Συνέντευξη στον Χρήστο Παρίδη

Ποιητής, εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού και των ομώνυμων εκ­δόσεων «Οδός Πανός», που έκλεισε τριάντα ένα χρόνια παρουσίας, είδε πρόσφατα δύο πεζά του κείμενα να γίνονται θεατρικές επιτυχίες.

Συνέντευξη στον Χρήστο Παρίδη

Ποιητής, εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού και των ομώνυμων εκ­δόσεων «Οδός Πανός», που έκλεισε τριάντα ένα χρόνια παρουσίας, είδε πρόσφατα δύο πεζά του κείμενα να γίνονται θεατρικές επιτυχίες. Η «Γυ­ναίκα της Πάτρας» – ο μονόλογος μιας πόρνης – και η «Σεβάς Χανούμ» – μια παλιά δόξα του λαϊκού τραγουδιού –, δυο κείμενα βασισμένα στις μαρτυρίες τους που κατέγραψε με την ιδιότητα του ραδιοφωνικού δη­μοσιογράφου, αποκαλύπτουν την ποίηση που κρύβεται πίσω από τη φτηνή ζωή και τη μεγάλη συντριβή.

Τι κοινό έχουν η «Γυναίκα της Πάτρας» και η «Σεβάς Χανούμ»;

Αυτό που έχουν και οι ηρωίδες μου στην ποιητική μου συλλογή, του 1979, «Τα μαύρα τακούνια». Δεν ξέρουν γράμματα, αλλά ξέρουν τη ζωή. Είναι γυναίκες που περπάτησαν στον δρόμο, αγαπήθηκαν, διώχθηκαν. Είδαν πράγματα που είδαμε κι εμείς, αλλά με μια άλλη οπτική. Και μας κάνουν να τα βλέπουμε παράξενα, μαγικά. Η μια από την Πάτρα και η άλλη από τη Θεσσαλονίκη, διαφορετικές πόλεις αλλά και οι δύο λιμάνια. Φευγαλέοι, περαστικοί και βιαστικοί έρωτες που πιθανόν να μη γυρίσουν ποτέ ξανά στο λιμάνι. Η μία πόρνη και η άλλη τραγουδίστρια.

Που για την ελληνική κοινωνία είναι περίπου ισότιμα.

Ναι. Μια γυναίκα που ήθελε να γίνει τραγουδίστρια θεωρείτο πόρνη. Ότι τραγουδάει για άντρες και μετά συνοδεύει κάποιον από αυτούς που την άκουγαν. Συνηθίζω να λέω ότι η τέχνη είναι ένας τρόπος για να αγαπηθείς. Εκδίδεσαι. Με όλη τη σημασία της λέξης. Και όσο πιο μεγάλο το ταλέντο σου, τόσο πιο εύκολα μπορείς να αγαπηθείς. Αν δεν έχεις ταλέντο, τι να αγαπήσουν από εσένα.

Πιθανόν και να σας μισήσουν για το ταλέντο σας.

Βέβαια. Αλλά είναι θείο δώρο. Μην ξεχνάτε ότι το ωραιότερο αγόρι του κόσμου, ο Αντί-νοος, γιος βοσκών, έδωσε μάθημα απόφασης και χαρακτήρα απέναντι στον χρησμό για τον Αδριανό, και αυτοκτόνησε. Ποιος του είχε μάθει αυτούς τους τρόπους; Οι γονείς του, κι αυτό λέει μερικά πράγματα.

Το ήθος το βρίσκετε πάντα σ τη φτώχεια και σ την ταπεινότητα;

Η φτώχεια αυτών των ανθρώπων είναι το μεγαλείο μέσα στο οποίο δημιουργούν. Όπως, φαντάζομαι, οι ήρωες του Τένεσι Γουίλιαμς, του Ντοστογιέφσκι, του Παπαδιαμάντη. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα ζουν και, παρόλο που παντού διαφημίζονται τα χρήματα και η καλοπέραση, ο παγκόσμιος χώρος του κόσμου χαρακτηρίζεται από την έλλειψη χρήμα­τος. «Σήμερα είσαι ωνάσης κι αύριο Θανάσης», όπως μου είπε η τραγουδίστρια λιλή στη Θεσσαλονίκη.

