Η ταινία του Βάλτερ Σάλες «Στο Δρόμο», που βγήκε στις αίθουσες πριν από λίγες ημέρες, έφερε πάλι στην τρέχουσα επικαιρότητα την μυθική μορφή του Τζακ Κέρουακ. Ας θυμηθούμε γιατί αυτός ο δαίμονας της γραφής έγινε σύμβολο της αμερικανικής τηλεόρασης

Γιώργος – Ίκαρος Μπαμπασάκης

Γρήγορα αμάξια, γοητευτικές γυναίκες, άρνηση και αμφισβήτηση, άφθονες μπίρες, σκληρή τζαζ, πολύ γράψιμο, και πάμπολλοι μύθοι, μύθοι, μύθοι. Θα μπορούσαμε κάπως έτσι να συνοψίσουμε τη ζωή ενός ήρωα της αμερικανικής λογοτεχνίας. Του Τζακ Κέρουακ. Που δεν ήταν μονάχα συγγραφέας. Δεν ήταν μονάχα ποιητής, δοκιμιογράφος, μυθιστοριογράφος. Αλλά μια μορφή συμβολική. Ένας θρύλος. Το έμβλημα – καίτοι δεν το ήθελε, καίτοι το αρνιόταν – μιας ολόκληρης γενιάς, και μετά κι άλλων γενιών, πολλών γενιών. Ο Κέρουακ ποτέ δεν έπαψε να διαβάζεται, αλλά στην επικαιρότητα εμφανίζεται ξαφνικά, χάνεται μετά, και επανέρχεται εκ νέου, ξανά και ξανά, εδώ και δεκαετίες.

Το «Στο Δρόμο» («On the Road») ήταν το μυθιστόρημα που έκανε παγκοσμίως γνωστό τον Τζακ Κέρουακ. Το χειρόγραφο μάλιστα του μυθιστορήματος πωλήθηκε αντί 2,2 εκατομμυρίων δολαρίων, ενώ συνεχώς εκδίδονται βιογραφίες και μονογραφίες με πρωταγωνιστή τον θλιμμένο Τζακ, τον πολυκύμαντο βίο του και το πολύπτυχο έργο του. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Ανδρέας Εμπειρίκος έχει γράψει ποιήματα εμπνευσμένα από τον Κέρουακ, ο Τομ Γουέιτς, επίσης, έχει συνθέσει το πολύ όμορφο τραγούδι «Jack & Neal» για χάρη του, ότι είναι ο κρυφός ήρωας της cult ταινίας «Την τελευταία φορά που αυτοκτόνησα» και ότι ποιήματά του έχουν μελοποιήσει, μεταξύ άλλων, οι: Morphine, John Cale, Joe Strummer, Jeff Buckley, Patti Smith.

Η Γενιά των Μπητ

Η Γενιά των Μπητ ανδρώνεται σε μιαν ατμόσφαιρα ασφυκτική για κάθε ευαίσθητο και νοήμονα Αμερικανό. Ο Ψυχρός Πόλεμος είναι μια τανάλια στα μυαλά, είναι μια Λερναία Ύδρα εκβιασμών, μια συνεχής πίεση να πάρεις θέση, να στρατευθείς με τη μια ή την άλλη μεριά και να πληρώσεις μεγάλο τίμημα αν θέλεις να μείνεις ανεξάρτητος. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η επίσημη προπαγάνδα διαλαλεί παντού τα «καλά» της οικογένειας, της θρησκείας και του κράτους, της τάξης και της ασφάλειας, η αμερικανική αυτοκρατορία αγγίζει το ζενίθ της ισχύος της. Το Χόλιγουντ είναι η απόλυτη βιομηχανία ονείρων και βρίσκεται στη μεγάλη του ακμή. Υπό τις προστατευτικές πατρικές σκιές του Χάρι Τρούμαν και του Ντουάιτ Άιζενχαουερ, οι Αμερικανοί αποκοιμιούνται, ναρκώνουν τις συνειδήσεις τους, τα ποντάρουν όλα στο ροζ καραμελέ και καμώνονται ότι διανύουν την περίοδο της Μεγάλης Αθωότητας.

