Στο άυλο «χρηματιστήριο» των υπερδυνάμεων ξαφνικά η παραδοσιακά πανίσχυρη μετοχή της Αμερικής γκρεμίζεται. Το πρόβλημα είναι αν μπορεί κανείς να εμπιστεύεται πια την Αμερική. Αιτία η ανεκδιήγητη εξωτερική πολιτική του Προέδρου της Ντόναλντ Τραμπ.

Έχουν χυθεί τόνοι μελάνι για να περιγραφούν τα πεπραγμένα του, αλλά η πιο περιεκτική περίληψη της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής υπό τον Τραμπ έρχεται από τον ίδιο. Αναφερόμενος στο χάος που οι κινήσεις του βοήθησαν να δημιουργηθεί τις τελευταίες εβδομάδες, έγραψε στο Twitter: «Ελπίζω να τα πάνε όλοι καλά (όσοι εμπλέκονται σε Συρία), εμείς (οι Αμερικανοί) είμαστε 7.000 μίλια μακριά»!

Ο Τραμπ θεωρεί ότι μπορεί να εγκαταλείψει έναν σύμμαχο χωρίς σοβαρές συνέπειες για τις ΗΠΑ. Κάνει λάθος. Η προδοσία των Κούρδων θα οδηγήσει φίλους, συμμάχους κι εχθρούς να αμφιβάλλουν σοβαρά για τις ΗΠΑ υπό την ηγεσία του. Με την απόφασή του να αποσύρει 1.000 Αμερικανούς στρατιώτες από τη Συρία ο Τραμπ ήδη κατάφερε να πυροδοτήσει μια εισβολή, να προδώσει έναν σύμμαχο και να πλήξει τα εθνικά συμφέροντα της χώρας του.

Ανάμεσα στους συμμάχους των ΗΠΑ, που παρεμπιπτόντως διαθέτουν τους περισσότερους από κάθε άλλο έθνος στην Ιστορία, εδραιώνονται η αμφιβολία, η δυσπιστία και η διστακτικότητα όσον αφορά μακροπρόθεσμες συμφωνίες μαζί τους σε όλα τα επίπεδα. Οι χώρες – σύμμαχοί τους σε ολόκληρο τον κόσμο ανησυχούν ότι κάλλιστα μπορεί κι αυτές να αφεθούν στα κρύα του λουτρού, όπως εγκαταλείφθηκαν οι Κούρδοι.

Η εικόνα των ΗΠΑ

Με το άγαρμπο «αντίο» του στη Συρία ο Τραμπ πυροδότησε έναν μηχανισμό αντιδράσεων που θα έχει συνέπειες σε πολλαπλά επίπεδα:

Το πρώτο άμεσο πλήγμα που επέφερε ο Τραμπ ήταν στην έννοια της σοβαρότητας της Αμερικής. Ο Πρόεδρος αγνόησε επιδεικτικά όλες τις αναφορές των αξιωματούχων του που τον προειδοποιούσαν λεπτομερώς για τις συνέπειες του κενού εξουσίας που θα δημιουργούσε η απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων.

Το ξαφνικό της απόφασης Τραμπ έπιασε κυριολεκτικά στον ύπνο τους πάντες. Βρετανοί στρατιωτικοί ανέφεραν ότι ξύπνησαν και βρήκαν τους Αμερικανούς συναδέλφους τους να πακετάρουν τα πράγματά τους. Κανείς δεν είχε χρόνο να προετοιμαστεί, κανείς δεν είχε ειδοποιηθεί.

Το δεύτερο πλήγμα ήταν στην αξιοπιστία των Αμερικανών. Οι Κούρδοι, τους οποίους τόσο ξένοιαστα πρόδωσε ο Τραμπ, όχι μόνο μάχονταν δίπλα – δίπλα με τις αμερικανικές δυνάμεις για να κατατροπώσουν το «χαλιφάτο» του ISIS, αλλά έκαναν όλη τη βαριά δουλειά και πλήρωσαν ολόκληρο τον φόρο αίματος που απαίτησε ο πόλεμος κατά του χαλιφάτου: 11.000 Κούρδοι μαχητές έχασαν τη ζωή τους. Και μόλις… πέντε Αμερικανοί.

