Η πρόσφατη απόφαση Dobbs κατά Jackson Women’s Health Organization του Ανώτατου Δικαστηρίου των Η.Π.Α. προκάλεσε έντονο προβληματισμό, φέρνοντας στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου το ζήτημα της άμβλωσης.

Η συντηρητική πλειοψηφία του Ανώτατου Δικαστηρίου ανέτρεψε μετά από μισό αιώνα το προηγούμενο της ιστορικής απόφασης Roe κατά Wade του 1973 και Casey του 1992, καθώς έκρινε ότι το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση δεν κατοχυρώνεται στο ομοσπονδιακό Σύνταγμα της χώρας, και δη στο δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής ζωής, αίροντας έτσι τον συνταγματικό φραγμό σε πολιτειακούς νόμους που απαγορεύουν, περιορίζουν υπέρμετρα ή ποινικοποιούν την τεχνητή διακοπή της κύησης.

Στην Ευρώπη, ανησυχία προκαλεί ο περαιτέρω νομοθετικός περιορισμός της άμβλωσης στην Πολωνία το 2021, όπου πλέον επιτρέπεται μόνο σε περιπτώσεις βιασμού, αιμομιξίας ή κινδύνου για τη ζωή της εγκύου αλλά όχι σε περίπτωση σοβαρών ανωμαλιών του εμβρύου, ενώ παραμένουν ακόμα ευρωπαϊκά κράτη, όπως η Μάλτα και η Ανδόρρα, όπου η άμβλωση απαγορεύεται σε όλες τις περιπτώσεις.

Η νομοθετική ρύθμιση της άμβλωσης θέτει μείζονα ζητήματα νομικής, κοινωνικής, πολιτικής και αξιακής φύσης, που άπτονται της στάθμισης μεταξύ αφ’ ενός των δικαιωμάτων της εγκύου, όπως το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματός της και στην ιδιωτική της ζωή και αφ’ ετέρου των εγγυήσεων προστασίας της «εν γενέσει» ζωής του κυοφορούμενου. Η άμβλωση δεν αναγνωρίζεται αυτοτελώς, άμεσα ή έμμεσα, ως απόλυτο δικαίωμα σε κανένα από τα διεθνή ή περιφερειακά σύμφωνα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, οι νομοθετικοί περιορισμοί στην άμβλωση ελέγχονται ως προς τη συμφωνία τους με τα συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα και τα δικαιώματα που καθιερώνονται στις διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που έχει κυρώσει η χώρα, όπως το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, το δικαίωμα σωματικής και ψυχικής ακεραιότητας, ως ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος στην υγεία, η απαγόρευση βασανιστηρίων και σκληρής, απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης κ.λπ. Τα δικαιώματα αυτά κατοχυρώνονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής έννομης τάξης μετά την κύρωσή τους (ΝΔ 53/1974, ΦΕΚ Α’ 256 και ΝΔ 53/1974, ΦΕΚ Α’ 256, αντίστοιχα) και υπερισχύουν κάθε άλλης αντίθετης διάταξη νόμου, κατά το άρθ. 28 παρ. 1 του Συντάγματος.

Στην Ελλάδα η άμβλωση επετράπη για πρώτη φορά το 1978 α) μέχρι και την 20η εβδομάδα της κύησης σε περίπτωση διαπίστωσης, κατά τον προγεννητικό έλεγχο, σοβαρών ανωμαλιών του εμβρύου που επάγονται τη γέννηση παθολογικών νεογνών και β) μέχρι την 21η εβδομάδα της κύησης σε περιπτώσεις κινδύνου της ψυχικής υγείας της μητέρας, διαπιστωμένου από ψυχίατρο δημόσιου νοσηλευτικού ιδρύματος (άρθ. 5 παρ. 3 Ν. 821/1978).

Σήμερα, η τεχνητή διακοπή της κύησης ρυθμίζεται στο άρθρο 304 του Ποινικού Κώδικα που ισχύει από 01.07.2019 (Ν. 4619/2019, ΦΕΚ Α 95), στην ενότητα «Προσβολές του εμβρύου», όπου περιγράφεται ως αξιόποινη πράξη, της οποίας το άδικο αίρεται σε συγκεκριμένες, περιοριστικά αναφερόμενες περιπτώσεις. Όταν τελείται χωρίς τη συναίνεση της εγκύου, η πράξη τιμωρείται ως κακούργημα (παρ. 1). Εάν υπάρχει συναίνεση της ίδιας ή των προσώπων που έχουν τη γονική μέριμνα ή επιμέλειά της, αν αυτή είναι ανίκανη να συναινέσει, προβλέπεται πλημμεληματική ποινή. Η κατ’ επάγγελμα τέλεση τεχνητής διακοπής της κύησης µε τη συναίνεση της εγκύου τιμωρείται με ποινή φυλάκισης και χρηματική ποινή, ως διακεκριμένη μορφή. Με την ίδια ποινή, μειωμένη κατ’ άρθ. 83 Π.Κ., τιμωρείται και όποιος προμηθεύει σε έγκυο τα μέσα για τη διακοπή της εγκυμοσύνης της, εφόσον έγινε τουλάχιστον απόπειρα αυτής (παρ. 2). Έγκυος που μετά την 24η εβδομάδα της κύησης διακόπτει την εγκυμοσύνη της ή επιτρέπει σε άλλον να την διακόψει τιμωρείται με φυλάκιση έως έξι μήνες ή χρηματική ποινή (παρ. 3). Ωστόσο, δεν είναι άδικη πράξη η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης που ενεργείται από την έγκυο ή με τη συναίνεση των προσώπων που αναφέρονται στην παράγραφο 2 από γιατρό μαιευτήρα γυναικολόγο με τη συμμετοχή αναισθησιολόγου, σε οργανωμένη νοσηλευτική μονάδα, αν συντρέχει μία από τις ακόλουθες περιπτώσεις:

