Μεγάλο τμήμα της δουλειάς που κάνουν οι εθνογράφοι, οι εθνολόγοι, οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι – ας αφήσουμε τους επιστήμονες να ξετυλίξουν το κουβάρι των όρων και να αυτοπροσδιορίζονται – περνάει μέσα από την οπτική ανθρωπολογία. 

Μεγάλο τμήμα της δουλειάς που κάνουν οι εθνογράφοι, οι εθνολόγοι, οι κοινωνικοί ανθρωπολόγοι – ας αφήσουμε τους επιστήμονες να ξετυλίξουν το κουβάρι των όρων και να αυτοπροσδιορίζονται – περνάει μέσα από την οπτική ανθρωπολογία. Το προϊόν της είναι ένα ντοκιμαντέρ «επιστημονικό», αν θέλετε, αν και ο μόχθος του ανοιχτόμυαλου ερευνητή και του μάστορα κινηματογραφιστή περισσεύει όταν τοποθετείται κάτω από ταμπέλες.

Στον τρέχοντα Μεσαίωνα του μνημονίου ένας μικρός αλλά ψυχωμένος θεσμός αντιστέκεται στον κατακτητή: το Ethnofest, το Φεστιβάλ Εθνογραφικού Κινηματογράφου της Αθήνας, το οποίο διεξάγεται για τέταρτη χρονιά φέτος.
Από τις 29 Νοεμβρίου μέχρι και την Κυριακή 1η Δεκεμβρίου παρουσιάζονται ταινίες – ντοκουμέντα «άλλων» πολιτισμών, πάλι σε εισαγωγικά, γιατί κάθε φορά αποκαλύπτεται πόσο μοιάζουμε, πόσο ο άλλος (μπορεί να) είμαστε εμείς.

Το 4ο Ethnofest διεξάγεται στο Exile Room, Αθηνάς 12, τρίτος όροφος, ακριβώς απέναντι από την έξοδο του μετρό στο Μοναστηράκι. Πρωταγωνιστούν άνθρωποι δρώντες ή παρασυρμένοι από τα κύματα της πραγματικότητας: από την Αραβική Άνοιξη μέχρι ένα μικροσκοπικό νησί του Νότιου Ειρηνικού, από τους βετεράνους κομμουνιστές και νυν συνταξιούχους της Κίνας μέχρι ένα παγκάκι του Παρισιού που «ζει τις τελευταίες του μέρες» λόγω επικείμενης επέκτασης του τραμ, από τους Ρομά της Πορτογαλίας μέχρι τους Μασάι στην Αφρική.

Η είσοδος είναι δωρεάν, ενώ έχουν προγραμματιστεί και δύο αφιερώματα: ένα στη μεγάλη Ελληνίδα ντοκιμαντερίστρια Αλίντα Δημητρίου που έφυγε φέτος τον Ιούλιο κι ένα στα γαλλικά «Ατελιέ Varan», μια περίφημη σχολή που από το 1981 διδάσκει την τέχνη του εθνογραφικού κινηματογράφου σε διψώντες νέους και νέες.

Επί τη ευκαιρία, ας πάμε σε ένα διπλανό χωράφι. Γενικότερα το σύγχρονο ελληνικό ντοκιμαντέρ έχει δώσει τα τελευταία χρόνια ορισμένα εξαιρετικά δείγματα. Δύο από αυτά, που έχω δει – για ό,τι δεν έχω δει, προτιμώ να μη μιλάω, μη σας κάνω τον έξυπνο –, είναι η «Πρώτη Ύλη» (2011) σε σκηνοθεσία του Χρήστου Καρακέπελη και έρευνα της Νατάσσας Σέγκου και ο πιο πρόσφατος «Μανάβης» (2013) του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου.

Το πρώτο καταγράφει ανθρώπους που καθημερινά συλλέγουν μεταλλικά αντικείμενα από τα σκουπίδια στην Αττική και τα πουλάνε σε μάντρες, το δεύτερο την επαφή κατοίκων απομονωμένων χωριών της Πίνδου με έναν πλανόδιο μανάβη, που βρέξει χιονίσει τους τροφοδοτεί με το φορτηγό του.

Η ανθρωπιά, η ανάγκη και η Ελλάδα της κρίσης στήνουν το υπόβαθρο για να πατήσουν στέρεα δύο βαθύτατα πολιτικά ντοκιμαντέρ, τώρα που είναι όρος επιβίωσης να δούμε ξανά τα πρόσωπά μας (το «πρόσωπο» των λαών ποτέ δεν είναι ένα, παρά μόνο για τους ρατσιστές) στον καθρέφτη.