Ο σύγχρονος εθνικισμός της Λεπέν, του Φάρατζ και αρκετών ακόμα είναι ουσιαστικά σκληρός λαϊκισμός ακροδεξιάς ρητορικής. Όπως σε κάθε -ισμό, ο ορισμός είναι σημαντικός. Η ιδεολογία τους είναι υπεραπλουστευμένη: Έγκειται στο να διαχωρίζει την κοινωνία σε δυο ομοιογενείς και ανταγωνιστικές ομάδες, «εμείς» και οι «άλλοι». Είτε πρόκειται για τον «αγνό, καθαρό λαό» και τη «διεφθαρμένη ελίτ», είτε για «ντόπιους» και «ξένους», είτε για «χριστιανούς» και «μουσουλμάνους». 

 

Ισχυρίζονται ότι η πολιτική τους δεν είναι τίποτε άλλο από την έκφραση της «γενικευμένης θέλησης» του «λαού». Αν και παρουσιάζονται ως εκφραστές της ανάγκης για «ελευθερία», με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Λεπέν, διακρίνονται από παντελή έλλειψη σεβασμού προς τα δικαιώματα των μειοψηφιών, τον πλουραλισμό και τους κανόνες δικαίου. 

 

Ο Βίκτωρ Όρμπαν, πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, δήλωσε ανοιχτά σε ομιλία του το 2014 ότι επιχειρεί να μεταμορφώσει τη χώρα του σε «ένα ανελεύθερο, νέο κράτος βασισμένο σε εθνικά θεμέλια». Οι ΗΠΑ απέκτησαν έναν νέο πρόεδρο που ψηλά στις προτεραιότητές του είναι οι νόμοι κατά των αμβλώσεων και υπέρ της άκριτης οπλοκατοχής.

 

Αν και αποκτούν πολιτική οντότητα κραυγάζοντας γενικώς κατά των «ελίτ», τα εθνολαϊκιστικά κόμματα στην πραγματικότητα είναι απολύτως ελιτίστικα, επιδιώκοντας να αποτελέσουν τη «νέα» ελίτ πάνω από τις μάζες. 

 

Στις δημοκρατίες, και ειδικά όταν βάλλονται από παθογένειες και οικονομικές κρίσεις, ο εθνολαϊκισμός φέρνει ψήφους. Στις απολυταρχίες, οι κυβερνήσεις τον χρησιμοποιούν για να αποσπούν την προσοχή του κόσμου από την έλλειψη ελευθερίας, κάποιες φορές κι από την έλλειψη φαγητού και φαρμάκων.

 

Οι ανοιχτές αγορές και η κλασική φιλελεύθερη δημοκρατία απορρίφθηκαν από τους ψηφοφόρους πρώτα στη Μ. Βρετανία και έπειτα στις ΗΠΑ. Γαλλία, Ιταλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες ενδέχεται να ακολουθήσουν. Είναι πια ξεκάθαρο ότι η υποστήριξη του κόσμου προς τη «δυτική τάξη πραγμάτων» τρεφόταν περισσότερο από τη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη παρά από πεποίθηση. Δεν είναι τυχαίο ότι στις αναπτυσσόμενες χώρες και στην Ασία, όπου η ανάπτυξη τρέχει με γρήγορους ρυθμούς, η υποστήριξη του κόσμου στην παγκοσμιοποίηση είναι σήμερα σαφώς υψηλότερη. 

 

Μία προς μία οι φιλελεύθερες δημοκρατίες βλέπουν τις μέχρι τώρα βεβαιότητές τους να ποδοπατούνται από την επέλαση των εθνικιστών.

 

 

Στη Γαλλία οι δημοσκόποι δεν αποκλείουν πια την πιθανότητα να εκλεγεί του χρόνου η Μαρίν Λεπέν του Εθνικού Μετώπου. Θα είναι οι κρισιμότερες εκλογές όχι μόνο για τη Γαλλία αλλά και για το μέλλον ολόκληρης της Ευρώπης. Οι επιπτώσεις για την Ε.Ε. θα μπορούσαν να είναι καταστροφικές. Συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι Γάλλοι τάσσονται ξεκάθαρα εναντίον του διεθνούς εμπορίου και της παγκοσμιοποίησης και θεωρούν ότι οι μετανάστες δεν έχουν θετική επίδραση στη χώρα τους. 

