Οι δυο ιστορικές γειτονιές, αν και θεωρητικά είναι θωρακισµένες από αποφάσεις, έχουν αφεθεί στην τύχη τους, µε αποτέλεσµα ανά πάσα στιγµή να απειλούνται µε κατάρρευση.

Mou έλεγε κάποιος πολύ σοφά ότι το χειρότερο που έχει συµβεί στην Αθήνα είναι ότι η Ιστορία της, έτσι όπως καταγράφεται από τα εναποµείναντα ιστορικά της κτήρια, αποδοµείται µέσα από τη γραφειοκρατική αφα­σία πότε του ∆ήµου της Αθήνας και πότε του ΥΠΕΚΑ. ∆ες για παράδειγµα, συνέχισε να µου λέει, τι έχει γίνει τόσα χρόνια µε τα προσφυγικά στη λεωφόρο Αλε­ξάνδρας και τα προσφυγικά στην Πανόρµου. Έγιναν αγώνες, κηρύχθηκαν διατηρητέα µνηµεία και τώρα τα αφήνουν να χάσκουν στο κενό µε στόχο ο χρόνος να αποφασίσει για την τύχη τους.
 
Και δεν είχε άδικο. Και οι δυο αυτές περιπτώσεις είναι από τις πιο χαρακτηριστικές µιας νοοτροπίας άρπα-κόλλα, ενός σχεδιασµού σε άσπρο χαρτί χωρίς αρχή, µέση και τέλος. Γιατί οι δυο ιστορικές γειτονιές της Αθήνας, αν και θεωρητικά θωρακισµένες από αποφάσεις και νόµους, έχουν αφεθεί στην τύχη τους, µε αποτέλεσµα ανά πάσα στιγµή να απειλούνται είτε µε κατάρρευση στο πέρασµα του χρόνου είτε µε αλλαγή της θεσµοθετηµένης προστασίας τους.
 
Η τακτική που ακολουθείται, δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα. Με πρόσχηµα, συνήθως, την έλλειψη κονδυλίων, ελεύθεροι χώροι και διατηρητέα κτήρια αφήνονται στην τύχη τους. Και λέµε «µε πρόσχηµα» γιατί υπάρχουν οικονοµικά «εργαλεία» που θα µπορούσαν να επιστρατευτούν προκειµένου ιστορικές γειτονιές της Αθήνας να «επιστρέψουν» στον χάρτη και έτσι να αποκτήσει νόηµα η ανακήρυξή τους σε διατηρητέα µνηµεία.
 
Οι φόβοι των κατοίκων της περιοχής ότι πίσω από κάθε κωλυσιεργία, πίσω από αποφάσεις του τύπου «µη µου τους κύκλους τάραττε», κρύβονται δεύτερες σκέψεις, δεν είναι θεωρητικοί. Όπως καταγγέλλει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Άνω Αµπελοκήπων, ήδη για τα Προσφυγικά της Πανόρµου στο ΥΠΕΚΑ αρχίζει να επικρατεί η άποψη να µην κηρυχθούν διατηρητέα, αλλά να κατεδαφιστούν προκειµένου να ανεγερθεί ακόµα ένα πολυώροφο κτήριο «µνηµείο» της µνηµονιακής στρατηγικής «ανάπτυξης».
Όσο για τα προσφυγικά στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, δεν είναι λίγες οι φωνές που αρχίζουν να ακούγονται περί πολυτελών αποφάσεων, περί γκέτο και εγκληµατικότητας, φωνές που ποντάρουν στο ότι κάποια στιγµή θα βρουν ευήκοα ώτα.

 
Προσφυγικά Πανόρµου

Οι διώροφες προσφυγικές κατοικίες επί της οδού Πανόρµου οικοδοµήθηκαν για να στεγαστούν πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, το χρονικό διάστηµα 1930-1932, µε τις αρχές του µοντέρνου κινήµατος περί οργανωµένης δόµησης που κυριάρχησε τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Η κατασκευή τους αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια καθιέρωσης του θεσµού της κοινωνικής κατοικίας.
 
Ο σχεδιασµός τους έχει ως βασική αρχή την ύπαρξη σωστού φωτισµού και αερισµού, που επιτυγχάνεται µε την διαµπερότητα και τον σωστό προσανατολισµό.
 
