Του Κώστα Χατζηαντωνίου

Μάνος Γεωργουδιός

Εκεί που αναφτεριάζει

Εκδόσεις:Σμίλη

Σελ.: 240

Από τον καιρό που ο σύγχρονος συγγραφέας αποφάσισε να προσηλώσει το δημιουργικό βλέμμα μέσα του, είδε πολλά πράγματα, αποκαλυπτικά για τον ίδιο, συχνά όμως ελάχιστα ενδιαφέροντα για το κοινωνικό νόημα της τέχνης. Η αποσύνθεση του ομαδικού ψυχισμού, ειδικά στα χρόνια της ύστερης μεταπολίτευσης, διαφοροποιεί ή εξατομικεύει τόσο πολύ τις συγκινήσεις, που η αυτοαναλυτική γραφή απωθεί τον συνήθως κουρασμένο αναγνώστη. Κατά το στάδιο, ωστόσο, της διαμόρφωσης ενός συγγραφέα μοιάζει πολύ δύσκολο να αποφευχθεί η «ανταρσία», είτε συναισθηματική είτε διανοητική, ενάντια στη μάλλον καταθλιπτική αντικειμενικότητα των αφηγηματικών κανόνων. Και είναι απολύτως θεμιτό τούτο, αρκεί ο νέος συγγραφέας να στηρίζει την «ανταρσία» του με άρτια λογοτεχνική γλώσσα.

Τέτοια περίπτωση είναι το πρώτο βιβλίο του Μάνου Γεωργουδιού, μια εκτεταμένη και άψογα δομημένη νουβέλα, που αναπτύσσει σε δώδεκα κύκλους – κεφάλαια, με τεχνικές εσωτερικού μονολόγου, ισάριθμα περιστατικά μιας μυθοποιημένης βιογραφίας ψυχής. Αποφεύγοντας προσεκτικά τόσο την άκοπη διέξοδο ενός ατομικού συναισθηματισμού όσο και το ψυχρό ύφος της άκαμπτης ρεαλιστικής γραφής, καταφέρνει, συσχετίζοντας με πυρετώδη τρόπο την αλληλουχία πραγματικότητας και συναισθήματος με τη λυρική φλέβα, να δώσει άλλη, σημαίνουσα προοπτική σ’ ένα κείμενο ενδοσκόπησης.

Θα πρέπει εξαρχής να σημειώσουμε την ευστοχία του χαρακτηρισμού του βιβλίου (από συγγραφέα και εκδότη) ως νουβέλας. Στην εποχή μας, έργα με πολύ λιγότερες σελίδες και υποτυπώδη μύθο χαρακτηρίζονται με μεγάλη ευκολία ως «μυθιστορήματα», τάση που φανερώνει παντελή άγνοια της έννοιας και της ουσίας του είδους. Ο χώρος δεν επιτρέπει, δυστυχώς, περαιτέρω αναφορά, η γραμματολογική ακρίβεια όμως, αυτό πρέπει να λεχθεί, δεν είναι τύπος, αλλά ουσία.

Ιδιαίτερη μνεία απαιτεί και ο τίτλος του βιβλίου που αντλείται μεν από στίχο της Μαρίας Πολυδούρη («αναφτεριάζει πλάι μας κάπου η άνεργη χαρά»), αλλά σ’ εμένα θύμισε και έναν στίχο από το τρίτο σχεδίασμα των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» του Σολωμού («Άγγελε, μόνον στ’ όνειρο μού δίνεις τα φτερά σου;»), μια και η άρρητη παρουσία ενός αγγέλου δεσπόζει καθ’ όλη την αφήγηση και φανερώνεται στην τομή των δώδεκα μικρών κύκλων που περικλείουν τις δώδεκα συναντήσεις – ανεξίτηλες στιγμές και εμπειρίες του πρωταγωνιστή της ιστορίας μας με θεατή – ή δευτεραγωνιστή έτοιμο να επέμβει – έναν φτερωτό συνοδό.

