Στη φοροδιαφυγή ως πηγή νέων εσόδων που θα ενισχύσουν την οικονομία τους στρέφονται τα κράτη

Ίσως η πιο εξοργιστική αμαρτία για τους αποκαμωμένους από τη λιτότητα πολίτες, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια, είναι αυτή των φοροφυγάδων, που με τη χρήση αδήλωτων off-shore λογαριασμών «προστατεύουν» τον πλούτο τους. Το 2010 πληροφορίες που εκλάπησαν από ελβετική τράπεζα αποκάλυπταν ότι Έλληνες πολιτικοί και μεγαλοεπιχειρηματίες εκμεταλλεύονταν το αυστηρό καθεστώς τραπεζικού απορρήτου της Ελβετίας.

Ο Τσίπρας ήταν συγχρονισμένος με την τάση των καιρών όταν υποσχέθηκε πόλεμο με τους φοροφυγάδες ολιγάρχες της χώρας. Και πράγματι, η συγκυρία είναι ευνοϊκή. Ήδη οι πλούσιοι έχουν πια στη διάθεσή τους λιγότερα μέρη για να κρυφτούν. Με τις χώρες να ανταλλάσσουν όλο και περισσότερες πληροφορίες μεταξύ τους, τα παραθυράκια για να «κρύψει» κανείς χρήμα στο εξωτερικό έχουν αρχίσει να στενεύουν. Και οι οικονομικές υπηρεσίες κάθε χώρας είναι πια ευκολότερο να ακολουθήσουν τη διαδρομή του χρήματος. Αρκεί να το θέλουν πραγματικά.

Οι ΗΠΑ νομοθέτησαν το 2010 πράξη συμμόρφωσης λογαριασμών στην αλλοδαπή (FATCA), η οποία υποχρεώνει ξένες τράπεζες να αναφέρουν τους λογαριασμούς των Αμερικανών στη φορολογική αρχή της χώρας (IRS). Σε αντίθετη περίπτωση, κινδυνεύουν με αυστηρά πρόστιμα.

Η Ε.Ε., από την πλευρά της, αυστηροποιεί τις Οδηγίες της περί φορολόγησης τραπεζικών λογαριασμών και απαιτεί την ανταλλαγή πληροφοριών από τα κράτη – μέλη. Πέρυσι περισσότερες από 80 χώρες συμφώνησαν πάνω σε ένα Κοινό Πρότυπο Αναφοράς (CRS), που συντάχθηκε από τον ΟΟΣΑ, για ανταλλαγή πληροφοριών παγκόσμια με σκοπό την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Η Ελλάδα το υιοθέτησε από τον Αύγουστο του 2014.

Το κυνήγι των μεγάλων φοροφυγάδων, λοιπόν, έχει αρχίσει παγκόσμια. Με την ανάπτυξη να παραμένει αναιμική στην Ευρώπη ή να επιβραδύνεται στις αναδυόμενες οικονομίες, τα κράτη στρέφονται στη φοροδιαφυγή ως πηγή νέων εσόδων.

◆ Έρευνες είναι σε εξέλιξη στην Ασία. Αξιωματούχοι της φορολογικής αρχής των ΗΠΑ έχουν εγκατασταθεί στο αμερικανικό προξενείο του Χονγκ Κονγκ, που αποτελεί το καταφύγιο των off-shore εταιρειών – βιτρίνα της κινεζικής ελίτ.
◆ Πριν από σχεδόν έναν χρόνο η Bank Leumi, η μεγαλύτερη τράπεζα του Ισραήλ, πλήρωσε 400 εκατομμύρια δολάρια για να τερματίσει έρευνα σχετικά με διευκολύνσεις που κατηγορήθηκε ότι προσέφερε σε Αμερικανούς φοροφυγάδες.
◆ Στην Ευρώπη το κυνήγι εντείνεται με σκοπό να γεμίσουν τα εξαντλημένα δημόσια ταμεία. Η Ισπανία έβαλε στο στόχαστρο ποδοσφαιριστές, αλλά και μια πριγκίπισσα.

