Ακούω προσεκτικά ένα κομμάτι από το «Μεσόγειος – Έρημος» και διαπιστώνω πόσο ταιριάζουν οι ήχοι σ’ αυτό το σαββατιάτικο απόγευμα του Μαρτίου. Ο Γιώργος Κουμεντάκης δεν συνθέτει απλώς ήχους και μελωδίες, φτιάχνει εικόνες και τοπία και σε παρασύρει σε ένα ταξίδι φτιαγμένο με άυλα υλικά.

Ακούω προσεκτικά ένα κομμάτι από το «Μεσόγειος – Έρημος» και διαπιστώνω πόσο ταιριάζουν οι ήχοι σ’ αυτό το σαββατιάτικο απόγευμα του Μαρτίου. Ο Γιώργος Κουμεντάκης δεν συνθέτει απλώς ήχους και μελωδίες, φτιάχνει εικόνες και τοπία και σε παρασύρει σε ένα ταξίδι φτιαγμένο με άυλα υλικά.

Από τους πιο αναγνωρισμένους Έλληνες συνθέτες της γενιάς του, άνθρωπος που επιζητά την ελευθερία μέσα από τις επιλογές του, με άποψη και προβληματισμό για όσα συμβαίνουν γύρω του, ο Γιώργος Κουμεντάκης ξέρει να οδηγεί τον ακροατή σε ανεξερεύνητα μονοπάτια που στο τέλος φαντάζουν τόσο σαφή και εύληπτα.
Η νέα του όπερα – παραγγελία της ΕΛΣ που βασίζεται στο ομότιτλο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη είναι μια προκλητική προσπάθεια κατανόησης των ανθρώπινων ορίων.

Γιατί επιλέξατε να αναμετρηθείτε με τη «Φόνισσα»;
H ιδέα της μεταφοράς της «Φόνισσας» σε οπερατική μορφή ήρθε από τον Γιάννη Σβώλο, ο οποίος έγραψε και το λιμπρέτο. Στην αρχή το σκεφτόμαστε για όπερα δωματίου, αλλά μόλις ήρθε η πρόταση από τον Μύρωνα Μιχαηλίδη για τη Λυρική Σκηνή με ευχαρίστηση περάσαμε στο μέγεθος μιας όπερας σε πλήρη έκταση. Αυτό που πάνω απ’ όλα μας ενδιαφέρει είναι η ποιητική δύναμη του Παπαδιαμάντη και φυσικά η σύνθετη προσωπικότητα της Φραγκογιαννούς. Ένα πρόσωπο με τεράστιες αντοχές, ικανές να οδηγήσουν τη δύσκολη μαρτυρική ζωή της στα πιο σκοτεινά μονοπάτια της ανθρώπινης φύσης: τον φόνο. Για μένα έχει επίσης ενδιαφέρον η δοκιμασία που προκύπτει από τη μεταφορά ενός τόσο σπουδαίου λογοτεχνικού έργου σε οπερατική μορφή όπου οι χαρακτήρες δραματοποιούνται μέσω της μουσικής. Όλα αυτά βέβαια θα πάρουν σάρκα και οστά μέσα από τη δημιουργική προσέγγιση του σκηνοθέτη Αλέξανδρου Ευκλείδη και του σκηνογράφου – εικαστικού Πέτρου Τουλούδη, αλλά και με τη στήριξη των μουσικών, χορωδών, τραγουδιστών, τεχνικών και παραγωγής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Πώς πλησιάσατε τον ψυχισμό της Φραγκογιαννούς;
Ο Παπαδιαμάντης δίνει μια συστηματική χαρτογράφηση της ψυχολογίας της Φραγκογιαννούς παράλληλα με την υπόλοιπη αφήγηση. Η αναγωγή στη ζωή της και η ψυχική της κατάσταση κινούνται ταυτόχρονα και την οδηγούν στην αποτρόπαια πράξη, στη μεγάλη στιγμή τού κατ’ εξακολούθηση φόνου. Ο φόνος είναι η λύση των βασάνων της αλλά και ο εγκλωβισμός της σε ένα ψυχολογικό σύστημα που στο τέλος την πνίγει. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια σύνθετη προσωπικότητα που η μουσική από τη μια την παρακολουθεί και από την άλλη της δίνει έδαφος για να εκφραστεί, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να μην πάρει θέση. Άλλωστε ο συγγραφέας αφήνει στο τέλος μετέωρη τη διαδρομή της μεταξύ θεού και ανθρώπου. Μόνο η φύση μπορεί να σταθεί ισάξια δίπλα της και δεν είναι τυχαίο ότι στο τέλος την παίρνει μαζί της.

Κάθε φορά ανεβάζετε τον προσωπικό σας πήχη, τολμώντας επιλογές που δεν έχουν σχέση με το αναμενόμενο: νιώθετε την αναγκαιότητα της καινοτομίας, νέες καλλιτεχνικές αναζητήσεις σας ωθούν σε άλλα μονοπάτια;
Όσες φορές έχω σκεφτεί να πρωτοτυπήσω, απέτυχα. Το μέρος της προσωπικής βέβαια έρευνας με ενδιαφέρει και υπάρχει πάντα στη διαδικασία της γραφής, αλλά δεν με απασχολεί η καινοτομία ως αυτοσκοπός. Γράφω μουσική από ανάγκη πνευματικής επιβίωσης και τροφής. Τα καινούργια στοιχεία, αν υπάρχουν, δεν είναι προκατασκευασμένα, αλλά υπηρετούν τη μουσική ιδέα και τη χαρά να μιλήσω προσωπικά για πράγματα που με απασχολούν. Από την άλλη, τον εφησυχασμό στα ήδη κεκτημένα τον βαριέμαι και επειδή η ζωή μου είναι αρκετά επαναλαμβανόμενη χρειάζομαι την περιπέτεια της μουσικής για να με ξεκουνάει.