Κάποιοι όμως έχουν τις αντιρρήσεις τους. Και τις διατυπώνουν εμπράκτως, με τον τρόπο ζωής τους, με την εποποιία της καθημερινότητάς τους, με τις αλλεπάλληλες – και όχι πάντα ακίνδυνες – αναζητήσεις ενός «βορειοδυτικού περάσματος προς τη γεωγραφία της αληθινής ζωής».

Ανάμεσα σ’ αυτούς, τους happy few εκείνης της εποχής, θα είναι βέβαια και ο Τζακ Κέρουακ.

Τζαζ  αυτοσχεδιασμοί της γραφής

Βαθιά επηρεασμένος από την τζαζ μουσική, για την οποία άλλωστε έχει γράψει μερικές από τις πιο λαμπρές σελίδες του, ο Κέρουακ θα επιχειρήσει να δομήσει (ή καλύτερα: να αποδομήσει) τον λόγο του σαν να είναι μουσική, σαν σύνθεση γεμάτη αυτοσχεδιασμούς, παύσεις, επαναλαμβανόμενα μοτίβα, άγριους ρυθμούς που κόβουν την ανάσα. Ο ίδιος, σε ένα είδος μικρού μανιφέστου, επιχείρησε να προσδιορίσει τα κεντρικά σημεία της τεχνικής του, του ιδιαίτερου ύφους του, το οποίο αποκάλεσε αυθόρμητη πρόζα. «Ο Χρόνος είναι η ουσία της καθαρότητας του λόγου, η γλώσσα με την οποία σκιτσάρουμε είναι η ανενόχλητη ροή του νου των προσωπικών μυστικών ιδεών/λέξεων, παίζουμε ελεύθερα, φυσάμε (όπως ο μουσικός της τζαζ) το θέμα της εικόνας» θα γράψει.

Φούτμπολ, καράβια και βιβλία
 
Ο Τζακ Κέρουακ γεννήθηκε στις 12 Μαρτίου του 1922. Πέντε το απόγευμα. «Πέντε η ώρα που βραδιάζει», όπως λέει και το δημοφιλέστερο ποίημα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Γαλλοκαναδός. Από την παιδική του ηλικία θ’ αρχίσει να γράφει. Και να αθλείται. Οι δύο μεγάλες του αγάπες, η συγγραφή και ο αθλητισμός, που, σιγά – σιγά στην αρχή και μετά απότομα, τον οδήγησαν στη μελαγχολία, στη θλίψη, σε επικίνδυνες μεθορίους της τρέλας, στην αυτοκαταστροφή.

Σπουδάζει στο Χόρας Μαν και στο Κολούμπια. Παίζει φούτμπολ, και θεωρείται ανερχόμενο αστέρι. Αλλεπάλληλοι τραυματισμοί, δείγμα της τόλμης και του πείσματός του, τον αναγκάζουν να εγκαταλείψει τα σχέδια για επαγγελματική καριέρα. Κι αυτό τον συντρίβει. Παράλληλα, θα γράφει και θα δημοσιεύει μουσικοκριτικές, άρθρα και διηγήματα μυστηρίου. Αλλά δεν έχει βρει ακόμα τη φωνή του. Είναι νωρίς. Γιατί δεν έχει βρει ακόμα τη ζωή του.

Το πανεπιστήμιο του φαίνεται φτωχό, θέλει άλλες εμπειρίες, σ’ άλλους ορίζοντες θέλει ν’ ανοιχτεί. Θα μπαρκάρει. Λαντζέρης στα καράβια. Μούτσος. Ματσακόνης. Αλλά και συγγραφέας. Γιατί θα γράφει στα καράβια. Παραληρηματικές σημειώσεις με σκοπό την αναζήτηση μιας εσώτερης, βαθύτερης αλήθειας. Σκαριφήματα, προσχέδια ενός μεγάλου βιβλίου, ενός νέου, πιο σπαρακτικού, ακατέργαστου, θορυβώδους «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο». Όπως ο Μαρσέλ Προυστ, έτσι και ο Τζακ Κέρουακ θα γίνει ένας δεσμώτης της μνήμης, ένας αιχμάλωτος του χρόνου, ένας σκηνοθέτης των αναμνήσεων.

