Ο μέγας Πετράρχης, στο περίφημο «Trionfo d’ Amore», προσεγγίζει έξοχα το μη επιδεχόμενο ορισμού νόημα του έρωτα: «Ξέρω ν’ ακολουθώ, σαν φεύγω να γλιτώσω απ’ τη φωτιά μου, παγώνω όταν τη βλέπω· σαν λείπει, ο πόθος μου φλόγες βγάζει».

 

Μαρία Κουγιουμτζή

Νύχτες πυρετού

Εκδόσεις: Καστανιώτη

Σελ.: 540

Ο μέγας Πετράρχης, στο περίφημο «Trionfo d’ Amore», προσεγγίζει έξοχα το μη επιδεχόμενο ορισμού νόημα του έρωτα: «Ξέρω ν’ ακολουθώ, σαν φεύγω να γλιτώσω απ’ τη φωτιά μου, παγώνω όταν τη βλέπω· σαν λείπει, ο πόθος μου φλόγες βγάζει».

Αν στον κλασικό κόσμο το ερωτικό γεγονός επιζητεί τα σαφή χαρακτηριστικά ενός προσώπου (π.χ. η Λάουρα στον Πετράρχη, η Βεατρίκη στον Δάντη), στον μοντέρνο κόσμο, που η ψυχανάλυση αποπειράται να ερμηνεύσει, η σαφήνεια του ερωτικού φαινομένου είναι είτε πλαστή είτε ανέφικτη. Ακριβώς σε αυτό το κενό υπεισήλθε η λογοτεχνία, η οποία στις καλές στιγμές της φωτίζει και ανασυνιστά την αρχέγονη αυτή ανάγκη των ανθρώπων που είναι η μοναδική αδιαμφισβήτητη ουσία τους.

Σε αυτή την ανάγκη έρχεται να καταδυθεί, στο πρόσφατο βιβλίο της, μια από τις πιο σημαντικές φωνές της σύγχρονης πεζογραφίας μας, η Μαρία Κουγιουμτζή, που με τον σπάνιο συνδυασμό τρυφερότητας και τραχύτητας αποκαλύπτει, ακόμη πιο έντονα σε αυτόν τον μυθιστορηματικό ποταμό, τη διαρκή δίψα της ψυχής να βιώσει με όλο το σώμα την άφθαρτη όψη της ζωής. Ο φωτισμός του ασυνείδητου, ο τρόπος που ενσωματώνει θραύσματα προτάσεων, ονείρων και διαδρομών σε ένα μείζον σχέδιο, η δύναμη του αποκλεισμένου σώματος να απεγκλωβίζεται και να αναπροσαρμόζει φυσικούς όρους και κοινωνικούς κανόνες, είναι ουσιώδη στοιχεία της λογοτεχνικής προσωπικότητας της Κουγιουμτζή. Ο παροξυσμός του ανήμπορου σώματος δεν είναι πρωτόφαντη αφορμή. Αυτό που λαμβάνει όμως υπαρκτικές διαστάσεις εδώ είναι η σύνδεσή του με το οντολογικό βάθος του έρωτα, που εκ φύσεως σημαίνει έλλειψη και συγκατοικεί με τη στέρηση και τον πόθο για κάτι που πάντα απουσιάζει. Διότι ως πείνα που συνεπάγεται ένδεια και κατοικεί πάντα σε μια ζωή ματαιωμένης στέρησης, ο έρωτας χάνεται όταν ο ερωτευμένος «χορτάσει».

Στις «Νύχτες πυρετού» πρωταγωνιστεί μια γυναίκα παράλυτη ύστερα από ατύχημα και με απώλεια συνείδησης για χρόνια. Κοιμωμένη μεταξύ κώματος και παραληρήματος, η γυναίκα αυτή παραδίδεται σε ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις, ζει πυρετικά, με τη σωματική της μνήμη να ενεργοποιείται, κάνοντάς την να επιστρέφει μυστικά στην προηγούμενη ζωή της με ενήλικο, χωρίς αναστολές βλέμμα. Η μνήμη αυτή είναι ανυπάκουη στη λογική ροή της σκέψης. Οι μεταμφιεσμένες επιθυμίες που τη διαπερνούν αποκαλύπτονται στο απύθμενο σκοτάδι της γραφής της Κουγιουμτζή, που περιγράφει αριστοτεχνικά πώς η ηρωίδα της απολαμβάνει την ελευθερία του χρόνιου λήθαργου, την εσωτερική δράση και τις αμαρτίες που εξαγιάζονται από τον έρωτα, αφού καθίσταται εμφανές ότι ο ανυπότακτος ερωτισμός δεν είναι παρά απελπισμένη αναπλήρωση του απόντος έρωτα.

