ΒΟΡΕ, η ελίτ της στρατιωτικής αστυνομίας στη δεύτερη πολυπληθέστερη πόλη της Βραζιλίας – Πώς επιχειρεί στις φαβέλες για την καταπολέμηση των συμμοριών

Το Ρίο Ντε Τζανέιρο είναι η δεύτερη πολυπληθέστερη πόλη της Βραζιλίας μετά το Σάο Πάολο, αλλά κατέχει τα πρωτεία όσον αφορά τα περιστατικά βίας, και παράλληλα αποτελεί μία από τις πιο επικίνδυνες πόλεις παγκοσμίως.

Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της χώρας σε συνδυασμό με τα υψηλά επίπεδα φτώχειας είχαν συνέπεια την τρομακτική αύξηση του οργανωμένου εγκλήματος κατά τη δεκαετία του 1980 και τη μετατροπή των φαβέλων σε κέντρα δράσης συμμοριών.

Σαφή ένδειξη της ραγδαία αυξανόμενης εγκληματικότητας στην πόλη του Ρίο Ντε Τζανέιρο τα τελευταία χρόνια αποτελεί το γεγονός ότι το 2016, παρά την επιβολή των αυστηρών μέτρων ασφαλείας από την κυβέρνηση με αφορμή τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων, ο επισήμως καταγεγραμμένος αριθμός των ανθρωποκτονιών μέσα σε χρονικό διάστημα περίπου δέκα μηνών ανήλθε σε 4.572.

Εξίσου χαοτική είναι η κατάσταση και στα σωφρονιστικά ιδρύματα της πόλης, όπου ο υπερπληθυσμός και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης αποτελούν τις κύριες αιτίες για το ξέσπασμα εξεγέρσεων, οι οποίες συνήθως καταστέλλονται βιαίως από τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους.

Η ιστορία και η δομή

Στην πρώτη γραμμή της καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος στη βραζιλιάνικη μεγαλούπολη βρίσκεται η Στρατιωτική Αστυνομία της Πολιτείας του Ρίο Ντε Τζανέιρο (PMERJ), η οποία έχει δύναμη περίπου 45.000 ανδρών και γυναικών. Ωστόσο ο αριθμός των ατόμων που τη στελεχώνουν δεν είναι σε καμία περίπτωση επαρκής, αν αναλογιστεί κάποιος τους εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους της πόλης που βρίσκονται καθημερινά στο έλεος των κακοποιών.

Η Στρατιωτική Αστυνομία του Ρίο Ντε Τζανέιρο διαθέτει ένα επίλεκτο τμήμα άρτια εκπαιδευμένων και καταλλήλως εξοπλισμένων ανδρών, το οποίο έχει συγκροτηθεί για τη σχεδίαση και διεξαγωγή εξαιρετικά δύσκολων και απαιτητικών επιχειρήσεων, καθώς και για την αντιμετώπιση καταστάσεων υψηλού κινδύνου, όπως για παράδειγμα τρομοκρατικές ενέργειες, εξουδετέρωση βαριά οπλισμένων κακοποιών, απαγωγές, επιχειρήσεις διάσωσης και απεγκλωβισμού κ.ά.

Το Τάγμα Ειδικών Αστυνομικών Επιχειρήσεων, ευρύτερα γνωστό με το ακρωνύμιο BOPE (πορτογαλικά: Batalhão de Operações Policiais Especiais), αποτελείται από περίπου 400 άνδρες και δρα αποκλειστικά σε περιοχές του Ρίο Ντε Τζανέιρο με ιδιαίτερα αυξημένη εγκληματικότητα, στις οποίες οι συμβατικές αστυνομικές δυνάμεις αδυνατούν να επέμβουν.

Επίσης αναλαμβάνει το δύσκολο έργο της εκκαθάρισης των φαβέλων από ισχυρές και αδίστακτες συμμορίες, όπως η Primeiro Comando da Capital(PCC), η Terceiro Comandoκαι η ComandoVermelho.

Το BOPE ιδρύθηκε εν έτει 1974 από τον Πάουλο Σέζαρ Αμέντολα Ντε Σόουζα, τότε αρχηγό της Στρατιωτικής Αστυνομίας του Ρίο Ντε Τζανέιρο, έπειτα από το ξέσπασμα μίας σειράς αιματηρών εξεγέρσεων στις φυλακές της πόλης. Αρχικά το τάγμα έλαβε την ονομασία Πυρήνας Λόχου Ειδικών Επιχειρήσεων (NUCOE) και διέθετε μερικές δεκάδες άνδρες.

Το 1982 η δύναμή του αυξήθηκε και μετονομάστηκε σε Λόχος Ειδικών Επιχειρήσεων (COE), ενώ το 1991 μετεξελίχθηκε σε τάγμα και απέκτησε τη δομή την οποία διατηρεί μέχρι και σήμερα.

Οι άνδρες του είναι εξοπλισμένοι με ημιαυτόματα όπλα, επαναληπτικές καραμπίνες, χειροβομβίδες κρότου-λάμψης, δακρυγόνα, καπνογόνα, τακτικές βαλλιστικές ασπίδες και γιλέκα μάχης με ενισχυμένη αλεξίσφαιρη θωράκιση, τα οποία φέρουν το διακριτικό σήμα που απεικονίζει σε μαύρο φόντο μία νεκροκεφαλή την οποία διατρυπά ένα στρατιωτικό μαχαίρι με φορά από πάνω προς τα κάτω, ενώ πίσω από αυτή βρίσκονται δύο πιστόλια του 18ου αιώνα σε χιαστί διάταξη. Επίσης το σήμα περιβάλλεται από δύο περιγράμματα λευκού και κόκκινου χρώματος.