Η Ιταλία είδωλα της μόδας. Η Βρετανία διασημότητες που χρησιμοποίησαν διάφορα ευφάνταστα συστήματα φοροαποφυγής, όπως φοροαπαλλαγές για το γύρισμα ταινιών.

Η Γερμανία δεν διστάζει ακόμη και να αγοράσει κλεμμένα δεδομένα.
Το κυνήγι προχωρά και πέρα από τραπεζικούς λογαριασμούς. Τον Δεκέμβριο οι ιταλικές αρχές πραγματοποίησαν έρευνα στα γραφεία της Credit Suisse στο Μιλάνο ψάχνοντας για στοιχεία φοροδιαφυγής μέσω αγοράς ασφαλιστικών συμβολαίων, κάτι που αποτελεί τη «νέα μόδα των φοροφυγάδων». Περίπου 1.000 πλούσιοι Ιταλοί αγόρασαν ασφαλιστικά προγράμματα εκτιμώμενης αξίας 8 δισ. ευρώ!

Γενικά, αρκετοί καταφεύγουν στη μέθοδο του να δημιουργούν ένα ασφαλιστήριο μεγάλης αξίας, π.χ. 1 εκατ. ευρώ. Αυτό προσφέρει σημαντικό πλεονέκτημα στον δανεισμό, καθώς πολλές τράπεζες μπορούν να δανείσουν ώς και 90% της αξίας εξαγοράς του συμβολαίου. Κι επειδή αυτό το ποσό δεν είναι εισόδημα, δεν φορολογείται.

Τα τελευταία χρόνια οι ευρωπαϊκές χώρες δανείζονται συμβουλές από την Αμερική, που από το 2009 έχει συγκεντρώσει πάνω από 7 δισ. δολάρια από 50.000 φοροφυγάδες μέσω ενός προγράμματος καταβολής προστίμου αντί φυλάκισης. Στην Ιταλία, μάλιστα, το κράτος σκλήρυνε περισσότερο τους όρους του. Τα πρόστιμα μπορούν να αγγίζουν ακόμη και το σύνολο του αδήλωτου ποσού και όσοι επιμένουν να φοροδιαφεύγουν αντιμετωπίζουν, αν ανακαλυφθούν, ώς και οκτώ χρόνια κάθειρξης.

Κι εκτός Ε.Ε. – ΗΠΑ – Ασίας το παιχνίδι κατά της φοροδιαφυγής χοντραίνει. Η Αργεντινή προχώρησε σε μήνυση κατά της τράπεζας HSBC που φέρεται να έχει προσφέρει καταφύγιο σε μη φορολογημένο χρήμα. Η Ρωσία, από την πλευρά της, στριμωγμένη από την πτώση στις τιμές του πετρελαίου και τις δυτικές κυρώσεις, στοχεύει σε Κύπρο και Βρετανικές Παρθένες Νήσους ως δυο από τους προτιμώμενους off-shore προορισμούς Ρώσων φοροφυγάδων. Αναφορά που ήρθε στο φως τον Φεβρουάριο, εξάλλου, εκτιμά ότι η Αφρική έχει απώλειες πάνω από 60 δισ. δολάρια τον χρόνο από παράνομες χρηματοοικονομικές εκροές.

Ωστόσο, τα πράγματα μόνο ρόδινα δεν είναι. Οι ΗΠΑ εγείρουν αυστηρές απαιτήσεις από ξένες τράπεζες, όταν οι ίδιες συχνά καθυστερούν να συμφωνήσουν για να αποστείλουν παρόμοια στοιχεία αλλού. Η Ελβετία, αν και επίσημα έχει συμφωνήσει με τις επιταγές του FATCA και οι ελβετικές τράπεζες ενημερώνουν πια τους πελάτες τους να συμμορφωθούν ή να αποταθούν αλλού, προκαλεί ερωτηματικά επειδή στην πράξη είναι πολύ αργή στην ανταλλαγή στοιχείων με άλλες χώρες.

Το κυνήγι του μαύρου χρήματος και τα όπλα που πλέον έχουν τα κράτη στα χέρια τους σε έναν ψηφιοποιημένο κόσμο μένει να αποδειχθεί αν θα αξιοποιηθούν πλήρως και αν υπάρχει η πολιτική βούληση για κάτι τέτοιο. Σε πολλές χώρες, και στις ΗΠΑ, οι φορολογικές αρχές έχουν πληθώρα στοιχείων που παραμένουν αναξιοποίητα για χρόνια.

