Η σφυριά στα Αντιά της νότιας Εύβοιας και οι προσπάθειες διάσωσής της

Σε μια απομακρυσμένη γωνιά της νότιας Εύβοιας υπάρχει ένα χωριό που ονομάζεται Αντιά. Παρά το μέγεθός του, το απομονωμένο αυτό χωριό, που αριθμεί 39 κατοίκους, φέρει ένα εξαιρετικό δείγμα της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας, καθώς εκεί αναπτύχθηκε ένα μοναδικό γλωσσικό φαινόμενο που έχει έρθει στο φως τις τελευταίες δεκαετίες, η σφυριχτή γλώσσα!

Η προέλευση της γλώσσας αυτής εκτιμάται στα 2.500 χρόνια και η επικρατέστερη θεωρία υπαγορεύει πως οι Αντιώτες εμπνεύστηκαν τη σφυριχτή γλώσσα ακούγοντας τα πτηνά. Αφού διαπίστωσαν πως η εμβέλεια του ήχου από τα κελαϊδίσματα ήταν μεγαλύτερη από αυτή της φωνής τους, υιοθέτησαν την ομιλία με σφυρίγματα. Έτσι αυτή η γλώσσα πέρασε από γενιά σε γενιά, με αποτέλεσμα να τη μάθουν και οι τελευταίοι ομιλητές της γλώσσας μέχρι και σήμερα.

Παγκόσμιο ενδιαφέρον

Η «σφυριά», όπως αποκαλείται η γλώσσα, έγινε ευρύτερα γνωστή μόλις τον Μάρτιο του 1969, όταν σωστικά συνεργεία, που σκοπό είχαν την ανεύρεση της σορού ενός πιλότου, του οποίου το αεροπλάνο προσέκρουσε στην περιοχή του όρους Όχη, άκουσαν τους βοσκούς να σφυρίζουν ο ένας στον άλλον και εντυπωσιάστηκαν από αυτή τη μυστική επικοινωνία τους.

Από τότε η σφυριά έχει έρθει πολλές φορές στο προσκήνιο των μέσων μαζικής ενημέρωσης

● με τη δημιουργία των ντοκιμαντέρ «Αντιά» του Σταύρου Ιωάννου (1980) και «Το χωριό που σφυρίζει» της Κατερίνας Ζουλά (2010)

● και με την αφιέρωση επεισοδίου στις τηλεοπτικές εκπομπές «Μένουμε Ελλάδα» και «Greek Odyssey».

Ύστερα από εντατικές προσπάθειες του προέδρου του Πολιτιστικού Συλλόγου Απανταχού Αντιωτών Παναγιώτη Τζαναβάρη, από το 2010 και ύστερα έχουν διεξαχθεί πολυάριθμες εκδηλώσεις σχετικά με την προώθηση, μελέτη και εκμάθηση της σφυριάς. Μερικές από αυτές ήταν οι εξής:

● Το 2005 έγινε σχετική παρουσίαση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών από τον Παναγιώτη Κεφάλα.

● Το 2013 διοργανώθηκε το Πρώτο Φεστιβάλ Σφυριχτής Γλώσσας, που σημείωσε επιτυχία και ευαισθητοποίησε το κοινό σχετικά με την εκμάθηση της σφυριάς.

● Στις 23 Αυγούστου 2014 έγινε στα Αντιά η Πρώτη Διεθνής Επιστημονική Συνάντηση Μελέτης και Προώθησης της Σφυριχτής Γλώσσας.

● Τον Αύγουστο του 2014 έγινε στην Κάρυστο ανοιχτή εκδήλωση με ομιλίες και προβολές με μεγάλη προσέλευση κοινού.

● Τον Μάρτιο του 2016 με τις ενέργειες του Κώστα Ιωαννίδη γυρίστηκε στο αρχαιολογικό πάρκο του Δίου ένα ντοκιμαντέρ με σφυριχτούς διαλόγους, που χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Ωνάση και παρουσιάστηκε στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.

● Τον Μάιο του 2016 ο πρόεδρος του Συλλόγου Π. Τζαναβάρης, έπειτα από πρόσκληση του πανεπιστημίου του Pau και του College La Reuns στο Aas των Πυρηναίων, παρουσίασε τη Σφυριχτή Γλώσσα των Αντιών.

● Τον Ιούνιο του 2016 τηλεοπτικό συνεργείο της κρατικής γαλλικής τηλεόρασης επισκέφτηκε τα Αντιά, όπου με τη συμμετοχή σφυριχτών γυρίστηκε ένα ντοκιμαντέρ 20 λεπτών, στο οποίο συμμετείχαν όλοι οι παλαιοί σφυριχτές, καθώς και οι νέοι μαθητές.