Ο ενδιάµεσος ελεύθερος δηµόσιος χώρος καταλαµβάνει έκταση σχεδόν ίση µε το πλάτος της κάθε ενότητας κατοικιών. Είναι σηµαντικό ότι η δοµή του οικισµού έχει διασωθεί σε µεγάλο βαθµό και αποτελεί ένα οικιστικό σύνολο σχετικά µικρό, αλλά πολύ σηµαντικό για την περιοχή µας,
επισηµαίνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Άνω Αµπελοκήπων, τόσο λόγω της ιστορικότητάς του όσο και λόγω της κλίµακάς του. Η κλίµακα αυτού του προσφυγικού οικιστικού σχήµατος αποτελεί µιαν ανάσα για την περιοχή µας, αφού έρχεται σήµερα πια σε πλήρη αντίθεση µε τον διαµορφωµένο αστικό
ιστό, µε τα οκταώροφα και ογκώδη κτήρια σε συνδυασµό µε τους στενούς δρόµους.
 
Ο Σύλλογος έπειτα από ενωτικούς αγώνες των κατοίκων, κατάφερε το 2000 να αποτρέψει την κατεδάφιση των προσφυγικών κατοικιών επί της οδού Πανόρµου µε προσφυγή στο Συµβούλιο της Επικρατείας. Ύστερα από 10 χρόνια ο ∆ήµος Αθηναίων µε σχεδόν οµόφωνες αποφάσεις του ∆ηµοτικού Συµβουλίου (368/22- 3-2010, 549/9-4-2010) αποφάσισε την τροποποίηση του ρυµοτοµικού σχεδίου των προσφυγικών κατοικιών.
 
Συγκεκριµένα, αποφάσισε µεταξύ άλλων τα εξής:
 
1. Κήρυξη των όψεων των κτηρίων ως διατηρητέων. Με την πρόταση αυτήν επιβάλλεται η ανακατασκευή των κτηρίων στην αρχική τους µορφή όσον αφορά τις όψεις (το κέλυφος).
 
2. Θεσµοθετούνται ως κοινόχρηστοι χώροι όλοι οι δηµόσιοι χώροι που είναι εντός και στην περίµετρο του οικιστικού συνόλου (κοινόχρηστο πράσινο και πεζόδροµοι µε φύτευση). Ως κοινόχρηστο πράσινο καθορίζεται και ο χώρος επί της οδού Λ. Ριανκούρ, περίπου 400 τ.µ.
 
3. Καθορισμός χρήσεων γης, με την κατοικία να ορίζεται ως νόμιμη χρήση του συνόλου των κτηρίων. Παράλληλα, επιτρέπονται και άλλες χρήσεις, με την προϋπόθεση ότι δεν μπορούν να καταλαμβάνουν ποσοστό μεγαλύτερο του 20% της συνολικής επιφάνειας (άθροισμα ισογείων και ορόφων), κάθε ενότητας του οικιστικού συνόλου, όπως:

* Πολιτιστικά κτήρια, κτήρια κοινωνικής πρόνοιας.

* Εμπορικά καταστήματα, τροφίμων, ποτών, εγκαταστάσεις παροχής προσωπικών υπηρεσιών.

* Εστιατόρια – αναψυκτήρια.
 
Σχεδόν έναν χρόνο μετά, και συγκεκριμένα στις 24 Ιουνίου 2011, η πρόταση του Δήμου Αθηναίων υποβλήθηκε για έγκριση στο υπουργείο Περιβάλλοντος. Δυο χρόνια μετά, στις 13 Μαρτίου 2013, έφερε το θέμα στο Κεντρικό Αρχιτεκτονικό Συμβούλιο του υπουργείου, ώστε να γνωμοδοτήσει επί της πρότασης του Δήμου Αθηναίων για «κήρυξη των όψεων (κελύφους) των προσφυγικών κατοικιών ως διατηρητέων». Η Επιτροπή δεν κατέληξε σε κάποια απόφαση και θα συνεδριάσει εκ νέου.
 
 Όπως επισημαίνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Άνω Αμπελοκήπων, «η ανησυχία μας είναι μεγάλη, επειδή, σύμφωνα με πληροφορίες μας, η επικρατούσα άποψη του υπουργείου Περιβάλλοντος είναι όχι μόνο να μην κηρυχθούν οι προσφυγικές κατοικίες ως διατηρητέες, αλλά να κατεδαφιστούν και στη θέση τους να ανεγερθεί ένα ακόμη μεγαθήριο». Και αυτό γιατί, σύμφωνα με τους ισχύοντες όρους δόμησης, στην έκταση των περίπου 6.000 τ.μ. (εξ αυτών τα 2/3 είναι ελεύθεροι χώροι), θα μπορούσε να ανεγερθεί οκταώροφο κτίριο (επιτρεπόμενο ύψος 27 μέτρων) με κάλυψη 70%.
 
Κάτοικοι και φορείς της περιοχής καλούν τον Δήμο Αθηναίων καθώς και επιστημονικούς φορείς, όπως τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων και το ΤΕΕ, να αναλάβουν άμεσα πρωτοβουλίες ώστε να υποστηριχθεί με σταθερότητα, συνέπεια και αγωνιστικότητα η πρόταση για τη σωτηρία της ιστορικής γειτονιάς.