Οι κυβερνήσεις, βέβαια, θα πρέπει διαρκώς να φροντίζουν να βρίσκονται ένα βήμα μπροστά καθώς οι ισχυροί φοροφυγάδες εφευρίσκουν διαρκώς καινούργια και περίπλοκα σχήματα για να συνεχίζουν ανενόχλητοι.

Η λίστα που αγαπήσαμε…

Με το καινούργιο του βιβλίο ο Ερβέ Φαλσιανί, το πρώην στέλεχος της τράπεζας HSBC, που αποκάλυψε εκτός των άλλων και τη «λίστα Λαγκάρντ», είναι από τα πιο πολυσυζητημένα πρόσωπα των ημερών. Η αναφορά του πως «η λίστα χρησιμοποιήθηκε ως όπλο εκβιασμού στην Ελλάδα και εξαφανίστηκε δίχως να ξεκινήσει ποτέ επισήμως καμία έρευνα» προκάλεσε αίσθηση.

Το 2008 ο Ερβέ Φαλσιανί έφυγε από την Ελβετία με προορισμό τη Γαλλία, έχοντας μαζί του πληροφορίες για λογαριασμούς πάνω από 100.000 πελατών της τράπεζας HSBC Γενεύης, όπου εργαζόταν στον τομέα συστημάτων πληροφορικής. Μεγάλο μέρος των στοιχείων, τα οποία εκλάπησαν με σκοπό να αποκαλύψουν υποθέσεις φοροδιαφυγής, δημοσιοποιήθηκαν την προηγούμενη εβδομάδα από μεγάλα διεθνή μέσα, όπως ο «Guardian» και το BBC.

Δεν πρόκειται για την πρώτη τέτοιου είδους διαρροή, είναι όμως από τις μεγαλύτερες. Τα στοιχεία Φαλσιανί αφορούν το διάστημα 2005-2007 και περιλαμβάνουν εκατοντάδες ντοκουμέντα, από εσωτερικά e-mails μέχρι λεπτομέρειες για πακέτα με δεσμίδες μετρητών που παραδίδονταν σε πελάτες δικαιούχους λογαριασμών.

Η Γαλλία άρχισε να ανταλλάσσει τα στοιχεία με άλλες κυβερνήσεις το 2010. Ποινικές διώξεις ήδη σχηματίζονται στη Γαλλία, αλλά και σε Βέλγιο, Ισπανία, Αργεντινή. Οι γαλλικές αρχές συμπέραναν ότι το 99% των Γάλλων που περιλαμβάνονται στη λίστα πιθανώς φοροδιαφεύγουν.

Η Βρετανία δήλωσε το 2011 ότι και οι 6.000 λογαριασμοί Βρετανών στη λίστα θα τεθούν υπό διερεύνηση. Μέχρι σήμερα, όμως, οι αρχές έχουν πάρει μόλις 130 εκατομμύρια λίρες από φόρους, τόκους και πρόστιμα, ποσό που αναλογεί στο 1% από το εκτιμώμενο σύνολο των λογαριασμών. Μόνο ένα (!) άτομο διώκεται. Οι βρετανικές αρχές δεν έχουν κινηθεί εναντίον της τράπεζας.

Μια ακόμη αγγλο-ελβετική συμφωνία για επανάκτηση χρημάτων από φοροδιαφυγή απέφερε στα βρετανικά ταμεία 1 δισ. λίρες σε δυο χρόνια, δηλαδή μόνο το 1/3 του ποσού που αρχικά αναμενόταν. Η συγκεκριμένη συμφωνία επιτρέπει σε Βρετανούς φοροφυγάδες να καταβάλουν ληξιπρόθεσμους φόρους και πρόστιμα ανώνυμα, μέσω τραπεζών στο εξωτερικό με διευθετήσεις παρακράτησης.

