Το τελευταίο καράβι από τη Χάλκη

Το τελευταίο καράβι από τη Χάλκη

Με γενναιότητα και χωρίς ταμπού, ο Οικουμενικός Πατριάρχης σκέφτεται να μεταφέρει στην Ελλάδα τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης

Πρόσφατα τούρκοι δημοσιογράφοι ρώτησαν τον Οικουμενικό Πατριάρχη «τι θα κάνει αν δεν επαναλειτουργήσει η Θεολογική Σχολή της Χάλκης», η οποία παρανόμως είναι κλειστή από το 1971. Το πρόβλημα είναι πια τεράστιο: αν δεν βγουν νέοι απόφοιτοι θα είναι αδύνατη η εκλογή Έλληνα Πατριάρχη σε λίγα χρόνια. Ο κ.κ. Βαρθολομαίος απάντησε ορθά-κοφτά ότι σκέφτεται να τη μεταφέρει στην Αλεξανδρούπολη ή σε κάποια άλλη πόλη στη Βόρεια Ελλάδα! Η απάντησή του είναι πρωτοφανής και αληθινά ιστορική, γιατί γκρεμίζει ένα ταμπού και καταδεικνύει επιτέλους μία σωστή «ρεάλ πολιτίκ», για ένα ζήτημα πνευματικής ζωής και θανάτου για τον κορυφαίο θεσμό της Ορθοδοξίας. Παράλληλα, είπε ο Παναγιώτατος, μπορεί να γίνει προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο. Αν η Τουρκία υποχωρήσει μπροστά σε μία ενδεχόμενη ευρωπαϊκή καταδίκη και η Σχολή επαναλειτουργήσει στον λόφο της Ελπίδας, στο μικρό Πριγκιποννήσι όπου βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της από το 1844, έχει καλώς. Διαφορετικά, διασφαλίζεται με γενναιότητα η ιστορική συνέχεια επί ελληνικού εδάφους. Κι ας θρηνήσουν οι «επαγγελματίες Έλληνες», οι κολλημένοι σε μια αδιέξοδη μαξιμαλιστική τακτική δεκαετιών. Δεν γίναμε ξαφνικά… θεούσες. Ούτε κλαψουρίζουμε μουρμουρίζοντας «σώστε την Ορθοδοξία μας» κ.λπ. Η επιβίωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι πρωτίστως ζήτημα πολιτισμού – ούτε μεταφυσικό, ούτε «τουρκοφαγικό». Η Τουρκία κάνει τους δικούς της σχεδιασμούς. Από τη μια υποτιμά συστηματικά τον οικουμενικό ρόλο του Πατριάρχη, προς όφελος του ανερχόμενου Πατριαρχείου της Μόσχας. Από την άλλη, συνδέει την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής με την ελεύθερη εκλογή μουφτήδων στη Θράκη, «τσουβαλιάζοντας» όλη την εκεί μουσουλμανική μειονότητα την οποία αποκαλεί συλλήβδην τουρκική, προσποιούμενη ότι αγνοεί τους Πομάκους και τους μουσουλμάνους Ρομά. «Υπάρχουν 3.000 Έλληνες στην Τουρκία που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Υπάρχουν και στη Θράκη 130.000 Τούρκοι που αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα. Οι ορθόδοξοι κληρικοί λένε ότι έχουν προβλήματα, αλλά ανάλογα έχουν και οι δικοί μας στη Θράκη, οι οποίοι πρέπει να απολαύσουν συγκεκριμένα δικαιώματα», τόνισε ο τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αναφερόμενος στο αίτημα της Άγκυρας για άμεση εκλογή μουφτήδων. Απλό ανατολίτικο παζάρι με διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Πράγματι, το ελληνικό κράτος καταπίεσε σκανδαλωδώς, συστηματικά και επί δεκαετίες τη μουσουλμανική μειονότητα. Και έχει ακόμη πολλά να κάνει, με βασικό το ζήτημα της απρόσκοπτης εκλογής των θρησκευτικών της ηγετών. Αλλά ένας θεσμός παγκόσμιας εμβέλειας όπως το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν εξισώνεται με ένα ουσιαστικό μεν πλην τεχνικό ζήτημα. Σφυρίζει το τελευταίο καράβι από τη Χάλκη. Θα σαλπάρει παίρνοντας μαζί του τις ελπίδες για τη διαρκή ανανέωση του έμψυχου υλικού του Φαναρίου, με ιερωμένους οι οποίοι θα παλέψουν να ξεφύγουν από τη θεμελιώδη σχιζοφρένεια του Πατριαρχικού Θρόνου: να είναι ο Πατριάρχης την ίδια στιγμή και θρησκευτικός ηγέτης 300 εκατομμυρίων Ορθοδόξων και… «παπάς του χωριού» για 2.500-3.000 εναπομείναντες, γέροντες στην πλειονότητά τους, Ρωμιούς της Κωνσταντινούπολης. Οι συνθήκες θα αλλάξουν μόνο αν ξαφνικά η σήμερα παραπαίουσα προοπτική μιας πλήρους ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποκτήσει ξανά τη χαμένη της αίγλη. Αλλά αυτά είναι αμφίβολα γεωστρατηγικά παιχνίδια. Παίζονται ήδη από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από τον 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ού, όταν οι σουλτάνοι κυνηγούσαν ταυτόχρονα το «καρότο» του εκσυγχρονισμού και αρέσκονταν στη διαφθορά ή διέπρατταν γενοκτονίες. Θυμάμαι ένα Πάσχα πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια στη Χάλκη, στο Μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, το οποίο βρίσκεται στις εγκαταστάσεις της κλειστής Θεολογικής Σχολής. Μία ηλικιωμένη, από τις ελάχιστες Ρωμιές που έμεναν στο νησί, λίγο πριν ακουστεί το «δεύτε λάβετε φως» σηκώθηκε ξαφνικά από το στασίδι της. Άρχισε έναν αργό και απροσδόκητο «χορό»: περπατούσε αργά αργά, κάνοντας συνεχή ζικ ζακ, μέσα στην άδεια (!) εκκλησία. Κοιτούσε δεξιά-αριστερά, λικνιζόταν λες και διέσχιζε ένα αόρατο πλήθος. Ήταν προφανώς το πλήθος που το σώμα της «θυμόταν» από παλαιότερες λειτουργίες, όταν ήταν παιδί και η εκκλησία ήταν γεμάτη. Τελικά στάθηκε μπροστά από το ιερό περιμένοντας στην ουρά, χωρίς ουρά, να ανάψει το κερί της. Εμείς οι τουρίστες, αγνωστικιστές, σκεπτικιστές, ορθολογιστές και άθεοι, κλονιστήκαμε όταν πήραμε χαμπάρι τη σωματική έκφραση ενός τεράστιου ιστορικού και πολιτισμικού κενού. Η μεταφορά της Θεολογικής Σχολής στην Ελλάδα ίσως αποδειχθεί μια ρεαλιστική λύση, για να μη χάσκει ακόμη πιο θλιβερά αυτό ακριβώς το κενό.

Γιώργος Ι. Αλλαμανής [[email protected]]