 
Προσφυγικά λεωφόρου Αλεξάνδρας
 
Αν και για τα προσφυγικά της Πανόρµου ο κύβος δεν έχει ακόµα ριφθεί και ο αγώνας για την κήρυξή τους ως διατηρητέων συνεχίζεται, δεν συµβαίνει το ίδιο µε τα ιστορικά προσφυγικά κτήρια επί της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Εκεί οι προσπάθειες των κατοίκων απέδωσαν ο χαρακτηρισµός έγινε, µόνο που και αυτά τα ιστορικά κτήρια έχουν αφεθεί έκτοτε στη µοίρα του χρόνου. Το συγκρότηµα των οκτώ προσφυγικών πολυκατοικιών, έργο των αρχιτεκτόνων Κίµωνα Λάσκαρη και ∆ηµήτρη Κυριακού, ολοκληρώθηκε το 1935 και θεωρείται άριστο δείγµα του κινήµατος Bauhaus.
 
Τα Προσφυγικά, όπως είναι γνωστά, καταλαµβάνουν επιφάνεια 14,5 στρεµµάτων, από τα οποία το 70% είναι κοινόχρηστοι χώροι. Το συγκρότηµα έχει συνολική επιφάνεια 11.000 τετραγωνικών µέτρων και αποτελείται από 228 διαµερίσµατα, εκ των οποίων κάπου 50 κατοικούνται από ιδιώτες. Από την Κτηµατική Εταιρεία του ∆ηµοσίου έχουν αγοραστεί 140 και άλλα 40 απαλλοτριωθήκαν το 2003 από το τότε ΥΠΕΧΩ∆Ε.
 
Τα σχέδια που είχαν εκπονηθεί την περίοδο εκείνη, προέβλεπαν την κατεδάφιση των έξι κτηρίων, σχέδια που ακυρώθηκαν από το ΣτΕ, χάρη στις προσφυγές των κατοίκων των Αµπελοκήπων και της Αρχιτεκτονικής Σχολής. Έξι χρόνια µετά, και συγκεκριµένα τον Φεβρουάριο του 2009, τα κτήρια κηρύχθηκαν διατηρητέα µνηµεία. Μια απόφαση που µέχρι σήµερα δεν έχει καµιά συνέχεια, µε αποτέλεσµα τα ιστορικά κτήρια να έχουν αφεθεί στη µοίρα του χρόνου.
 
Την ίδια χρονιά, µε πρωτοβουλία του ΤΕΕ και σε συνεργασία µε τον ∆ήµο της Αθήνας, την ΚΕ∆ και το ΥΠΕΚΑ µέσω του Οργανισµού Ρυθµιστικού Σχεδίου της Αθήνας, επήλθε καταρχήν συµφωνία προκειµένου τα ιστορικά κτήρια να µη µείνουν κουφάρια στο κενό, αλλά να αποκτήσουν µια νέα ζωή.
Με βάση την πρόταση που είχε συµφωνηθεί τότε ανάµεσα στο ΤΕΕ και τον ∆ήµο Αθηναίων, προβλέπονταν τα εξής:
 
♦ Τέσσερα από τα κτήρια, που βρίσκονται κοντά στη λεωφόρο Αλεξάνδρας και ανήκουν εξ ολοκλήρου στην ΚΕ∆, να παραχωρηθούν στο ΤΕΕ για να στεγάσει τη βιβλιοθήκη του, την τράπεζα πληροφοριών και τις εκδόσεις του, µε παράλληλη πρόβλεψη για την κατασκευή υπόγειου αµφιθεάτρου.

♦ ∆ύο κτήρια, που επίσης ανήκουν στο ∆ηµόσιο, να παραχωρηθούν στη Σχολή Καλών Τεχνών και να αξιοποιηθούν ως ξενώνας για τους φοιτητές της.

♦ Τα υπόλοιπα δύο κτήρια, που βρίσκονται προς την πλευρά του δηµοτικού νοσοκοµείου και είναι σε καλύτερη κατάσταση, να χρησιµοποιηθούν ως ξενώνας για συγγενείς των ασθενών του «Αγίου Σάββα» και να στεγάσουν µουσείο του µικρασιατικού ελληνισµού. Παράλληλα, τα διαµερίσµατα που ανήκουν σε ιδιώτες, να συνεχίσουν να κατοικούνται.
 
Τέσσερα χρόνια µετά, δεν φαίνεται φως στο τούνελ για το µέλλον των ιστορικών κτηρίων, µε αποτέλεσµα κάθε µέρα που περνά να κυλά σε βάρος τους.