Οι συνέπειες

Το τρίτο και χειρότερο είναι ότι η απόφαση του Τραμπ δεν έχει καμιά στρατηγική. Για να βγάλει από τη Συρία μια μικρή αμερικανική δύναμη που είχε υποστεί λίγες σχετικά απώλειες, οι ΗΠΑ ενδυνάμωσαν τους εχθρούς τους και πρόδωσαν τους φίλους τους. Συγκεκριμένα:

1. Άσαντ, Συρία. Ο Άσαντ δεν μπορεί να πιστέψει την καλοτυχία που του έφεραν οι περιστάσεις. Για έξι χρόνια είχε ελάχιστο έλεγχο στη βορειοανατολική Συρία, όπου βρίσκονται τα κοιτάσματα πετρελαίου και τα πιο εύφορα εδάφη της χώρας. Το 2014 ανέλαβαν τον έλεγχο εκεί οι τζιχαντιστές του ISIS. Κι όταν το χαλιφάτο τους διαλύθηκε, ανέλαβαν οι Κούρδοι και εγκαθίδρυσαν μια αυτόνομη περιοχή – σαν κρατίδιο – με το όνομα Ροζάβα το 2016.

Ξαφνικά, όμως, στις 6 Οκτωβρίου ο Τραμπ μαζεύει άρον – άρον τα αμερικανικά στρατεύματα από τη βορειοανατολική Συρία. Στις 9 Οκτωβρίου εισβάλλει η Τουρκία. Μόλις τέσσερις ημέρες μετά οι κουρδικές δυνάμεις κάνουν συμφωνία με τον Άσαντ. Σήμερα, με τις βασικότερες πόλεις της περιοχής και τα δυο μεγαλύτερα φράγματα της χώρας υπό τον έλεγχό του, ο Άσαντ έχει επανακτήσει μεγαλύτερο κομμάτι της βορειοανατολικής Συρίας μέσα σε λίγες μέρες από ό,τι είχε κατορθώσει τα τελευταία χρόνια.

Ουσιαστικά η απόφαση Τραμπ εξασφάλισε ότι η Αμερική δεν θα έχει καμιά επιρροή στην τελική διευθέτηση που θα γίνει στη Συρία. Η ενορχήστρωση θα γίνει από τη Ρωσία, που ωφελείται τα μέγιστα από την καινούργια κατάσταση.

2. Ρωσία. Οι εικόνες Ρώσων στρατιωτών να βγάζουν χαρούμενες φωτογραφίες στις εγκαταλελειμμένες αμερικανικές βάσεις αποτυπώνουν χαρακτηριστικά τα νέα δεδομένα. Ο Πούτιν διεκδικεί τον ρόλο της Αμερικής ως ο εγγυητής της τάξης στη Μέση Ανατολή, έναν ρόλο που έχασε η Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του 1970.

Στις 14 Οκτωβρίου ο Ρώσος Πρόεδρος επισκέφθηκε τη Σαουδική Αραβία και υποσχέθηκε να «μειώσει στο μηδέν κάθε προσπάθεια αποσταθεροποίησης της αγοράς πετρελαίου».

Τα αραβικά κράτη έχουν αρχίσει αθόρυβα να συμφιλιώνονται με τον Άσαντ, που στηρίζεται από τη Μόσχα, αλλά και να προβάλλουν το γεγονός ότι ο Τραμπ, παρά την πομπώδη ρητορική του, δεν έκανε αρκετά ώστε να εμποδίσει το Ιράν να επιτεθεί σε μεγάλες πετρελαϊκές εγκαταστάσεις.