Οι αρχές στη Βρετανία θεώρησαν ότι μόνο μια «πραγματιστική» προσέγγιση στις λίστες φοροδιαφυγής της HSBC θα ήταν στην πράξη επικερδής για το κράτος. Κατέληξαν ότι ο καλύτερος τρόπος για να συλλέξουν το μάξιμουμ των εσόδων ήταν να προσφέρουν στους φοροφυγάδες ένα παραθυράκι με συγκεκριμένο χρονικό όριο για να πληρώσουν μειωμένα πρόστιμα.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος μέσω ποινικών διώξεων κρίθηκε ότι, πέρα από κοστοβόρος, θα μπορούσε να αποδειχθεί και νομικά επισφαλής, ειδικά όταν τα στοιχεία είναι προϊόν υποκλοπής. Στην ουσία, θα κινδύνευαν να συλλέξουν ακόμη λιγότερα έσοδα.

Η HSBC βρίσκεται «υπό πίεση» και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού για παλιές «αμαρτίες», μεταξύ των οποίων διευκολύνσεις σε μεγαλοπελάτες να αποφύγουν κυρώσεις και ξέπλυμα χρήματος από εμπόριο ναρκωτικών. Στο πλαίσιο διευθέτησης κατέβαλε 1,9 δισ. δολάρια στους Αμερικανούς, ενώ την περασμένη Κυριακή δημοσίευσε στις βρετανικές εφημερίδες ολοσέλιδη επιστολή με την οποία ζητά συγγνώμη μετά τις καταγγελίες ότι βοηθούσε Άγγλους πελάτες της να φοροδιαφεύγουν.

Μεγάλα κόλπα

Οι «προκλήσεις», πάντως, για να ξεγλιστράνε με νέους ευφάνταστους τρόπους μεγαλοεταιρείες και ζάπλουτοι επιχειρηματίες από ελέγχους, δεν περιορίζονται στη φοροδιαφυγή. Πιο πρόσφατο παράδειγμα, οι κυρώσεις της Δύσης σε εταιρείες συνδεόμενες με Ρώσους ολιγάρχες . Άτομα και επιχειρήσεις που μπήκαν στη μαύρη λίστα Ε.Ε. – ΗΠΑ κατάφεραν να παρακάμψουν τους περιορισμούς μέσω αλλαγών στα ποσοστά των μετοχικών τους κεφαλαίων.

Συγκεκριμένα, οι ρωσικές εταιρείες κατάφεραν να εκμεταλλευτούν ένα «παραθυράκι» του μηχανισμού επιβολής των δυτικών κυρώσεων, με στόχο τους μεγαλομετόχους (ξεχωριστά νομικά ή φυσικά πρόσωπα) με ποσοστό άνω του 50%.

Για να γίνει πιο κατανοητό, ας δούμε το τρανταχτό παράδειγμα της Sogaz, που δημιουργήθηκε από τον ενεργειακό γίγαντα Gazprom και προσφέρει ασφαλιστικά προγράμματα σε ρωσικές εταιρείες, μεταξύ άλλων και σε εταιρείες που βρίσκονται στη μαύρη λίστα της Δύσης.

Το κάθε μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Sogaz, συμπεριλαμβανομένου ακόμα και του αφεντικού της Αλεξέι Μίλερ, όπως και του αναπληρωτή προέδρου, ανιψιού του Βλαντιμίρ Πούτιν, συνδέεται με κάποια εταιρική οντότητα που υπόκειται σε κυρώσεις.

Μέχρι τον Μάρτιο, το 51% της Sogaz ανήκε στην Bank Rossiya μέσω μιας θυγατρικής της εταιρείας που λέγεται Abros. Η Rossiya είναι η 17η μεγαλύτερη τράπεζα στη Ρωσία. Το υπόλοιπο 49% των μετοχών της Sogaz ήταν μοιρασμένο μεταξύ Gazprom, διαφόρων θυγατρικών της και προσώπων κοντά στο περιβάλλον της κυβέρνησης.

Η Rossiya συμπεριλήφθηκε στη λίστα των κυρώσεων στις 20.3.2014. Κανονικά, στις κυρώσεις θα έπρεπε αυτόματα να συμπεριληφθεί και η Sogaz, ως εταιρική οντότητα που το 50% ή και περισσότερο των μετοχών της ανήκει σε εταιρεία η οποία υπόκειται στις κυρώσεις.