Έχετε πει ότι η κρίση, η αβεβαιότητα μας οδηγεί στην ανθρωποφαγία. Ωστόσο, η κρίση «δένει» τους νέους προσφέροντας κοινά σημεία αναφοράς σε ό,τι αφορά την έκφραση. Είστε μέλος της επιτροπής του School Wave. Πού οφείλεται ο ενθουσιασμός αυτών των παιδιών;
Η ανθρωποφαγία είναι δεδομένη σε καιρό κρίσης και επιβίωσης. Η ύπαρξή της όμως επιτρέπει και την αντίρροπη έκφραση κοινωνικής φροντίδας και συνεργασιών. Το School Wave αντιπροσωπεύει ό,τι πιο υγιές γιατί δίνει με τρόπο αντικειμενικό ισότιμες ευκαιρίες σε νέους μουσικούς να δείξουν το ταλέντο τους και τις ανησυχίες τους. Οι συνθήκες που η ομάδα παραγωγής και οργάνωσης παρέχει, είναι άκρως επαγγελματικές, με διαφάνεια και δικαιοσύνη. Επίσης από τη μεριά της ομάδας επιλογής υπάρχει αγάπη και σεβασμός για τα παιδιά που έρχονται απ’ όλη την Ελλάδα και καταθέτουν την ψυχή τους και τη μουσική τους. Για μένα το πιο σημαντικό είναι η ίδια η διαδικασία της ακρόασης και λιγότερο η αξιολόγηση. Ο δικός μου ενθουσιασμός οφείλεται στο ότι είμαι συμμέτοχος σε όλη αυτήν την εκπαιδευτική προσφορά και των παιδιών στο ότι βρίσκουν ένα βήμα να μιλήσουν τη γλώσσα της μουσικής και του λόγου χωρίς στεγανά, ιδεολογικούς και αισθητικούς περιορισμούς.

Η μουσική υπήρξε για σας μια αποκάλυψη ή ένα πάθος που γεννήθηκε σιγά – σιγά;
Είναι η πιο γενναία έκφραση της ζωής μου. Ξεκίνησε με πάθος αποκαλύπτοντας τα πολλά πρόσωπά της. Τώρα πια καταλαβαίνω ότι είναι αδύνατον να την κατακτήσω και, επειδή το έχω αποδεχτεί, μου ανοίγει όλο και πιο πολύ την όρεξη να παίζω μαζί της.

Γιατί κάνουμε μια επιλογή ζωής; Τι είναι αυτό που μας σπρώχνει στον έναν δρόμο και όχι στον άλλο;
Η ζωή από μόνη της δεν μας σπρώχνει σε δρόμους και μονοπάτια γιατί τις επιλογές τις κρατάμε εμείς οι ίδιοι στα χέρια μας. Η ζωή απλώς μας διαθέτει το γήπεδο που θα παίξουμε μπάλα. Μπορεί να παίξουμε χαλαρά, μπορεί συνειδητοποιημένα και δυναμικά, αδιάφορα, έντιμα ή ανέντιμα. Βέβαια το περίεργο και ίσως άδικο είναι να φεύγουμε από τη ζωή νωρίς, αλλά κι αυτό είναι μέρος του παιχνιδιού. Άλλωστε οι ημιτελείς συμφωνίες έδιναν πάντα ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο στον θάνατο.

Εικόνες και ήχοι από την Τήνο;
Έχω τρεις – τέσσερις σταθερές ηχητικές εικόνες: τις καμπάνες από τα μικρά ξωκκλήσια, τον ήχο του αέρα και της βροχής, τα πουλιά.

Τι μας λέει τελικά η ζωή, κύριε Κουμεντάκη;
Να είμαστε ευγνώμονες σ’ αυτήν και να μην χάνουμε το κουράγιο μας.

«Η μουσική είναι η πιο γενναία έκφραση της ζωής μου»

5 ΣΤΙΓΜΕΣ 

> Η συνάντηση με τον Γιάννη Κόκκο στη Villa Medici, στη Ρώμη, όταν ζούσα εκεί ως υπότροφος, 1993.
> Η συνάντηση με τον György Ligeti στο Άζολο της Ιταλίας, 1985.
> Το ταξίδι με λεωφορείο παρέα με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου για να ακούσουμε τη συναυλία του Γιάννη Ξενάκη στους Δελφούς, 1982.
> Η χαρά όταν είδα τη βιντεο-εγκατάσταση και τα σκηνικά του Πέτρου Τουλούδη για την παιδική παράσταση το «Αθόρυβο Πάτημα της Αρκούδας», στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, 2012.
> Η πρώτη συναυλία του Μουσικού Συνόλου Κύκλος στο Ωδείο Αθηνών, 2013.

5 ΑΝΘΡΩΠΟΙ

>Γιάννης Σαμπροβαλάκης
> Μύρων Μιχαηλίδης
> Μίλτος Λογιάδης
> Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου
> Γιώργος Λαζαρίδης