3. ISIS. Πάνω από 70.000 φυλακισμένοι από το πρώην χαλιφάτο του ISIS κρατούνται σε στρατόπεδα διασκορπισμένα στη βορειοανατολική Συρία. Πρόκειται κυρίως για τζιχαντιστές και τις οικογένειές τους. Οι Κούρδοι, που τους φύλαγαν μέχρι τώρα, έχουν πια άλλες προτεραιότητες. Στις 13 Οκτωβρίου, εν μέσω του χάους που δημιούργησε ένας τουρκικός βομβαρδισμός, πάνω από 800 τζιχαντιστές κρατούμενοι απέδρασαν από το στρατόπεδο Άιν Ίσα. Εκτιμάται ότι θα ακολουθήσουν κι άλλοι. Αυτές οι αποδράσεις θα δώσουν νέα πνοή και φρέσκιες δυνάμεις στο καταρρακωμένο ISIS.

Η εξάπλωση των τζιχαντιστών στο Ιράκ το 2014 κατέστη δυνατή λόγω μαζικών αποδράσεων από τις εκεί φυλακές. Αν το ISIS αναστηθεί ξανά, ο Τραμπ θα ρίξει την ευθύνη στους Κούρδους. Ο υπόλοιπος κόσμος όμως θα ρίξει την ευθύνη σ’ αυτόν.

4. Ευρύτερες συνέπειες (φίλοι και εχθροί των ΗΠΑ). Ο Τραμπ φαίνεται να νομίζει ότι μπορεί να χρησιμοποιεί την τεράστια εμπορική ισχύ της Αμερικής ως υποκατάστατο για τη χρήση στρατιωτικής δύναμης. Έτσι οι οικονομικές κυρώσεις έχουν γίνει η απάντησή του για κάθε πρόβλημα. Όμως, όταν παίζονται ζωτικά συμφέροντα, τα κράτη σπάνια κάνουν πίσω λόγω οικονομικών κυρώσεων, όπως δείχνει η πραγματικότητα. Παρά τις οικονομικές κυρώσεις, η Τουρκία εισέβαλε στη Συρία.

Και όσο η οικονομία της Κίνας συνεχίζει να αναπτύσσεται, οι κυρώσεις ίσως καταντήσουν ένα ανίσχυρο μέσο. Ήδη από τώρα, παρά τις πιέσεις της Αμερικής προς άλλες χώρες να διακόψουν δουλειές με την κινεζική Huawei, πολλά κράτη αρνούνται να συμμορφωθούν.

Παρενέργειες με την Άγκυρα

Η απόφαση Τραμπ να αποσύρει την αμερικανική στρατιωτική δύναμη από τη Συρία και να προδώσει τους Κούρδους προκαλεί αλυσιδωτές παρενέργειες. Όπως:

1. Ρωγμές στο ΝΑΤΟ. Επειδή η εισβολή οδήγησε σε εμπάργκο όπλων εναντίον της Τουρκίας, οι ρωγμές στο ΝΑΤΟ θα βαθύνουν. Ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής Λίντσεϊ Γκράχαμ μίλησε για την προοπτική αποβολής της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ, αλλά κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει. Δεν υπάρχει μηχανισμός στο ΝΑΤΟ ούτε για παύση ούτε για αποβολή χώρας – μέλους. Επιπρόσθετα η Τουρκία είναι εξαιρετικά σημαντική για το ΝΑΤΟ.

Το πιθανότερο είναι ότι η Τουρκία θα παραμείνει μέρος της ΝΑΤΟϊκής Συμμαχίας, αλλά ταυτόχρονα θα αρχίσει να αποκτά όλο και λιγότερα «συμβατά» οπλικά συστήματα που να είναι διαλειτουργικά (συμβατά με το ΝΑΤΟ) και να έχει όλο και λιγότερους κοινούς στόχους με τη Συμμαχία. Από το 2016, με την απομάκρυνση χιλιάδων Τούρκων στρατιωτικών, ήδη έλαβε χώρα μια δραστική αποΝΑΤΟποίηση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.

2. Ασία. Οι Ταλιμπάν θα εντατικοποιήσουν τις προσπάθειές τους συμπεραίνοντας ότι, αφού ο Τραμπ μπορεί να εγκαταλείψει τους Κούρδους, μπορεί να εγκαταλείψει και το Αφγανιστάν.