Στη Νέα Υόρκη θα γνωρίσει, μέσα στους λαβυρίνθους των μπαρ, των συμπτώσεων και της αγάπης για την έντονη ζωή, τους ανθρώπους εκείνους που θα γίνουν οι ισόβιοι σύντροφοι και φίλοι του, αλλά και οι σκιές, τα φαντάσματα και οι Ερινύες του. Είναι αυτοί που θα μείνουν στην Ιστορία ως «Γενιά των Μπητ». Είναι ο Άλεν Γκίνσμπεργκ, ποιητής, ομοφυλόφιλος, Εβραίος, επαναστάτης με πολλές αιτίες. Είναι ο Γουίλιαμ Μπάροουζ, πάντα ντυμένος σαν πράκτορας του FBI, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, εγγονός του εφευρέτη της ταμειακής μηχανής, συγγραφέας, ντετέκτιβ, απολυμαντής, απόφοιτος του Χάρβαρντ, σοφός, ιδιότυπος σωσίας του Γέρου του Βουνού, του διαβόητου Χασάν ι Σαμπάχ, θρυλικού ηγέτη των Ασσασίνων στο απόρθητο Άλαμουτ.
 
Είναι ο Γκρέγκορι Κόρσο, επαγγελματίας αλήτης, τυχοδιώκτης, τρόφιμος πολλών αναμορφωτηρίων και σωφρονιστικών ιδρυμάτων και, πέρα απ’ όλα αυτά, πάνω απ’ όλα αυτά, διάκονος δυναμικός της Ποίησης. Τέλος, είναι ο Νιλ Κάσαντι, το alter ego του Τζακ, ο φίλος κι αδελφός του, ο απόλυτος συνομιλητής και συνταξιδιώτης του, ο καλύτερος οδηγός σ’ όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η Beat Generation στη μεγάλη οθόνη
 
Οι ποιητές και συγγραφείς της Beat Generation εκφράστηκαν και πειραματίστηκαν με σχεδόν όλες τις τέχνες. Ο Κέρουακ ζωγράφιζε υδατογραφίες και ο Γκρέγκορι Κόρσο ελαιογραφίες, ενώ ο Άλεν Γκίνσμπεργκ έκανε θαύματα με τις φωτογραφικές του μηχανές, είχε μάλιστα αποκτήσει και μια πολύτιμη Rolleiflex. Ο Γουίλιαμ Μπάροουζ, πιο πειραματικός και ανήσυχος, ασχολήθηκε έντονα με τον κινηματογράφο και συνεργάστηκε τόσο με τον κινηματογραφιστή Anthony Balch όσο και με τον ιδιοφυή μαθηματικό και ηλεκτρονικό προγραμματιστή Ian Sommerville (συνεργάτη και των Beatles) στη δημιουργία κάμποσων πειραματικών φιλμ, όπως το «Towers Open Fire».

Το Χόλυγουντ δελεάστηκε και αυτό από τα θρυλικά κατορθώματα και την άστατη ζωή της Beat Generation. Ήδη από τη δεκαετία του 1950 και του 1960, παράγονται και προβάλλονται ταινίες β’ διαλογής, με ήρωες εμπνευσμένους όχι τόσο από τα ίδια τα βιβλία του Κέρουακ ή του Μπάροουζ όσο από τη δημοσιογραφική παρουσίαση της Γενιάς – οι δημοσιογράφοι παρουσίαζαν τους μπήτνικς, όπως τους αποκαλούσαν, σαν ανήσυχους έως οργισμένους νέους, με επιμελώς ατημέλητη περιβολή και αγάπη για την τζαζ, το αντίστοιχο των «υπαρξιστών» στο Παρίσι, σαν προάγγελους ουσιαστικά των χίπις. Ακόμα και η θρυλική ταινία «Επαναστάτης χωρίς αιτία» με τον Τζέιμς Ντιν, όπου έπαιζε και ο μπήτνικ τότε Ντένις Χόπερ, έχει τέτοια στοιχεία.