 

Η Λεπέν υπόσχεται να βγάλει τη Γαλλία από το ευρώ και να κάνει δημοψήφισμα για τη συμμετοχή της χώρας στην Ε.Ε. Το κοινό νόμισμα δεν θα επιβιώσει αν φύγει η Γαλλία. Και αν οι Γάλλοι ψηφίσουν υπέρ του Frexit, τότε πιθανότατα ολόκληρο το οικοδόμημα της Ε.Ε. θα καταρρεύσει. Η Ε.Ε. μπορεί να αντέξει την έξοδο της Βρετανίας, αλλά αν η Γαλλία εγκαταλείψει το κλαμπ θα σημάνει το χαοτικό τέλος ενός πρότζεκτ που μέσω της κοινής αγοράς διασφάλισε ευημερία και ειρήνη για δεκαετίες. Οι γαλλικές εκλογές του 2017 αποτελούν τον μεγαλύτερο λαϊκιστικό – εθνικιστικό κίνδυνο της Ευρώπης.

 

Η ρητορική της Λεπέν δεν διαφέρει από των υπολοίπων εθνολαϊκιστών. Εκμεταλλεύεται τον φόβο, τον θυμό, τη νοσταλγία για το παρελθόν και την αντιπάθεια προς την τωρινή τάξη πραγμάτων. Τάζει ότι θα ξανακάνει τη Γαλλία μεγάλη. 

 

Αντίθετα με τον Τραμπ, η Λεπέν είναι πιο προσεκτική και δεν αναφέρεται ποτέ σε γενική απαγόρευση της εισόδου μουσουλμάνων στη Γαλλία. Προτιμά να λέει ότι θα «φρενάρει το γιγάντιο κύμα των μεταναστών». Σαν νομικός φροντίζει να «ακουμπάει» τον λόγο της στη γαλλική νομοθεσία, που κρατά τα ζητήματα θρησκείας εκτός δημόσιας σφαίρας. Επικοινωνεί ξεκάθαρα, πάντως, στους ψηφοφόρους της ποια είναι τα είδη των μεταναστών που δεν εγκρίνει. Ένα πόστερ του Εθνικού Μετώπου για την καμπάνια του 2015 έδειχνε δυο γυναικεία πρόσωπα.

Ένα με τη γαλλική σημαία ζωγραφισμένη στα μάγουλα και ένα άλλο με μπούρκα. Από κάτω έγραφε: «Διάλεξε τον γείτονά σου, ψήφισε Εθνικό Μέτωπο».

 

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Montaigne, η Γαλλία αυτή τη στιγμή γίνεται μάρτυρας ενός «αμυντικού εθνικισμού, βασισμένου στον φόβο ότι πρέπει να αμυνθεί μπροστά στην απειλή των άλλων».

 

 

Στην Ολλανδία ο Γκεερτ Βίλντερς, ο ηγέτης του αντι-μουσουλμανικού Κόμματος Ελευθερίας, δικάζεται για ρητορική μίσους. Παρ’ όλα αυτά οι δημοσκοπήσεις τοποθετούν σταθερά το κόμμα του στην πρώτη ή τη δεύτερη θέση για τις εθνικές εκλογές τον προσεχή Μάρτιο και μάλιστα η δημοφιλία του αυξήθηκε από την έναρξη της δίκης.

 

 

Η νίκη Τραμπ, με κλασική εθνολαϊκιστική ρητορική προεκλογικά, φέρνει τον Αμερικανό στο ίδιο τραπέζι με τον Πούτιν, αφού πρόκειται για τις δυο εκ των τριών υπερδυνάμεων. Αν οι ΗΠΑ πάψουν να είναι ο εχθρός της Ρωσίας, τότε το Κρεμλίνο θα χρειαστεί έναν άλλον. Η βασική πολιτική Πούτιν συνοψίζεται σε ένα ισχυρό κράτος με τον ίδιο επικεφαλής και από το 2000 που πήρε την εξουσία αξιοποιεί τη δική του εκδοχή «ντοπαρισμένου» πατριωτισμού, στα όρια του εθνικισμού, προς αυτό τον σκοπό. Όμως το 2011 ήρθε αντιμέτωπος με μεγάλες διαδηλώσεις από μια αστική μέση τάξη εξαγριωμένη από τη διαφθορά αλλά και την ανεξέλεγκτη μετανάστευση από μη Σλάβους. 