α) Δεν έχουν συμπληρωθεί δώδεκα εβδομάδες εγκυμοσύνης.

β) Η εγκυμοσύνη είναι αποτέλεσμα βιασμού, αποπλάνησης ανήλικης, αιμομιξίας ή κατάχρησης γυναίκας ανίκανης να αντισταθεί και δεν έχουν συμπληρωθεί δεκαεννέα εβδομάδες εγκυμοσύνης.

γ) Έχουν διαπιστωθεί, με τα μέσα προγεννητικής διάγνωσης, ενδείξεις σοβαρής ανωμαλίας του εμβρύου που επάγονται τη γέννηση παθολογικού νεογνού ή υπάρχει αναπότρεπτος κίνδυνος για τη ζωή της εγκύου ή κίνδυνος σοβαρής και διαρκούς βλάβης της σωματικής ή ψυχικής υγείας της. Στην περίπτωση αυτή απαιτείται σχετική βεβαίωση και του κατά περίπτωση αρμόδιου γιατρού (παρ. 4).

Τέλος, η διακοπή της κύησης ή η θανάτωση του νεογνού από αμέλεια τιμωρείται µε φυλάκιση ως τρία έτη ή χρηματική ποινή, εφόσον έγινε κατά τον προγεννητικό έλεγχο μετά την εικοστή εβδομάδα της κύησης ή κατά τη διάρκεια του τοκετού και πριν από την εμφάνιση του παιδιού στον εξωτερικό κόσμο (παρ. 5).

Σε αντίθεση με τον προϊσχύσαντα Π.Κ., οι παραπάνω λόγοι άρσης του αδίκου της πράξης ισχύουν όχι µόνο όταν η πράξη ενεργείται από ειδικό γιατρό αλλά και στην περίπτωση που τελείται από την ίδια την έγκυο. Διευρύνθηκαν επίσης τα χρονικά περιθώρια για την τεχνητή διακοπή της κύησης στην περίπτωση που έχουν διαπιστωθεί ενδείξεις σοβαρής ανωμαλίας του εμβρύου που επάγονται τη γέννηση παθολογικού νεογνού, ενώ υπό τον προϊσχύσαντα Π.Κ. η ένδειξη αυτή ίσχυε έως την 24η εβδομάδα της κύησης. Εξέλιξη στο πλαίσιο της ίδιας ενότητας του Π.Κ. είναι και η κατάργηση του προϊσχύσαντος άρθρου 305 που τιμωρούσε με φυλάκιση την διαφήμιση μέσων τεχνητής διακοπής της εγκυμοσύνης, η οποία καταργήθηκε ως παρωχημένη και διότι τα όρια μεταξύ (θεµιτής) ενημέρωσης ή υγειονοµικής διαφώτισης και διαφήμισης εμφανίζονται ασαφή.

Το εκάστοτε νομοθετικό πλαίσιο για τη διακοπή της κύησης και οι όποιοι τυχόν περαιτέρω περιορισμοί υπόκεινται στον δικαστικό έλεγχο, ως προς την συμφωνία τους με τα συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα, καθώς και όσα αναγνωρίζονται, με υπερνομοθετική ισχύ στην Ελλάδα, δυνάμει των κυρωμένων διεθνών συνθηκών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η χώρα μας δεν διαθέτει Συνταγματικό Δικαστήριο, καθώς ο έλεγχος συνταγματικότητας είναι διάχυτος σε όλες τις βαθμίδες, κατασταλτικός και παρεμπίπτων και ο κάθε δικαστής μπορεί να αρνηθεί να εφαρμόσει νόμο που κρίνει αντίθετο στο Σύνταγμα. Υπάρχουν, συνεπώς, δικλείδες ασφαλείας και δεν είναι πιθανές ανατροπές αντίστοιχες με αυτήν της πρόσφατης απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου των Η.Π.Α., η οποία από πολλούς χαρακτηρίζεται ως οπισθοδρομική μεταστροφή.

*Η Βασιλική Κάρμου είναι Δικηγόρος Αθηνών

Διαβάστε επίσης:

Ποιος θέλει το τέλος του πολέμου;

Οι κυβερνητικές αποτυχίες και η εναλλακτική πρόταση του ΠΑΣΟΚ Κινήματος Αλλαγής

Η αστάθμητη βαρύτητα των πολιτικών εξελίξεων