Στην Ελλάδα προβλήθηκε και κυκλοφόρησε τότε στα βιντεάδικα, χωρίς να κάνει αίσθηση, η ταινία «Heart Beat» (1980), με κάποιον ανεκδιήγητο τίτλο, κάτι σαν «Χτυποκάρδια στο τιμόνι». Επρόκειτο για τη φιλμική μεταφορά των απομνημονευμάτων της Carolyn Cassady (Κάρολαϊν Κάσαντι), γυναίκας του Νιλ Κάσαντι, επιστήθιου φίλου του Τζακ Κέρουακ και ήρωα στο «On the Road» με το όνομα Ντιν Μόριαρτι. Στην ταινία, που δεν ήταν καθόλου κακή, αλλά κάπως άνευρη, έπαιζε ο Νικ Νόλτε (στον ρόλο του Νιλ), ο Τζον Χερντ (στον ρόλο του Κέρουακ) και η Σίσι Σπέισεκ (στον ρόλο της Κάρολαϊν). Την πολύ καλή μουσική συνέθεσε ο Τζακ Νίτσε και τη σκηνοθεσία υπέγραφε ο Τζον Μπάιραμ.

Πιο καλή τύχη είχε η cult ταινία «The last time I committed suicide» («Η τελευταία φορά που αυτοκτόνησα») του Στίβεν Τ. Κέι, του 1997. Πιάνει έντονες πτυχές της ζωής του Νιλ Κάσαντι, αντλημένες από την επιστολογραφία του με τον Τζακ Κέρουακ. Σπιντάτη σκηνοθεσία, έξοχη μουσική του Τάιλερ Μπέιτς, διανθισμένη από κομμάτια των μεγάλων της τζαζ που άκουγαν οι μπήτνικς, όπως Μάιλς Ντέιβις, Θελόνιους Μονκ, Αρτ Μπλέικι και Τσαρλς Μίνγκους. Μεγάλο ατού της ταινίας ο Κίανου Ριβς που πλαισιώνεται από τον Τόμας Τζέιν και την Κλερ Φορλέινι.

Κατ’ εμέ, η πιο άρτια σχέση κινηματογράφου – λογοτεχνίας της Beat Generation ήταν το «Γυμνό Γεύμα» («Naked  Lunch»). Πρόκειται για όσο το δυνατόν περισσότερο επί λέξει κινηματογραφική μεταφορά του περιλάλητου μυθιστορήματος του Γουίλιαμ Μπάροουζ από τον μετρ Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ. Η ταινία γυρίστηκε το 1991 και προβλήθηκε στην Ελλάδα, ενθουσιάζοντας έναν μικρό κύκλο μυημένων. Οι ηθοποιοί δίνουν ρέστα. Ανάμεσά τους οι Πίτερ Γουέλερ, Ίαν Χολμ, Τζούντι Ντέιβις (θεά!), Ρόι Σάιντερ και Τζούλιαν Σαντς. Η μουσική του Ορνέτ Κόλμαν είναι, με μια λέξη, απαράμιλλη.  Τέλος, έχουν γυριστεί και κυκλοφορούν ευρέως πια κάμποσα ντοκιμαντέρ για την Beat Generation, καθώς επίσης και ταινίες συραμμένες από θραύσματα πειραματικών φιλμ, εμφανίσεων σε συνέδρια, απαγγελιών σε πανεπιστήμια κ.ά.
 
Επινόησε μια «Γενιά»
 
Ο Κέρουακ, όπως ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ πριν από αυτόν, επινόησε μιαν ολόκληρη γενιά. Πολλά βιβλία του φαίνονται ανιαρά, όχι όμως – σε καμία περίπτωση – ανούσια (όπως γράφτηκε προσφάτως). Πολλές σελίδες του φαίνονται άξεστες, ανεπεξέργαστες, κακογραμμένες – το ίδιο ισχύει και για τον Ντοστογιέφσκι ή και τον Χένρι Μίλερ. Μολαταύτα, δεκάδες χιλιάδες νέοι εκείνη την εποχή ακολούθησαν τον τρόπο ζωής του, εναντιώθηκαν στο «αμερικάνικο όνειρο» και πήραν, κυριολεκτικά, τους δρόμους.