Έχετε καταγράψει τον βίο πολλών καλλιτεχνών που, από τη μία στιγμή στην άλλη, βρέ­θηκαν από τη δημιουργία και τη δόξα στο περιθώριο και την αφάνεια. Τι είναι εκείνο που επιδιώκετε να αναδείξετε;

Το μεγαλείο της ψυχής τους. Πολλοί διανοούμενοι στην Ελλάδα θεωρούν ότι μόνο οι μορφωμένοι έχουν να κομίσουν στην τέχνη. Εγώ πιστεύω ότι αυτοί οι άνθρωποι που αναπνέουν και ζουν σ’ αυτήν τη γη, χωρίς να κάνω τίποτα άλλο παρά να παίρνω τον λόγο τους και να τον παρουσιάζω, αποδεικνύονται πολύ μεγάλοι συγγραφείς. Συνάντησα πρώτη φορά την Καίτη Γκρέυ το 1981 και κατάλαβα αμέσως ότι είχα να κάνω με μια με­γάλη συγγραφέα. Η διήγησή της, με κάθε λεπτομέρεια, για έναν λευκό γάμο που έκανε με έναν Αμερικάνο για να αποκτήσει δικαίωμα παραμονής στην Αμερική, είχε κρατή­σει δύο ολόκληρες ώρες χωρίς να με κάνει να πλήξω καθόλου. Την ονόμασα Μαρσέλ Προυστ.

Η Καίτη Γκρέυ, βέβαια, σε σχέση με τη Σεβάς Χανούμ, έτυχε μιας μεγάλης καριέρας.

Με τον ίδιο τρόπο που αντιμετώπισα την Καίτη Γκρέυ, αντιμετώπισα και τη Σεβάς Χανούμ. Για την τελευταία, δεν ήταν στις επιδιώξεις μου γίνει θεατρικό έργο. Ήταν η επι­μονή της Κωνσταντίνας Μιχαήλ να το παίξει στο θέατρο και ακολούθησε η βοήθεια του θεάτρου «Αγγέλων Βήμα», της ομάδας που συνεργάστηκε, και, βεβαίως, ο σκηνοθέτης μας, ο λαμπρός χορογράφος Κωνσταντίνος Ρήγος. Έτυχε μεγάλης αποδοχής από τον κόσμο.

Τι νομίζετε ότι τράβηξε τον κόσμο;

Η Σεβάς Χανούμ, μόνη και φτωχή, δεν έχει να μιλήσει με άνθρωπο, δέχεται σπίτι της έναν δημοσιογράφο ντυμένη με ταγιέρ. Μιλάει σχεδόν σαν την Εκάβη, τη βασίλισσα των Τρωάδων στο ομώνυμο έργο του Ευριπίδη. Ένα πρόσωπο που βγαίνει από το σκο­τάδι και τη σιωπή. Μεγαλειώδης μέσα στη φτώχεια της, μέσα στη ζούγκλα. Όλη αυτή η δύναμη που έχει η ανθρώπινη ψυχή να ζήσει, είτε πρόκειται για μια τραγουδίστρια είτε για έναν ζωγράφο. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε στην Αθήνα τού τότε δεν διαφέρουν καθόλου από τις δυσκολίες της σήμερον. Είτε πρόκειται να κάνεις καριέρα στην Αυστρία ή στην Αγγλία, μπορεί να είναι η ίδια ιστορία της Έιμι Γουάινχαουζ. Θα μπορούσε να είναι και ένας ζωγράφος στη Νέα Υόρκη που έχει ταλέντο, αλλά του κλείνουν τον δρόμο γιατί δεν έχει καλό χαρακτήρα ή τα μέσα.

Κι έρχεστε εσείς και φωτίζετε την τραγικότητα αυτών των προσωπικοτήτων.

Εγώ με τον τρόπο μου και τα ποιήματά μου δεν κάνω λαϊκή τέχνη και δεν το λέω υποτι­μητικά, προέρχομαι από τις γειτονιές του Πειραιά, απλώς διηγούμαι πράγματα που δεν έχουν σχέση με χρήμα και χρηματιστήρια. Όταν η Σεβάς Χανούμ βγαίνει και λέει «έχω καρκίνο, θα πεθάνω», αγγίζει τους θεατές, άντρες και γυναίκες, που κάνουν καρκινικά τεστ αγωνιώντας για την πενταετία που ορίζει η ιατρική επιστήμη αν θα τη γλιτώσεις ή όχι, αν βέβαια έχεις αυτό το προνόμιο και δεν σε φάει μέσα σε έναν – δύο μήνες. Επίσης η Σεβάς έχει στοιχεία που ανήκουν σε έναν άλλο πολιτισμό κι αυτό είναι καταπληκτικό. Είναι σαν τις πόλεις που κτίζονται πάνω σε παλιές πόλεις, βυζαντινές και αρχαίες, με νέα κτίσματα.

