Τζίμης Πανούσης: Ένας αντιεξουσιαστής στο πλευρό της εξουσίας

Τζίμης Πανούσης: Ένας αντιεξουσιαστής στο πλευρό της εξουσίας

Ήταν αντιεξουσιαστής εκ πεποιθήσεως. Πούλησε αντιεξουσιαστικό πνεύμα για καμιά εικοσιπενταριά χρόνια, πρέπει να έπιασε καλή τιμή. Στην πορεία γνώρισε ακόμα καλύτερα την εξουσία, ακόμα και τις πτυχές της που του διέφευγαν. Στον καιρό μας, που το κιτς έρχεται όλο και πιο κοντά σε όσους κατέχουν πολιτική εξουσία και χρήμα, παραδίδεται και στο χρήμα και στο κιτς. Δεν μας χέζεις, ρε Πανούση;

Ποιο είναι το δημοφιλέστερο επάγγελμα της ελληνικής σόουμπιζ; Τραγουδιστής; Έως πριν από μερικά χρόνια, αν ήσουν τραγουδιστής θα μπορούσες να είσαι και είδωλο και πολιτικός καθοδηγητής του λαού (αν το επιθυμούσες), υπεράνω κριτικής και υπεράνω γενικώς. Όταν, π.χ., ο Τζίμης Πανούσης έκανε κριτική στον Γιώργο Νταλάρα, προφανώς υπερβολική και άδικη (αλλά συνήθως υπερβολική και άδικη είναι η κριτική της σάτιρας), εκείνος τον πήγε στα δικαστήρια. Η ετυμηγορία ήταν καταλυτική: ο Πανούσης καταδικάστηκε να πληρώνει ένα ποσό κάθε φορά που θα έλεγε δημόσια τη λέξη Νταλάρας. Η απόφαση, για έναν που χειρίζεται τη σάτιρα, θα μπορούσε να είναι από μόνη της πρωτογενές υλικό για πλάκα – και είναι προφανές ότι ο καταδικασθείς διασκέδασε με την καταδίκη του. Η σάτιρα είναι ιδιότυπο είδος. Για να ασκηθεί καλά δεν είναι ανάγκη ο σατιρικός να είναι δίκαιος. Πρέπει όμως να είναι πνευματώδης, ευρηματικός και, όσο το δυνατόν, ελεύθερος. Ελεύθερος από πού; Πρώτον, από τη ματαιοδοξία – η πιθανότερη έκφραση της ματαιοδοξίας αυτής για έναν σατιρικό είναι, κάποια στιγμή, να θεωρήσει ότι είναι ο Αριστοφάνης. Πρωτίστως, όμως, από τα συμφέροντα, από το χρήμα. Ιδίως από το χρήμα που σου επιβάλλει δεσμεύσεις, που σου περιστέλλει την ελευθερία. Προφανώς, δεν υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο ετούτο, ιδίως δε στη δημόσια ζωή, που να είναι άσπιλος και αμόλυντος από τις συναναστροφές και το πάρε-δώσε. Πολλοί μικροί συμβιβασμοί, ωστόσο, είτε παραβλέπονται είτε παραγράφονται. Ο μεγάλος συμβιβασμός είναι που δεν μπορεί να περάσει στο ντούκου. Στην περίπτωση του Πανούση, ο συμβιβασμός αυτός συνυφαίνεται με τη ραδιοφωνική του παρουσία. Με την ένταξή του στον ραδιοφωνικό σταθμό Θέμα 98,9, ένα τμήμα της σάτιράς του υποστέλλεται. Όταν ο «ασυμβίβαστος» της σάτιρας, όμως, αρχίζει τους κοινωνικούς συμβιβασμούς, στο τέλος του δρόμου τον περιμένουν τα βραβεία του περιοδικού «Status». Ο Πανούσης γλίστρησε στην γκλαμουριά που παλαιότερα έφτυνε. Κι όταν τιμήθηκε και δοξάστηκε, είπε και μια παρλάτα, ένα «σατιρικό διάγγελμα», που, διόλου παράξενο, αυτή τη φορά δεν στράφηκε ούτε κατά της κοινωνικής συντήρησης ούτε επεφύλασσε σαρκασμό κατά του εαυτού του. Καταδίκασε την κυβέρνηση, την πολιτική, τα συμφέροντα, τους Ευρωπαίους… Όμοια με τους περισσότερους «σατιρικούς»: εύκολα και κομφορμιστικά. Κι όμως. Ο Πανούσης είχε ξεκινήσει ως σατιρικός, που διέφερε από τους άλλους σατιρικούς. Δεν έκανε πλάκα για την πλάκα, δεν χρησιμοποιούσε τους κώδικες του λαϊκού χαβαλέ κι ούτε ήθελε να καθοδηγεί το κοινό του υπέρ της μιας ή της άλλης συμπεριφοράς. Ήταν αντιεξουσιαστής εκ πεποιθήσεως. Πούλησε αντιεξουσιαστικό πνεύμα για καμιά εικοσιπενταριά χρόνια – πρέπει να έπιασε καλή τιμή. Στην πορεία γνώρισε ακόμα καλύτερα την εξουσία, ακόμα και τις πτυχές της που του διέφευγαν. Στον καιρό μας, που το κιτς έρχεται όλο και πιο κοντά σε όσους κατέχουν πολιτική εξουσία και χρήμα, ο Τζίμης Πανούσης παραδίδεται και στους κατόχους του χρήματος και στο κιτς. Δεν μας χέζεις, ρε Πανούση;