Μια νουβέλα δεν ζει από την απομόνωση μιας περιπέτειας, όπως το διήγημα, ούτε από μία σύνθετη κοινωνική αναπαράσταση του κόσμου, όπως το μυθιστόρημα. Ο Γεωργουδιός το αντιλαμβάνεται εξ ενστίκτου – σημάδι ταλαντούχου συγγραφέα, πλάι στο προφανώς σημαντικότερο σημάδι, αυτό της γραφής του. Η διαρκής αυτοανάλυση δεν περιφρονεί την αντικειμενική σμίλευση των χαρακτήρων και δεν τελείται ερήμην του κοινωνικού περιβάλλοντος. Δεν υποκινείται από κάποιαν ανάγκη προβολής του εγώ, αλλά από τον προβληματισμό για τη σημασία των ατομικών ψυχικών αντιδράσεων στην περιπλοκή του κόσμου κι από την επιθυμία να σπάσει ο κύκλος της αγελαίας ανωνυμοποίησης της εποχής μας. Τα καλοκαίρια στη γενέτειρά του στο Αιγαίο, οι φοιτητικοί χειμώνες στην Αγγλία, μια άνοιξη σε ένα ιπποφορβείο, εφηβικές ή νεανικές ιστορίες ερωτικής ορμής, φόβοι και ξενύχτια, ατυχίες που κρύβουν τύχη, όλες οι αφορμές της γλώσσας, μοιάζουν με ομόκεντρους αντίλαλους βαθιάς αγωνίας προς εύρεση ενός νοήματος ζωής πέρα από την τουριστική ή χρηματιστική πρόσοψη του σύγχρονου βίου. Αγωνίας που ήρωας και συγγραφέας αντιμετωπίζουν με τον αυθορμητισμό της γραφής, χωρίς τα δεκανίκια κάποιας ιδεολογίας.

Οι απηχήσεις της ρεαλιστικής ψυχανάλυσης δεν λείπουν, τίθενται ωστόσο στην υπηρεσία μιας ποιητικής απόδρασης προς τον μυστικό χώρο του ονείρου, με περιηγήσεις στη νύχτα του υποσυνείδητου. Οι αινιγματικές λάμψεις σε περιοχές ημιφώτιστες, αν όχι σκοτεινές, δεν αναιρούν την έλλογη μεταχείριση του υλικού της έμπνευσης. Αυτός ο στόχος δεν χάνεται, ακόμη και στις πιο λυρικές στιγμές του βιβλίου, ακόμη κι όταν το δραματικό στοιχείο μοιάζει να υποβαθμίζεται χάριν της εξομολόγησης. Αναπόφευκτο τούτο όταν αναμοχλεύονται νεανικές αναμνήσεις, οπότε αφυπνίζεται με την αναπόληση ένα ρομαντικό ύφος, αλλά ίσως και προτέρημα: ας μη ξεχνούμε πόσην ομορφιά αποκτά ο πεζός λόγος όταν μορφώνεται σε υγρασία ποιητική, έστω και αν μια ορισμένη (κυρίαρχη, φευ, τις τελευταίες δεκαετίες) κριτική λατρεία της στεγνότητας και της δυσμορφίας έχει απαξιώσει αυτό το αισθητικό χάρισμα.

Προικισμένος με γερό ταλέντο, ο Μάνος Γεωργουδιός ξεκινά ώριμος την πορεία του στα ελληνικά γράμματα, από δρόμο ευθύ, αφοσιωμένος στη δραματική ουσία του ανθρώπου και με διάθεση να μη συμβιβαστεί με έναν κόσμο ψυχικής αμορφίας. Το γεγονός δε ότι αυτή τη διάθεση η γραφή του την έκανε αξιομνημόνευτη περιπέτεια εσωτερικού βίου δεν συγκινεί απλώς, αλλά υπόσχεται μιαν ακόμη υψηλότερη συνέχεια.