 

Με την τιμή του πετρελαίου στα κάτω της και μετά από οικονομικές υφέσεις, η αντιδυτική ρητορική αποτελεί τη συνταγή Πούτιν για να παραμένει δημοφιλής. Η δική του εκδοχή σκληρού σωβινισμού περιλαμβάνει την απόρριψη των ελευθεριών και των αξιών που πρεσβεύει η Δύση, με στόχο μια ακόμα μεγαλύτερη Ρωσία. Αυτός είναι κι ο λόγος που υποστηρίζει διακαώς διασπαστικά, εθνικιστικά και αντιφιλελεύθερα κόμματα στην Ευρώπη, όπως το Εθνικό Μέτωπο της Λεπέν.

 

Αν όντως ο Τραμπ επιλέξει να τερματίσει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, τότε στην πράξη θα επιτρέψει στη Μόσχα να εξαπλώσει την κυριαρχία της σε Ανατολική Ευρώπη και αλλού. Όμως οι πραγματικές διαθέσεις του Τραμπ έναντι της Ρωσίας παραμένουν θολές. 

 

 

Στην Κίνα η κυβέρνηση προσπαθεί να επιβάλει το δικό της εργαλείο σωβινισμού. Πέρυσι ο υπουργός Παιδείας ζήτησε να απαγορευτούν όσα βιβλία «προωθούν τις αξίες του δυτικού πολιτισμού». Οι Κινέζοι, από τους πιο ωφελημένους της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, βλέπουν τώρα ότι για να μπορέσει να γιγαντωθεί κι άλλο η Κίνα πρέπει οι άλλοι να παρακμάσουν. 

 

 

Πριν από λίγα χρόνια έμοιαζε σταθερά σε πορεία ένταξης στην Ε.Ε., σήμερα ο πρόεδρός της Ερντογάν υπόσχεται να δημιουργήσει μια αυταρχική «Νέα Μεγάλη Τουρκία». Πρόσφατα συμμετείχε σε ένα μαζικό συλλαλητήριο για να γιορτάσει την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Η εθνολαϊκιστική ρητορική του προσπαθεί να δικαιολογήσει και τις μαζικές εκκαθαρίσεις από τον Ιούλιο μέχρι σήμερα.

 

Έρευνα – βαρόμετρο για την παγκοσμιοποίηση σε 19 χώρες

 

Από τα σημαντικότερα εργαλεία των εθνολαϊκιστών είναι η εκμετάλλευση της απαισιοδοξίας, του φόβου και της ανασφάλειας. Στις δυτικές χώρες, η επιβράδυνση της ανάπτυξης κατεδαφίζει την υποστήριξη προς την παγκοσμιοποίηση. Αντίθετα, σε ασιατικές χώρες βλέπουμε πλειοψηφική στήριξη της παγκοσμιοποίησης (π.χ. Ινδία 83%, Βιετνάμ 91,4%). 

 

Στο επίκεντρο της απογοήτευσης όλο και μεγαλύτερης μερίδας των ψηφοφόρων βρίσκονται οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης: Οι ανισότητες μεταξύ του πλούσιου 1% και του όλο και φτωχότερου 99%, η «απρόσωπη» κι άπληστη οικονομική ελίτ, τα βάρη που μετατίθενται διαρκώς προς τους πιο αδύναμους, η απαξίωση της πολιτικής σκηνής και η χειραγώγησή της από οικονομικά συμφέροντα, τα αυξανόμενα κύματα μετανάστευσης για μια θέση στον ήλιο κ.ά. 

 

Διαφωτιστική είναι η πρόσφατη έρευνα της YouGov/Economist, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο – Νοέμβριο 2016 σε 19 χώρες, πάνω στην κορύφωση των αμερικανικών εκλογών.