ΑΧΙΝΟΙ

1. Ο Ρομάν Πολάνσκι κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας στη φετινή Μπερλινάλε και, πιθανόν, η ταινία που παρουσίασε, «The Ghost Writer», να είναι επιδέξια σκηνοθετημένη. Προσωπικά, ωστόσο, δεν μου βγαίνει από το νου ότι το βραβείο είχε περισσότερο εξωκινηματογραφικό στόχο: να υπενθυμίσει ότι ο σπουδαίος κινηματογραφιστής έχει στο πλευρό του τον κόσμο του κινηματογράφου στη δικαστική περιπέτειά του που, προς το παρόν, τον κρατά περιορισμένο στην Ελβετία με εκκρεμές το αίτημα της έκδοσής του στις ΗΠΑ, προκειμένου να δικαστεί για το σοβαρότατο αδίκημα της παιδεραστίας. Αν είναι έτσι, δεν είναι ό,τι σωστότερο μπορούσαν να κάνουν τα μέλη της επιτροπής της Μπερλινάλε. Όσο σκληρό κι αν ακούγεται, η δικαιοσύνη είναι υπεράνω της καλλιτεχνικής αξίας οποιουδήποτε. Κι οι πραγματικοί καλλιτέχνες θα περίμενε κανείς ότι, παρά τη συμπάθειά τους, θα έδιναν προβάδισμα στη δικαιοσύνη.

2. Πολλά θέτει σε αμφισβήτηση η οικονομική κρίση, ένα από τα οποία είναι και η επίκληση της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς, της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας, την οποία συστηματικά διεκδικεί η εθνική ιδεολογία μας, ως μια από τις πολλές εκδοχές εθνικής ξιπασιάς. Καθηγητής κλασικών σπουδών σε μεγάλο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, λοιπόν, μπαίνει στην τάξη των μεταπτυχιακών του (μεταξύ των οποίων και η Ελληνίδα που μας μετέφερε το περιστατικό) και διηγείται το εξής ελληνικό ανέκδοτο: Η οικονομία της Ελλάδας κινδυνεύει με χρεοκοπία. Γιατί οι Έλληνες δεν πουλάνε χίλια χρόνια ένδοξου ελληνικού παρελθόντος στο Αμπού Ντάμπι;

Λία Παραλία