Έχετε συναντήσει πολλές φορές μεγάλα ταλέντα που κάηκαν προτού ανθίσουν;

Συναντώ συνεχώς ταλέντα που, καταρχάς, τα πιο πολλά καίγονται. Ακολουθούν τα πα­ραδοσιακά… ξενύχτια, κακές παρέες, ναρκωτικά, τα οποία θεωρούν πολύ σπουδαία, μιμούμενοι έναν διεθνή καλλιτέχνη που έχει τα χρήματα να τα κάνει. Το ταλέντο όμως πρέπει να συνοδεύεται από τους νόμους της υγείας και της αυστηρότητας. Επίσης να μην απομονωθεί από τον κόσμο, έστω και αν εργάζεται μόνος δίπλα σε ένα κερί, δίπλα σε ένα πιάνο, μια ζωγραφιά. Το θέμα είναι ότι, παρόλο που έχουν υπάρξει μεγάλες στιγ­μές σε όλες τις τέχνες, τα νέα ταλέντα έρχονται κι αυτά να καταθέσουν κάτι. Στα βιβλία των γιγάντων έχουν κι αυτοί να προσθέσουν ένα βιβλίο. Το να συναγωνιστώ με τα ποι-ήματά μου τον Καβάφη, τον Έλιοτ, τον Σεφέρη, χρειάζεται μια μορφή τρέλας για να το πιστέψω και να προχωρήσω. Ένα περπάτημα μοναξιάς δίπλα στα μεγάλα ονόματα, να τα περιέχω, να τα ξεπεράσω και να καταθέσω κι εγώ τη γραφή μου. Κι αυτό πάλι μες στο πέλαγος, γιατί πρέπει να το πιστέψουμε ότι αυτό που κάνουμε είναι του χαμού. Όπως όλος ο κόσμος, έτσι κι εμείς με την τέχνη μας πηγαίνουμε προς τον χαμό. Δηλαδή, να μην την ψωνίσουμε γιατί μπορεί αύριο να μην έχουμε να φάμε και να βλέπουμε δίπλα μας ανθρώπους να κοιμούνται με κουβέρτες στον δρόμο. Αυτά σκέφτομαι όταν πηγαίνω να συναντήσω τις ηρωίδες μου, και πιστεύω ότι υπήρξα πολύ τυχερός που συνάντησα αυτά τα πρόσωπα.

Διαπιστώσατε ποτέ αναντιστοιχία ταλέντου και χαρακτήρα;

Ένας από τους δασκάλους μου, ο Μιχάλης Κατσαρός, τον οποίο συνάντησα πρώτη φορά, μες στη χούντα, στον Πειραιά και ανεβήκαμε μαζί στην Ομόνοια, μου έλεγε ότι ο καλλιτέχνης διαφέρει στην τέχνη του από τη ζωή. Εμένα δε μ’ αρέσει αυτό. Δεν γίνεται να σκοτώνεις και να γράφεις ωραία ποιήματα. Αφήνω τη ζωή κάθε καλλιτέχνη στη διάθεση του.

Πώς θυμάστε την Ομόνοια του τότε;

Ήταν ο ομφαλός της γης και της Ελλάδας. Αυτή η Ελλάδα καταστράφηκε. Ήταν ο παρά­δεισος του έρωτα, μέχρι που καταργήθηκε ο έρωτας. Για να μην κάνουν οι άνθρωποι έρωτα, κάνουν όλα τα ναρκωτικά της γης. Αξιολύπητο και συγκλονιστικό. Δεν ξέρω άλ­λη πόλη διεθνώς που σε τόσο εμφανή της σημεία πεθαίνουν τόσα νέα παιδιά μπροστά στα μάτια των περαστικών.

Ο άνθρωπος τρελαίνεται από έλλειψη ευτυχίας;

Ο άνθρωπος τρελαίνεται από έλλειψη αγάπης κι ενδιαφέροντος. Είμαστε τόσο φθαρτοί και γρήγοροι από τον κόσμο αυτόν. Τόσο ανόητη και βιαστική η ζωή του κόσμου.

Αν η Ελλάδα συντριβεί, θα ξαναγίνουμε μια φτωχή αλλά ευτυχισμένη χώρα;

Δεν θα είναι η ίδια φτώχεια. Ο Τσαρούχης έλεγε «θαυμάζω τους Εβραίους που είναι ορ­γανωμένοι». Εγώ λέω, λυπάμαι τους Έλληνες που είναι ανοργάνωτοι. Ελπίζω μόνο στα νέα Ταλέντα που θα έρθουν. Και στις Μούσες.

*Φωτό: Στέλιος Σκοπελίτης