 

Στο ερώτημα «Θεωρείτε ότι η παγκοσμιοποίηση – η αυξανόμενη διακίνηση προϊόντων, ιδεών, χρημάτων, θέσεων εργασίας, κουλτούρας και ανθρώπων ανά τον κόσμο – είναι καλή ή κακή;», οι απαντήσεις της κοινής γνώμης ήταν:

 

 

Αυστραλία 48,4% 22,4% 29,2%

 

Βρετανία 46% 19% 36%

 

Δανία 68,1% 14,8% 17,1%

 

Φινλανδία 55,8% 17,6% 26,6%

 

Γαλλία 36,7% 37,4% 25,9%

 

Γερμανία 60% 20,5% 19,5%

 

Χονγκ Κονγκ 63,2% 21,2% 15,6%

 

Ινδία 83% 7,2% 9,9%

 

Ινδονησία 72,3% 12,7% 15%

 

Μαλαισία 73,5% 9,9% 16,6%

 

Νορβηγία 49,2% 23,5% 27,3%

 

Φιλιππίνες 85,1% 7,1% 7,9%

 

Σ. Αραβία 48,1% 17,1% 34,8%

 

Σιγκαπούρη 70,8% 12,4% 16,8%

 

Σουηδία 62,5% 19,7% 17,8%

 

Ταϊλάνδη 75,6% 12% 12,4%

 

Ην. Αρ. Εμιρ. 69% 12,9% 18,1%

 

ΗΠΑ 40% 27,4% 32,6%

 

Βιετνάμ 91,4% 3,5% 5,1%

 

Εύκολα καταλαβαίνει κανείς γιατί η ρητορική του Τραμπ για πιο «κλειστή» οικονομία… πούλησε τόσο στην Αμερική, ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τη Λεπέν στη Γαλλία, που έχει και τα πιο χαμηλά ποσοστά αποδοχής της παγκοσμιοποίησης στην Ευρώπη. Και το βρετανικό 46% εξηγεί την πόλωση και το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για το Brexit. 

 

 

Σε ερώτηση σχετικά με το παγκόσμιο εμπόριο, είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις το 36,7% των Γάλλων πιστεύει ότι δεν αποτελεί πρόβλημα αν η χώρα τους εισάγει αγαθά που χρειάζεται. Το 51,8% θεωρεί ότι η Γαλλία θα έπρεπε να καλύπτει όλες τις ανάγκες της χωρίς εισαγωγές.

 

Αντίθετα οι Γερμανοί δεν έχουν πρόβλημα με τις εισαγωγές αγαθών κατά 59,7%, ενώ το 33,6% πιστεύει ότι η Γερμανία πρέπει να είναι αυτάρκης. Οι Δανοί κατά 80,6% δεν αντιτίθενται στις εισαγωγές. Στις ΗΠΑ το 38,1% πιστεύει ότι πρέπει να καλύπτονται οι ανάγκες χωρίς εισαγωγές, ενώ το 50,8% και με εισαγωγές.

 

 

Στο ερώτημα αν είναι αποδεκτό ή μη αποδεκτό ξένοι επενδυτές να αγοράζουν εταιρείες στη χώρα τους, το 51,4% των Γάλλων το θεωρεί μη αποδεκτό, ενώ το 34,1% το αποδέχεται. Αντίθετα στο Χονγκ Κονγκ είναι αποδεκτό από το 79,8% των ερωτηθέντων. 

 

 

Στο ερώτημα αν οι μετανάστες έχουν θετική ή αρνητική επίδραση στη χώρα τους, μόνο το 12,6% των Γάλλων θεωρεί θετική την επίδραση μεταναστών. Το 34,5% πιστεύει ότι δεν έχουν ούτε θετική ούτε αρνητική επίδραση, ενώ το 45,1% χαρακτηρίζει αρνητική την επίδραση των μεταναστών.

 

Στη Βρετανία το 32,1% εκτιμά ότι η επίδραση των μεταναστών είναι θετική και το 29% αρνητική, ενώ στη Γερμανία θετική επιρροή από τους μετανάστες βλέπει το 26% και αρνητική το 29,5%. Στις ΗΠΑ το 20,4% χαρακτηρίζει ξεκάθαρα αρνητική την παρουσία μεταναστών. 