Ογδόντα χρόνια μετά τη γέννησή του και τριάντα τρία μετά τον θάνατό του (το 1969, σε ηλικία μόλις σαράντα επτά ετών), ο Κέρουακ εξακολουθεί να εμπνέει νέους ανθρώπους, παραμένοντας ένα σύμβολο της αμερικανικής Ιστορίας τόσο άφθαρτο όσο το σαξόφωνο του Τσάρλι Πάρκερ, η φωνή του Έλβις Πρίσλεϊ ή το βλέμμα του Τζέιμς Ντιν. Παραμένει ένας ζωντανός αντι-σταρ, ένας μύθος, ένα αεικίνητο και μελαγχολικό έμβλημα της ελευθερίας, ένας οδοδείκτης προς την ουσία της ανθρώπινης ψυχής, προς τη βαθύτερη ουσία της ίδιας της Ποίησης.

Τα λόγια του ποιητή Alan Ansen (σημειωτέον, έζησε στην Ελλάδα τέσσερις δεκαετίες), φίλου του Κέρουακ και ήρωά του στα μυθιστορήματα «Στο Δρόμο» και «Οι Υποχθόνιοι», αποτελούν έναν άριστο φόρο τιμής στον θλιμμένο Βασιλιά των Μπητ: «Και επειδή εκείνος ήταν που έφερε στην επιφάνεια έναν τρόπο ζωής που μέχρι τότε έμενε βαθιά κρυμμένος, κέρδισε την ευγνωμοσύνη όχι μόνο των μελετητών της σύγχρονης σκηνής, αλλά κι όσων μπορεί να εφάρμοζαν αυτόν τον τρόπο ζωής χωρίς να το έχουν συνειδητοποιήσει. Το ότι βοήθησε στη σφυρηλάτηση μιας ομαδικής συνείδησης, κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητο εγχείρημα μπορεί να θεωρηθεί».
 
Η Ελληνίδα σύζυγος του Κέρουακ
 
Ακαταπόνητος, ο Κέρουακ θα γράψει καμιά δεκαριά μυθιστορήματα – χρονικά προτού αποφασίσει κάποιος εκδότης να τα τυπώσει. Δεν τον απογοητεύει η άρνηση, δεν σταματάει να γράφει. Ωστόσο, μετά τη μεγάλη επιτυχία τού «Στο Δρόμο» (1957), οι εκδότες προθυμοποιούνται να εκδώσουν όλα του τα βιβλία, ενώ οι εφημερίδες και το ραδιόφωνο εκθειάζουν τον «Βασιλιά των Μπητ», δημιουργώντας στην πλειονότητά τους μια στρεβλή, μια παραμορφωμένη εικόνα του.
 
Ενώ ο Κέρουακ ήθελε να μιλήσει για το μεδούλι της ζωής, παρουσιάζεται, υπό το φως του μύθου, σαν ένας «επαναστάτης χωρίς αιτία», ένας επιφανειακός λάτρης του ποτού, της ταχύτητας, των γυναικών. Ο Κέρουακ σιγά – σιγά θα απομονωθεί, θα ολισθήσει σε μιαν εξαντλητική εσωστρέφεια. Οι φίλοι του δεν θα είναι πια ευπρόσδεκτοι στο σπίτι, όπου κλείνεται με τη μητέρα του και με την τελευταία του γυναίκα, την ελληνικής καταγωγής Στέλλα Σάμπας.

ΗΧΟΙ

3 Jack Kerouac, «Legends of the 20th Century», EMI (Αυθεντικές ηχογραφήσεις όπου ο Κέρουακ διαβάζει αποσπάσματα από τα μυθιστορήματά του, απαγγέλλει και τραγουδάει).
 
3 Jack Kerouac, «Readings on the Beat Generation», Polygram (όπου ο Κέρουακ διαβάζει κείμενα και δοκίμιά του σχετικά με τη Γενιά των Μπητ.

3 «Kerouac, Kicks Joy Darkness», Voices (όπου οι Morphine, Lydia Lunch, Patti Smith, Johnny Depp, William Burroughs, Matt Dillon, Michael Stripe και άλλες πασίγνωστες προσωπικότητες μελοποιούν, τραγουδούν και απαγγέλλουν ποίηση του Κέρουακ).