Το BOPE είναι– κατά γενική ομολογία –μία από τις πιο έμπειρες αστυνομικές μονάδες παγκοσμίως σε περιβάλλον αστικής μάχης. Η δράση του έχει γίνει πλέον ιδιαίτερα δημοφιλής μέσα από τις αστυνομικές ταινίες και ο τρόπος λειτουργίας του παραπέμπει περισσότερο σε στρατιωτική μονάδα παρά σε ένα συνηθισμένο σώμα ασφαλείας.

Πολλοί μάλιστα θεωρούν ότι το BOPE παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με την επίλεκτη μονάδα της Αμερικανικής Ομοσπονδιακής Αστυνομίας, τη SWAT.Το εν λόγω τάγμα υπόκειται στον άμεσο έλεγχο του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου της Στρατιωτικής Αστυνομίας του Ρίο Ντε Τζανέιρο, ο οποίος είναι υπεύθυνος και για την ανάθεση των αποστολών.

Διατηρεί επίσης μία μονάδα που βρίσκεται μονίμως σε επιφυλακή, ενώ για τα περιστατικά ομηρείας υπεύθυνη είναι η Μονάδα Τακτικών Επεμβάσεων, η οποία διαθέτει διαπραγματευτές, ελεύθερους σκοπευτές και μία Μονάδα Διάσωσης και Αποκατάστασης Τραυματιών.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε ότι σε καταστάσεις μάχης εντός του αστικού περιβάλλοντος είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για τους άνδρες των ειδικών αστυνομικών δυνάμεων να πραγματοποιούν επιχειρήσεις χωρίς την κάλυψη των ελεύθερων σκοπευτών, διότι έτσι αποτελούν εύκολο στόχο για τους κακοποιούς.

Για την προστασία των ανδρών του ΒΟΡΕ από τα εχθρικά πυρά έχει συσταθεί μία Μονάδα Ελευθέρων Σκοπευτών Αστικού Περιβάλλοντος, παρόμοια με αυτή που είχε χρησιμοποιηθεί κατά τις επιχειρήσεις των Ειδικών Δυνάμεων της Βραζιλίας στην Αϊτή το 2004. Η συγκεκριμένη μονάδα αναλαμβάνει τον εντοπισμό και την εξουδετέρωση επιλεγμένων στόχων, επιτρέποντας ουσιαστικά στο ΒΟΡΕ να δρα με μεγαλύτερη άνεση και ασφάλεια.

Οι επιχειρήσεις

Οι συγκρούσεις σε αστικό πεδίο μάχης αποτελούν ένα εξαιρετικά σύνθετο και περίπλοκο τακτικό σενάριο. Οι κτηριακές κατασκευές δεν εμποδίζουν απλώς τους άνδρες των Ειδικών Δυνάμεων της Αστυνομίας να βάλλουν με ακρίβεια εναντίον των κακοποιών, αλλά παρέχουν επίσης τη δυνατότητα κάλυψης και ταυτοχρόνως προσβολής πολλαπλών στόχων στους κακοποιούς.

Εκτός αυτού, οι υφιστάμενοι ειδικοί δεσμευτικοί κανόνες απαγορεύουν στα όργανα επιβολής τάξης τη χρήση της ίδιας ισχύος πυρός με αυτή που χρησιμοποιούν οι κακοποιοί.

Αυτό οφείλεται εν μέρει στο βέτο που έχει ασκηθεί από τις Ένοπλες Δυνάμεις της Βραζιλίας για τη χρήση όπλων διαμετρήματος 50 χιλιοστών από πλευράς Ειδικών Δυνάμεων της Αστυνομίας, τα οποία μπορούν να καταστρέψουν τις πρόχειρες οχυρώσεις που κατασκευάζουν τα μέλη των συμμοριών στα εγκαταλελειμμένα κτήρια όπου συχνά βρίσκουν καταφύγιο.

Τα όπλα των 5,56 και 7,62 χιλιοστών που χρησιμοποιεί το ΒΟΡΕ δεν διαθέτουν την απαιτούμενη ισχύ για να καταστρέψουν τα αμυντικά προπετάσματα των κακοποιών, με αποτέλεσμα να έχει καταστεί αναγκαία η απόκτηση όπλων μεγαλύτερου διαμετρήματος.

Επίγεια και εναέρια μέσα

Για την καταστολή των ευρείας κλίμακας ταραχών στις φαβέλες του Ρίο Ντε Τζανέιρο το ΒΟΡΕ επιστρατεύει τα ευέλικτα τεθωρακισμένα οχήματα που διαθέτει, τα επονομαζόμενα«Caveirões» (Μεγάλα Κρανία) ή«Pacificadores» (Ειρηνευτές).

Τα Caveirões έχουν μέγιστη χωρητικότητα δεκατριών ατόμων και από κατασκευαστικής απόψεως μοιάζουν αρκετά με τα τεθωρακισμένα οχήματα τύπου Μ1117 (ASV)που έχει στην κατοχή του ο Ελληνικός Στρατός.

Επίσης, είναι εξοπλισμένα με έναν ισοπεδωτή γαιών που μπορεί να διαλύσει τα πρόχειρα οδοφράγματα που στήνουν οι συμμορίες προκειμένου να εμποδίσουν την πρόσβαση των ειδικών αστυνομικών δυνάμεων στις φαβέλες. Μάλιστα μπορούν να λειτουργήσουν και ως ασθενοφόρα σε περιπτώσεις σοβαρών τραυματισμών. Τέλος, οι επιχειρήσεις του ΒΟΡΕ υποστηρίζονται από αέρος μέσω των ελικοπτέρων Bell UH-1 Iroquois (HU-1 «Huey»).

* Μιχαήλ Εμμανουήλ Δημάκας, MSc: «Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές», υποψήφιος διδάκτορας