Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ιστορική πτυχή παρουσιάζεται στον παρόντα τόμο, που αναφέρεται στην τύχη του Παρθενώνα κατά τη διάρκεια της χιλιόχρονης βυζαντινής περιόδου. 

Αντώνης Καλδέλλης
Εκδόσεις: Ψυχογιός
Σελ.: 400

Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ιστορική πτυχή παρουσιάζεται στον παρόντα τόμο, που αναφέρεται στην τύχη του Παρθενώνα κατά τη διάρκεια της χιλιόχρονης βυζαντινής περιόδου. Τα ευρέως γνωστά για τον «βυζαντινό Παρθενώνα» – όπως τον αποκαλεί ο συγγραφέας και καθηγητής του Βυζαντινού Πολιτισμού στο τμήμα κλασικών σπουδών στο Οχάιο – είναι ελάχιστα και κυρίως τελείως διαφορετικά από αυτά που πιστεύουμε. Ότι, δηλαδή, ο υπέρλαμπρος ναός της αρχαιότητας και η Αθήνα έπεσαν σε πλήρη παρακμή σα να διακόπηκε η ιστορική τους παρουσία.
Με τη μετατροπή του αρχαίου κτίσματος σε χριστιανικό ναό αρχίζει μια νέα περίοδος για το εμβληματικό αυτό μνημείο – το κορυφαίο του δυτικού πολιτισμού –, όπου ενώνεται η κλασική αρχαιότητα και ο χριστιανικός πολιτισμός. Εδώ ο συγγραφέας υποστηρίζει κάτι τολμηρό. Με τη μετατροπή του Παρθενώνα σε χριστιανική εκκλησία εγκαινιάζεται μια νέα ιστορική χρήση του μνημείου, αυτή που το ανέδειξε σε σημαντικό προσκυνηματικό τόπο, του οποίου η φήμη απλώθηκε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο.
Ο συγγραφέας προσθέτει μάλιστα και μια σημαντικότατη παρατήρηση. Ο Παρθενώνας ως τόπος χριστιανικής λατρείας διαχωρίζεται πλήρως από το τυπικό της εκκλησιαστικής λατρείας, μια και δεν γίνεται χρήση ούτε ιερών λειψάνων, ούτε αγίων εικόνων. Ο ναός μετατρέπεται σε προσκυνηματικό τόπο λατρείας ως οικοδόμημα, συνδέοντας τον προσκυνητή άμεσα με το κλασικό του παρελθόν δίχως καμιά λατρευτική διακοσμητική μεσολάβηση!
Αν και ο ναός είχε αφιερωθεί στη λατρεία της Θεοτόκου, ήταν – σύμφωνα με τα συμπεράσματα του συγγραφέα – δύσκολο να διακριθεί αν οι τιμές αποδίδονταν σε εκείνη ή στον ναό. Μια ακόμα τολμηρή άποψη, αλλά πειστική και λογικοφανής, είναι αυτή που με βεβαιότητα διατυπώνεται στο βιβλίο και υποστηρίζει εμφατικά πως ο Παρθενώνας ως μνημείο δεν είχε καταφέρει να τύχει ανάλογης προσοχής στους κλασικούς χρόνους της αρχαιότητας όσης έτυχε στην «άγνωστη» βυζαντινή του περίοδο, κατά την οποία δεχόταν τιμητικές επίσημες επισκέψεις αυτοκρατόρων, αγίων της χριστιανικής πίστης, ενός πολυπληθούς ρεύματος προσκυνητών που κατέστησαν την «άσημη» Θεοτόκο την Αθηνιώτισσα περιλάλητη από τη Ρώμη ώς την Κωνσταντινούπολη και από την Πόλη ώς την Ανατολή. Ποτέ άλλοτε δεν εγκωμιάστηκε με τόση θέρμη όση επέδειξαν οι ρήτορες της βυζαντινής περιόδου.
Η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε σημαντική βιβλιογραφία πάνω στο σχετικό θέμα, το οποίο μας προκαλεί έκπληξη, θαυμασμό και ενδιαφέρον για την περαιτέρω «διαλεύκανση» του ρόλου που έπαιξε διαχρονικά το λαμπρό αυτό μνημείο της αθηναϊκής Δημοκρατίας. Πάνω σε αυτό, δηλαδή τη διεύρυνση της σχετικής έρευνας με στόχο να πέσει περισσότερο ιστορικό φως στον ρόλο του Παρθενώνα στις διάφορες περιόδους της ιστορικής του παρουσίας, ο συγγραφέας επισημαίνει την αναγκαιότητα της αρχαιολογικής έρευνας.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον για τη διερεύνηση του βυζαντινού Παρθενώνα έχει επίσης και η σχετική «μόδα» της μεσαιωνικής λατρείας της Θεοτόκου, που στη βυζαντινή Αθήνα «εκδηλώθηκε με μια εξαιρετικά ιδιάζουσα μορφή», όπως επισημαίνει ο συγγραφέας. Μάλιστα τονίζει με έμφαση ότι «υπήρξαν ιστορικές στιγμές κατά τις οποίες η μεσοβυζαντινή Αθήνα επισκίασε και την ίδια την Κωνσταντινούπολη ως κατ’ εξοχήν πόλη της Θεοτόκου». Από την Παρθένο Ελληνίδα θεά Αθηνά φαίνεται πως η πόλη περνά στην επίσης Παρθένο Μαρία της εβραϊκής παραδόσεως.
Φυσικά όλο το εγχείρημα επικεντρώνεται θεωρητικά στον τρόπο με τον οποίο αφομοιώθηκε η κλασική αρχαιότητα από τον βυζαντινό χριστιανικό κόσμο. Εδώ ο συγγραφέας αποδεικνύεται ιδιαίτερα προσεκτ ικός, εξετάζοντας πώς μια τεράστια και ιδιαίτερα πολύπλοκη πολιτισμική κληρονομιά εντάσσεται στα μέτρα και τα σταθμά ενός νέου κόσμου, που είναι σαφώς διαφορετικός, αλλά όχι τόσο ώστε να μην έχει την άμεση ανάγκη της διαχρονικής λάμψης της ελληνικής αρχαιότητας.
Έξυπνα ο συγγραφέας αποστρέφει την προσοχή του και το ενδιαφέρον του από τη «συνέχεια» του ενός κόσμου στον άλλο και την επικεντρώνει «στις δημιουργικές όψεις και στην ιστορική διάσταση της πολιτισμικής έντασης μεταξύ ελληνισμού και χριστιανισμού». Πρόκειται για μια δίχως άλλο σημαντική μελέτη πάνω σε ένα θέμα σχεδόν άγνωστο, αλλά ιδιαίτερα σημαντικό, τουλάχιστον στο να κατανοήσουμε τις μεταμορφώσεις της ελληνικής μας ταυτότητας.

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.