3. Κίνα. «Σημειώνει» τη συμπεριφορά των ΗΠΑ, κερδίζει χρόνο και, όταν θα την εξυπηρετεί, εκτιμάται ότι θα προχωρήσει τις εδαφικές της αξιώσεις εναντίον γειτονικών της κρατών.

4. Συμμαχίες κι εξοπλισμοί. Σε ολόκληρο τον κόσμο οι χώρες – σύμμαχοι των ΗΠΑ δεν θα περιοριστούν στο να ανησυχούν. Πολλές θα εκτιμήσουν ότι έχουν πλέον σοβαρούς λόγους να εξοπλιστούν αρτιότερα μόνες τους, κάτι που μπορεί να πυροδοτήσει περιφερειακές κούρσες εξοπλισμών. Τι γίνεται, για παράδειγμα, αν η Νότια Κορέα ή η Σαουδική Αραβία, φοβούμενες ότι μπορεί να μείνουν ξεκρέμαστες από την Αμερική, μπουν στον πειρασμό να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα για να προστατευθούν από τη Βόρεια Κορέα ή το Ιράν;

5. Δυσπιστία έναντι των ΗΠΑ. Αν παγιωθεί, δεν πρόκειται να περιοριστεί στα στρατιωτικά θέματα. Πολλές χώρες θα είναι λιγότερο πρόθυμες να συνάψουν εμπορικές συμφωνίες με την Αμερική. Στο ζήτημα της Κίνας πολλά κράτη θα διστάζουν να συνεργαστούν με τις ΗΠΑ σε πρωτοβουλίες της εναντίον πρακτικών του Πεκίνου σε εμπορικό, βιομηχανικό και τεχνολογικό τομέα που βλάπτουν τα συμφέροντα των Αμερικανών.

6. Οι συνέπειες για το αμερικανικό εθνικό συμφέρον. Ύστερα από σχεδόν δυο δεκαετίες πολέμων οι Αμερικανοί πράγματι κουράστηκαν από τον ρόλο του παγκόσμιου αστυνόμου. Όταν ο Τραμπ λέει ότι η Αμερική πρέπει να ξεφορτωθεί το βάρος των «ατέλειωτων πολέμων», πολλοί από τους ψηφοφόρους του συμφωνούν. Όμως, ίσως δεν είναι ξεκάθαρο τι θα σημάνει αυτό για τους ίδιους, ακόμα κι αν δεχθούμε ότι ποσώς τους ενδιαφέρει τι μπορεί να συμβεί «7.000 μίλια μακριά».

Ο μέσος Αμερικανός συχνά δεν κατανοεί πλήρως πόσο αυτό θα επηρεάσει τον τρόπο ζωής που έχει συνηθίσει να απολαμβάνει. Όσο κι αν η δυσφορία είναι κατανοητή, η απερίσκεπτη εγκατάλειψη της περιοχής υπονόμευσε σοβαρά την αξιοπιστία των ΗΠΑ σε ολόκληρο τον κόσμο, πράγμα που σημαίνει ότι η χώρα τους θα πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο και να ξοδέψει πιο πολλά για να επιβάλει στην παγκόσμια σκακιέρα τη θέλησή της σε ζητήματα που είναι καθοριστικά για την ευημερία των Αμερικανών.

Όλες οι παραπάνω συνέπειες μαζί πρακτικά περιγράφουν το ξήλωμα της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων που η Αμερική προσπάθησε πολύ για να δημιουργήσει και να διατηρήσει όλα τα χρόνια από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Από αυτή την τάξη πραγμάτων η Αμερική επωφελείται με πολυάριθμους τρόπους. Αν αποσυρθεί, θα πρέπει πάλι να επενδύει σε όπλα και στρατιώτες για να προστατεύει τους ανθρώπους της, τις εταιρείες της και τα συμφέροντά της, πιθανότατα χωρίς τόση υποστήριξη στο εξής από τους συμμάχους της.