Μέσα σε έναν κόσμο οργιώδους σεξουαλικής ονειροπόλησης με την οποία το σώμα που βρίσκεται σε κώμα ζητεί να ξαναζήσει, έστω υποκαθιστώντας τον έρωτα με τον ερωτισμό, ένα πρόσωπο στέκει άσπιλο, έκφραση του υψηλού έρωτα, ο Γεδεών. Νομίζω πως δεν είναι τυχαίο το βιβλικό όνομα· ο Γεδεών, υπενθυμίζω, ήταν Κριτής του Ισραήλ, γνωστός και στην υμνογραφία μας για το θαύμα της «δρόσου επί τον πόκον», θαύμα με προφητικό χριστολογικό συμβολισμό. Η εγκλωβισμένη στον κόσμο των αναμνήσεων, των απωθημένων και των επιθυμιών γυναίκα, τις νύχτες του πυρετού, όταν διασχίζει τις ζωές των ανθρώπων με τους οποίους ήρθε ή νομίζει ότι ήρθε σε επαφή, με δικούς της όρους, συναντά διαρκώς και κουρνιάζει στη λυτρωτική αγκαλιά του Γεδεών. Όταν όλα κινδυνεύουν να διαλυθούν στην αδιέξοδη ηδονή και τη σπαρακτική μοναξιά της ελευθεριότητας, έρχεται Εκείνος να δώσει σε όλα πάλι νόημα, το νόημα της αγάπης, το νόημα της άρσης του διχασμού σώματος και πνεύματος, οδηγός προς έναν κόσμο όπου όλα θα είναι ερωτική πληρότητα, δηλαδή ισόρροπη σωματική και ψυχική έκσταση. Γιατί κανόνες μπορεί να μην ισχύουν πια στην καινή ερωτική κτίση, η αγάπη όμως δεν παύει ποτέ να είναι η μόνη απάντηση στην ηδονική αναμέτρηση με το ανέφικτο άγγιγμα.

Η ηρωίδα που ενσωματώνει όσα ακούει, αλλάζοντας πλήθος μορφών, προσπαθεί διά του πυρετού να διευθετήσει ένα κλίμα πέραν του καλού και του κακού. Οι ερωτικές παρορμήσεις όμως, ενεργές ακόμη και σε ένα αδρανές σώμα, δεν είναι απλώς η τραγική ορμή της σεξουαλικότητας, αλλά το ισόβιο κάλεσμα προς τον ερχόμενο που δεν έρχεται ποτέ. Το πείσμα αναμονής ωστόσο παραμένει, χωρίς αυτό ο άνθρωπος δεν θα ήταν άνθρωπος. Στη σκοτεινή σκηνή της ζωής το πείσμα αυτό είναι ο μόνος προβολέας που φωτίζει, περιπολώντας άχρι θανάτου μέχρι να βρει τον Ερχόμενο. Μέσω της συναισθησίας το πραγματικό επεκτείνεται, το ζούμε με μεγαλύτερη ένταση και ακρίβεια στο φανταστικό, όπου η αναζήτηση του ανεύρετου ή του απολεσθέντος, πέραν της πραγματικότητας που περιορίζει τη ζωή, γίνεται πυρετός της ύπαρξης. Η πραγματικότητα όμως θα επιβληθεί τελικά της φαντασίας, θα κάνει το παρόν διαρκές και άχρονο. Γιατί η Κουγιουμτζή ξέρει πως η Ύπαρξη είναι πραγματικότητα πέραν της ύλης και της φαντασίας. Δεν είναι απλώς μια ικανοποίηση των επιθυμιών. Είναι η ευφορία του Όντος.