 

Ενδιαφέρουσες είναι οι απαντήσεις στο ερώτημα αν η μετανάστευση εμπλουτίζει τον παραδοσιακό πολιτισμό/κουλτούρα της χώρας τους ή αν τον διαβρώνει. 

 

Το 45% των Γάλλων πιστεύει ότι οι μετανάστες διαβρώνουν τον γαλλικό πολιτισμό, ενώ ανάλογη απάντηση έδωσε το 52% των Βρετανών και το 40% των Γερμανών. Αντίθετα σε χώρες όπως το Βιετνάμ (53,9%), η Ινδία (46,9%) και οι Φιλιππίνες (54,5%) η πλειοψηφία θεωρεί ότι οι μετανάστες συνεισφέρουν θετικά στην κουλτούρα τους.

 

 

Με τη φράση «η παγκοσμιοποίηση ωφέλησε περισσότερο τους πλούσιους από ό,τι τους απλούς πολίτες», συμφωνούν δυο στους τρεις Γάλλους, ενώ ανάλογα είναι τα ποσοστά και σε άλλες δυτικές χώρες. Αντίθετα, στο Βιετνάμ είναι μοιρασμένες οι απόψεις. 

 

 

Ο σύγχρονος εθνολαϊκισμός χρωστάει πολλά όχι μόνο στην επιβράδυνση της ανάπτυξης αλλά και σε πολιτισμικούς παράγοντες. Σε Ευρώπη και ΗΠΑ, οι ψηφοφόροι ηλικίας άνω των 60 ετών έχουν βιώσει την πιο ραγδαία οικονομική και πολιτισμική αναμόρφωση από κάθε άλλη προηγούμενη γενιά και δεν μπορούν να το διαχειριστούν άλλο. 

 

Τα υπαρκτά κι αναμφισβήτητα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης «γέννησαν» την παγκοσμιοποίηση της οργής. Με το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα να αγνοεί αρχικά τους κινδύνους, να τους υποτιμά στη συνέχεια κι εν τέλει να αδυνατεί να διαχειριστεί την κατάσταση, αφήνοντας ένα «κενό» που έσπευσαν να καλύψουν ακραίοι κι επικίνδυνοι. 

 

Για πρώτη φορά όλες οι μεγάλες δυνάμεις βρίσκονται σήμερα δέσμιες σε διάφορες μορφές σωβινισμού, που εκφράζονται μέσω πολιτικών με πραμάτεια τις εύκολες απαντήσεις. Αν και οι εθνολαϊκιστές δεν μπορούν να σταματήσουν τον χρόνο, όπως ψευδώς υπόσχονται, ωστόσο πρέπει να αναγνωριστεί ότι ο ρυθμός των όποιων αλλαγών δεν μπορεί να ξεπερνά την ικανότητα της κοινωνίας να τις χωνέψει. Κι επί παγκοσμιοποίησης ο ρυθμός είναι φρενήρης. 

 

Σήμερα η αρνητική συγκυρία έχει δημιουργήσει τις ιδανικές συνθήκες για τους εθνολαϊκιστές:

 

1. Το κύμα προσφύγων και μεταναστών από τον μουσουλμανικό κόσμο στην Ευρώπη.

 

2. Οι αιματηρές τρομοκρατικές επιθέσεις σε Ευρώπη και Αμερική.

 

3. Η παγκόσμια οικονομική κρίση, η ακόλουθη κρίση της Ευρωζώνης και οι ραγδαίες αλλαγές που επιφέρουν η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία.

 

4. Η οικονομική στασιμότητα στον δυτικό κόσμο, παρά την ποικιλία οικονομικών πολιτικών.

 

5. Το δημογραφικό πρόβλημα: Λιγότεροι εργαζόμενοι, διόγκωση των συνταξιούχων, άρα κι αυξανόμενα δημοσιονομικά βάρη για έναν πληθυσμό που γερνάει.

 

6. Η συλλήβδην, σχεδόν εκδικητική απόρριψη από μεγάλο μέρος του κόσμου κάθε «αυθεντίας» και η αδιαφορία για την (όποια) αλήθεια στις ρητορικές των πολιτικών.