Τον Σεπτέμβριο του 1947, με πρωτοβουλία της Σοβιετικής Ένωσης, στη Σκλάρσκα Πορέμπα, μια μικρή πόλη της Πολωνίας, συνήλθαν τα κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης προκειμένου να ιδρυθεί το Συντονιστικό Γραφείο Πληροφοριών των Κομμουνιστικών Κομμάτων, γνωστό ως Κομινφόρμ. Η διεθνής οργάνωση αρχικά είχε την έδρα της στο Βελιγράδι κι έναν χρόνο αργότερα μεταφέρθηκε στο Βουκουρέστι. Η οργάνωση αυτή στην ουσία ήρθε να αντικαταστήσει την Κομμουνιστική Διεθνή, που είχε καταργηθεί στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ως χειρονομία καλής θέλησης του Στάλιν προς τους Δυτικούς συμμάχους.

Τον Ιούνιο του 1948, η Γιουγκοσλαβία, μια από τις πλέον αξιόπιστες συμμάχους της Σοβιετικής Ένωσης, καταγγέλλεται δημόσια και αποπέμπεται από την Κομινφόρμ. Αιτία αυτής της απρόσμενης ρήξης ήταν οι έντονες διαφωνίες που είχαν προκύψει μεταξύ των ηγετών των δυο χωρών. Σύμφωνα με τα έγγραφα που ήρθαν στο φως μετά την πολύκροτη πτώση του Ανατολικού Μπλοκ, η αντιπαλότητα των δυο χωρών χρονολογείται γύρω στα μέσα του 1948. Από τότε και έως τον θάνατο του Στάλιν, το 1953, ο Ρώσος δικτάτορας δεν έπαψε τις προσπάθειές του να ανακτήσει τον έλεγχο της Γιουγκοσλαβίας.

Τα προβλήματα στις σχέσεις των δυο ανδρών, Στάλιν και Τίτο, ξεκίνησαν από την αρχή της μεταπολεμικής περιόδου και είχαν τη βάση τους κυρίως στις ιδιαίτερες σχέσεις που ήθελαν να αναπτύξουν οι Γιουγκοσλάβοι με τις βαλκανικές κομμουνιστικές χώρες. Έτσι, ο Στάλιν, που φημιζόταν για την καχυποψία του καθώς υποψιαζόταν και… τον εαυτό του, ήταν επιφυλακτικός απέναντι στον Τίτο, ο οποίος δεν έκρυβε τις επιδιώξεις του να ενωθεί με την Αλβανία και να σχηματίσει μιαν ομοσπονδία με τη Βουλγαρία. Αυτός ο ηγεμονικός ρόλος που επεφύλασσε ο Τίτο για τη χώρα του στη Βαλκανική προφανώς δεν άρεσε στον Στάλιν και ήδη οι δυο άνδρες είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν περί αυτών των ζητημάτων στις συναντήσεις που είχαν ήδη τον Μάιο και Ιούνιο του 1946.

Για την ιστορία, υπενθυμίζουμε ότι η αρχική ιδέα της ομοσπονδίας Γιουγκοσλαβίας – Βουλγαρίας ήταν του ίδιου του Στάλιν. Η ιδέα αυτή, ωστόσο, δεν ευοδώθηκε, καθώς και οι δυο χώρες έδειξαν απροθυμία να προχωρήσουν, και εγκαταλείφθηκε από τον Στάλιν, ο οποίος όμως άρχισε να ανησυχεί σχετικά με τις φιλοδοξίες του Τίτο.

Έτσι, μετά το ’46, οι σχέσεις τους άρχισαν να επιδεινώνονται σταδιακά αλλά σταθερά.

Ολέθρια σχέση

Η πρώτη σοβαρή επιδείνωση της κατάστασης μεταξύ των δυο χωρών έρχεται με την απόφαση του Τίτο να προχωρήσει, τον Αύγουστο του 1947, σε απευθείας συμφωνία διμερούς συνθήκης με τη Βουλγαρία παρακάμπτοντας το Κρεμλίνο, το οποίο αντέδρασε με μια μυστική επιστολή προς το Βελιγράδι καταγγέλλοντας με σφοδρότητα τη συνθήκη και χαρακτηρίζοντάς την «εσφαλμένη» και «βιαστική». Την ίδια στιγμή απαιτούσε την ακύρωσή της. Παρά το γεγονός ότι η συνθήκη υπεγράφη από δυο ηγέτες, τον Τίτο και τον Δημητρόφ, η Μόσχα επέρριψε την κύρια ευθύνη στον Γιουγκοσλάβο ηγέτη.