Όμως μια μόλις εβδομάδα πριν από την επιβολή των κυρώσεων, η Rossiya μεταβίβασε το 2,5% των μετοχών της στην εταιρεία Sogaz Realty, θυγατρική της Sogaz. Με τις μετοχές της Rossiya κάτω από το όριο του 50%, η Sogaz ήταν τυπικά και ουσιαστικά ελεύθερη από οποιεσδήποτε λίστες και κυρώσεις της Δύσης.

Τον Αύγουστο, ΗΠΑ και Ε.Ε. προσπάθησαν να κλείσουν το παραθυράκι τροποποιώντας τον κανονισμό, έτσι ώστε μια εταιρεία να μπαίνει στη μαύρη λίστα αν οι μετοχές που ανήκουν σε νομικά – φυσικά πρόσωπα που υπόκεινται σε κυρώσεις είναι στο σύνολό τους 50% (και όχι ξεχωριστά όπως πριν).

Δύο μέρες πριν ανακοινωθεί αυτή η τροποποίηση επίσημα, η Rossiya μείωσε εκ νέου το ποσοστό της στη Sogaz μεταφέροντας μετοχές σε άλλη εταιρεία, θυγατρική της Gazprom. Εν τέλει, το γενικό ποσοστό μετοχών που διατηρούν στη Sogaz εταιρείες που υπόκεινται στις κυρώσεις έπεσε στο 44,8%. Άρα, πάλι κανένα πρόβλημα.

Πολλές ρωσικές εταιρείες μπροστά στην προοπτική των δυτικών κυρώσεων έχουν καταφύγει στην ίδια ή παρόμοια μέθοδο.

Οι μεγαλύτερες διαρροές στοιχείων σε υποθέσεις φοροδιαφυγής

Υπόθεση: Julius Baer
◆ Τα στοιχεία εκλάπησαν από: Julius Baer, Ελβετία
◆ Έτος: 2005, τα στοιχεία δόθηκαν στο Wikileaks το 2008
◆ Άτομο που έκανε τη διαρροή: Ρούντολφ Έλμερ
◆ Τωρινή του κατάσταση: Του επιβλήθηκε πρόστιμο για παραβίαση ελβετικού τραπεζικού απορρήτου. Έχει υποβάλει έφεση
◆ Αριθμός λογ/σμών που περιέχει: 2.000+

Όνομα: LGT
◆ Τα στοιχεία εκλάπησαν από: Τράπεζα LGT, Λίχτενσταϊν
◆ Έτος: 2008
◆ Άτομο που έκανε τη διαρροή: Χάινριχ Κίμπερ
◆ Τωρινή του κατάσταση: Σε καθεστώς προστασίας μαρτύρων
◆ Αριθμός λογ/σμών που περιέχει: Άγνωστος

Υπόθεση: HSBC, Γενεύη
◆ Τα στοιχεία εκλάπησαν από: HSBC, Βρετανία
◆ Έτος: 2009
◆ Άτομο που έκανε τη διαρροή: Ερβέ Φαλσιανί
◆ Τωρινή του κατάσταση: Υπό γαλλική προστασία. Καταζητούμενος από τις ελβετικές αρχές
◆ Αριθμός λογ/σμών που περιέχει: 100.000+

Υπόθεση: Off-shore Leaks
◆ Τα στοιχεία εκλάπησαν από: Portcullis TrustNet (Σινγκαπούρη) και Commonwealth Trust
◆ Έτος: 2013
◆ Άτομο που έκανε τη διαρροή: Άγνωστος
◆ Τωρινή του κατάσταση: Άγνωστη
◆ Αριθμός λογ/σμών που περιέχει: 120.000+

ΥΠΟΘΕΣΗ: Luxembourg Leaks
◆ Τα στοιχεία εκλάπησαν από: PwC
◆ Έτος: 2014
◆ Άτομο που έκανε τη διαρροή: Αντουάν Ντελτούρ
◆ Τωρινή του κατάσταση:
Αντιμετωπίζει κατηγορίες για κλοπή στοιχείων
◆ Περιέχονται: 548 εταιρικές ρυθμίσεις για αποφυγή φορολόγησης.