● Τον Αύγουστο του 2017 το BBC οργάνωσε ένα αφιέρωμα στη σφυριά.

Η σφυριά είναι ένα μοναδικό φαινόμενο σε όλο τον κόσμο και αυτό το είδος επικοινωνίας συναντάται σε άλλες 70 περίπου περιοχές σε όλο τον κόσμο. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αντιωτών έχει έρθει σε επαφή ήδη με σφυριχτές από το Μπεάρν της νοτιοδυτικής Γαλλίας, το Λα Γκομέρα στα Κανάρια Νησιά και το Κουσκόι της βορειοανατολικής Τουρκίας. Από όλες αυτές τις ξεχωριστές σφυριχτές γλώσσες, εκτιμάται από ειδικούς πως η αρχαιότερη, η πιο πλήρης, αλλά και αυτή με τους λιγότερους ομιλητές είναι η αντιώτικη σφυριά.

Απειλή και αδιαφορία

Τα τελευταία χρόνια το χωριό έχει καλύτερη επικοινωνία με τα γειτονικά χωριά, αλλά και με την Κάρυστο, σε μία διαδρομή μιάμισης ώρας με το αυτοκίνητο. Έτσι αποφασίσαμε κι εμείς να το επισκεφθούμε. Ξεκινώντας από την Κάρυστο, σε λιγότερο από μισή ώρα βρεθήκαμε αντιμέτωποι με το μεγαλειώδες τοπίο του Κάβο Ντόρο.

Το άγριο σκηνικό διέκοπταν μόνο μερικά διάσπαρτα και σχεδόν εγκαταλελειμμένα χωριουδάκια των 50 πλέον κατοίκων και οι αμέτρητες ανεμογεννήτριες. Αυτά τα πελώρια οικοδομήματα, που φτάνουν έως και 65 μέτρα σε ύψος, έχουν καταστρέψει το παρθένο τοπίο αυτής της μοναδικής περιοχής. Τα μάτια μας έτρεξαν από τον ορίζοντα έως τις αφρισμένες ακτές και από εκεί μέχρι τις βουνοκορφές της Όχης, όπου έστεκαν οι τεράστιες ανεμογεννήτριες.

Ακόμα κι αν μας χώριζε μια αρκετά μεγάλη απόσταση από αυτές, μπορούσαμε να ακούσουμε τον ενοχλητικό βόμβο που παρήγαν. Πλησιάζοντας στον προορισμό μας συνεχίζαμε να βλέπουμε ανεμογεννήτριες να φυτρώνουν από τα βουνά, τα οποία είχαν λεηλατηθεί από τους αμέτρητους δρόμους που δημιουργήθηκαν με σκοπό την εγκατάστασή τους.

Φτάνοντας στο χωριό καθίσαμε στο μοναδικό καφενείο, που μας υποδέχτηκε η κυρα-Μαρίκα, η ιδιοκτήτρια. Στη διάρκεια της σύντομης συζήτησης μάς εξήγησε την ιστορία της σφυριάς. Παρότι εκείνη δεν ξέρει να σφυρίζει, μπορεί να ξεχωρίσει και να καταλάβει τη σφυριά από τα παιδικά της χρόνια.

Μας πρότεινε να μιλήσουμε με τον Π. Τζαναβάρη, τον καταλληλότερο από τους έξι σφυριχτές που έχουν απομείνει, για να μας κατατοπίσει, ο οποίος μας σφύριξε μερικές φράσεις στα ελληνικά, αλλά και στα αγγλικά, οι οποίες ήταν εύκολα αντιληπτές και κατανοητές από τα μη εξασκημένα αυτιά μας, και απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις μας σχετικά με την ιστορία και τις προσπάθειες διάσωσης της σφυριάς.

Δυστυχώς η σφυριά απειλείται με εξαφάνιση και οι τελευταίοι κάτοικοι του χωριού καταβάλλουν προσπάθειες, ακόμη και με δικά τους έξοδα, για να τη διαδώσουν σε νεότερες γενιές, οι οποίες θα συνεχίσουν αυτή την παράδοση, που διαρκεί εδώ και 25 αιώνες.

Αν και οι προσπάθειες του Πολιτιστικού Συλλόγου Αντιωτών είναι πολυάριθμες, ούτε ο Δήμος Καρύστου έχει συμβάλει σοβαρά στην προσπάθειά τους ούτε τα υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού έχουν αναλάβει πρωτοβουλία για μια συγκροτημένη προσπάθεια διάσωσης της σφυριάς. Άραγε θα επιβιώσει στον χρόνο αυτό το ξεχωριστό κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας; Ή θα χαθεί εξαιτίας της αδιαφορίας των αρμοδίων;