Τα πράγματα δεν έγιναν καλύτερα την επόμενη χρονιά, το 1948, καθώς παρά τις αντιρρήσεις της Μόσχας η Γιουγκοσλαβία συνέχισε να επιδιώκει την ένωσή της με την Αλβανία. Υπό την πίεση του Στάλιν, ο Τίτο υποσχέθηκε να μην στείλει τον Ιανουάριο του 1948 μια γιουγκοσλαβική μεραρχία στην Αλβανία, όπως είχε κανονιστεί ως συνέχεια της αποστολής μιας μονάδας της πολεμικής αεροπορίας που συνόδευαν στρατιωτικοί σύμβουλοι στην Αλβανία προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι Έλληνες «μοναρχοφασίστες»…

Ο Τίτο, ωστόσο, έμοιαζε να έχει τα δικά του σχέδια και τις δικές του επιδιώξεις στη βαλκανική γειτονιά του και μια από αυτές ήταν να θέσει το κομμουνιστικό κόμμα της Αλβανίας υπό τον έλεγχό του. Η απόφαση δε της Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος στις αρχές του 1948 είχε ως αποτέλεσμα να επικρατήσει η γιουγκοσλαβική φράξια και να θέσουν το κόμμα υπό γιουγκοσλαβική προστασία. Αυτό δημιούργησε μεγάλη αναταραχή στη Μόσχα και έτσι, τον Φεβρουάριο, ο Μολότοφ, υπουργός των Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης, στέλνει ένα σαφές μήνυμα προς τον Τίτο ότι οι σχέσεις των δυο χωρών κλονίζονται σοβαρά από διαφωνίες και καλούσε τη Γιουγκοσλαβία να ακολουθήσει τις «φυσιολογικές διαδικασίες», δηλαδή να παίρνει γραμμή από τη Μόσχα και να μην κάνει του κεφαλιού της.

Το ελληνικό ζήτημα

Αμέσως μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ελλάδα όλα έδειχναν ότι οδηγούνται σε αδιέξοδο και ο εμφύλιος ήταν ζήτημα χρόνου να ξεσπάσει. Ένα από τα ζητήματα που προέκυψαν στις σχέσεις της Γιουγκοσλαβίας με τη Σοβιετική Ένωση ήταν ο ελληνικός εμφύλιος. Ο Τίτο εμφανιζόταν ιδιαίτερα πρόθυμος να προσφέρει στρατιωτική και οικονομική βοήθεια σε κομμουνιστές αντάρτες σε «γκρίζες» χώρες, κυρίως στην Ελλάδα, όπου είχε ξεσπάσει ένας σφοδρός και επίμονος πόλεμος που στην ουσία κράτησε σχεδόν ολόκληρη τη δεκαετία του ’40.

Το ελληνικό ζήτημα οι Σοβιετικοί το αντιμετώπιζαν με σκεπτικισμό, καθώς πριν ακόμα έρθουν σε ρήξη με τους Γιουγκοσλάβους είχαν προειδοποιήσει, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα, ότι μια ανοικτή υποστήριξη των Ελλήνων κομμουνιστών ενείχε τον κίνδυνο να πυροδοτήσει μιαν αγγλοαμερικανική στρατιωτική επέμβαση. Ο Τίτο, ωστόσο, κρατούσε σκληρή γραμμή και ασκούσε κριτική στη Σοβιετική Ένωση ότι ακολουθεί μια υπερβολικά συμφιλιωτική πολιτική απέναντι στους Δυτικούς. Αλλά και άλλες «αδελφές» χώρες δεν έβλεπαν με καλό μάτι τον Τίτο και τις αποσχιστικές του τάσεις. Τόσο οι Βούλγαροι όσο και οι Ούγγροι το 1948 κατηγορούσαν στους Σοβιετικούς συντρόφους τον Τίτο ως αντισοβιετικό, εχθρικό και τροτσκιστή!

Σοβιετικό εμπάργκο

Τελικά, η απόφαση του Στάλιν να τρίξει να δόντια επιχειρώντας μια επίδειξη ισχύος δεν υπήρξε και τόσο αποδοτική, καθώς πέτυχε μάλλον το αντίθετο αποτέλεσμα. Παρά τις οικονομικές κυρώσεις που επέβαλε μαζί με τους Ανατολικοευρωπαίους συμμάχους στη Γιουγκοσλαβία, ενεργοποιώντας μάλιστα μια σειρά πολιτικών μέτρων που θα κατάφερναν να αποσταθεροποιήσουν τον Τίτο, απέδειξε τα όρια της σοβιετικής ισχύος. Ο Τίτο, απέναντι στη διακοπή του εφοδιασμού της βιομηχανίας του από πρώτες ύλες και ανταλλακτικά και τον αποκλεισμό από όλες σχεδόν τις εμπορικές συναλλαγές, έστρεψε το βλέμμα του στη Δύση και σε χώρες του Τρίτου Κόσμου για οικονομική βοήθεια και εμπορικές συναλλαγές αποκρούοντας με επιτυχία το σκληρό εμπάργκο που του είχε επιβάλει ο Στάλιν. Οι δρόμοι των δυο χωρών είχαν αρχίσει να χωρίζονται!

Διαβάστε επίσης:

ΣΥΡΙΖΑ: Κυβερνητικές οι ευθύνες για την ακρίβεια

Ασφυξία για τα νοικοκυριά

Ακρίβεια: Μέτρα ανάμεσα σε συμπληγάδες