίνει πολλά, αντιφατικά μεταξύ τους πράγματα).

Όλα αυτά δεν εμπόδισαν τον Stallone να δηλώσει πρόσφατα ότι θα επιθυμούσε το έτερο franchise με το οποίο έχει ταυτιστεί, η σειρά ταινιών Ρόκυ, να ασχοληθεί με τη μετανάστευση, υποθέτουμε από ‘‘προοδευτική’’/φιλελεύθερη ματιά (μαντεύουμε ότι κάποιος από τους πυγμάχους στην ταινία θα ξεκινήσει ως φτωχός παράνομος μετανάστης).

Μέχρι όμως την επόμενη φορά που θα ματώσει και θα κάνει κάποιον να ματώσει, ο Ράμπο (που στο τέλος του μυθιστορήματος του Morrell πεθαίνει από το χέρι του μέντορά του, όπως στην ταινία του 2003 Ο Κυνηγημένος) αρνείται να συμβιβαστεί με την ηλικία του, αλλά και με τους καιρούς που ζητάνε απεγνωσμένα κάτι πιο προοδευτικό, κάτι που υπήρχε στην αρχική εκδοχή του ήρωα, κάνοντάς τον τόσο δημοφιλή.

*Σημείωση: Για αυτό το άρθρο έχω αντλήσει από το διαφωτιστικότατο κεφάλαιο της Gina Marchetti στο συλλογικό τόμο The Ultimate Stallone Reader (επιμέλεια Chris Holmlund, εκδόσεις Wallflower), ενώ χρήσιμες πληροφορίες παρέχει και το σχετικό κεφάλαιο της Rebecca A. Umland στo Outlaw Heroes as Liminal Figures of Film and Television (McFarland). Eπίσης, ευχαριστώ για τη βοήθειά του τον Robert Hensley–King (κολέγιο Sheridan), του οποίου η ακαδημαϊκή έρευνα αφορά στις αναπαραστάσεις του αντι-ήρωα στον αμερικανικό κινηματογράφο.