Η εξερεύνηση του Διαστήματος γίνεται πλέον από ινδικούς, κινέζικους, γιαπωνέζικους σταθμούς, ενώ πολλαπλασιάζονται οι χώρες που εξαπολύουν δορυφόρους για διάφορες χρήσεις – μεταξύ των οποίων προέχουν οι τηλεπικοινωνιακές.

Ανάμεσα σε αυτές τις χώρες περιλαμβάνονται η Κύπρος και η Ελλάδα. Η προσέγγιση της Σελήνης είναι θέμα εβδομάδων, η προσέγγιση του Άρη είναι θέμα μηνών.

Ιδιωτικές εταιρείες επιχειρούν να κερδοσκοπήσουν με τη δίψα για καινοτόμα ταξίδια

Κοντά σε αυτές τις ερευνητικές δραστηριότητες έχουμε τις εξερευνήσεις πλανητών και εξωπλανητών – οι πρώτοι βρίσκονται σε απόσταση σχετικά κοντινή με τη Γη, οι δεύτεροι εξαρτώνται από άλλα άστρα και απέχουν έτη φωτός –, συνεπώς, με τα σημερινά μέσα, είναι απροσπέλαστοι. Το αντικείμενο του ενδιαφέροντος είναι και το κεντρικό άστρο του πλανητικού μας συστήματος, ο Ήλιος, του οποίου η εξερεύνηση γίνεται διαρκώς από θέσεις όλο και μεγαλύτερης εγγύτητας.

Το διαστημικό σκάφος Solar Orbiter πλησιάζει τον Ήλιο περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο γήινο αντικείμενο και τραβάει μια σειρά από εντυπωσιακές εικόνες.

Διαστημικός τουρισμός

Το Διάστημα γοργά ιδιωτικοποιείται και στρατιωτικοποιείται, παρά τις επιταγές της συνθήκης «για την προστασία του outer space», που υπογράφτηκε μεταξύ 163 κρατών το 1967 και παρά τις έντονες διαμαρτυρίες Κίνας και Ρωσίας. Επίσης, παρά τη δράση μιας οργάνωσης στη Φλόριντα, που θεωρεί ότι το Διάστημα πρέπει να τυγχάνει της ίδιας προστασίας με κάποιες «άγριες» περιοχές του πλανήτη μας, όπως η Ανταρκτική…

Όμως ταυτόχρονα με αυτές τις δραστηριότητες αρχίζει η τουριστική προσέγγιση του Διαστήματος. Τώρα η εξτρίμ μπουρζουαζία, μπουχτισμένη από διάφορα ταξίδια αμφίβολης ικανοποίησης, με ανόδους στα Ιμαλάια, με βυθίσεις στη νήσο Μπικίνι για εκτίμηση της πυρηνικής καταστροφής από τις πυρηνικές δραστηριότητες προηγούμενων εποχών, με επισκέψεις στο Τσερνόμπιλ, βλέπει με πολύ ενδιαφέρον ένα ταξίδι στο Διάστημα.

Είναι η διαλεκτική του ανταγωνισμού που εξέφρασε ο Νίκος Πρόκοβας, σε ένα άρθρο του με τίτλο «Τουρίστες go home»: «Ο κουμπάρος πήγε στις Σεϋχέλλες και εμείς θα πάμε στην Αιδηψό;».

Διάφοροι ευφάνταστοι ή φαντασμένοι επιχειρηματίες έχουν προσπαθήσει κατά καιρούς να περιγράψουν εκδρομές στη Σελήνη. Έτσι, σύμφωνα με το Spiegel του Σεπτεμβρίου 1996, ο Αμερικανός ταξιδιωτικός πράκτορας Τζακ Γκάρβορι είχε αρχίσει να κλείνει θέσεις από τις αρχές των ’50s, ενώ το πρώτο βήμα για διακοπές στο φεγγάρι έκανε ένα γιαπωνέζικο διαστημικό πρόγραμμα.

Μεγάλο ρόλο σ’ αυτόν τον σχεδιασμό έπαιξε και η οικοδομική (!) εταιρεία Σιμίτσου, που εκτιμούσε ένα κόστος 22 εκατομμυρίων δραχμών για την παραμονή σε διαστημικό ξενοδοχείο επί της Σελήνης με όλα τα κομφόρ, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής βαρύτητας σε εστιατόριο. Η εταιρεία βέβαια απέφευγε να προσδιορίσει τη διάρκεια του εγχειρήματος…

Ουσιαστικά το πρώτο βήμα για την «ερασιτεχνική» προσέγγιση του Διαστήματος έγινε το 2001, όταν δύο επιχειρηματίες διέθεσαν από 20 εκατομμύρια δολάρια για να παρακολουθήσουν ταχύρρυθμα μαθήματα Αστροναυτικής στη Ρωσία με στόχο να ακολουθήσουν μια οκταήμερη εκδρομή στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Η περίπτωση αυτή έδωσε την ευκαιρία στον Έρικ Άντερσον (2003) να εκτιμήσει ότι σε λίγα χρόνια θα γίνονται πτήσεις γύρω από τη Γη με 100.000 δολάρια, ποσό ανάλογο με το κόστος μιας αποστολής στο Έβερεστ!

Τίτο ήταν το όνομα του πρώτου «κοινού θνητού», δηλαδή μη ειδικού, που πέταξε στο διάστημα το 2001 με το διαστημόπλοιο Σογιούζ, που κατευθύνονταν στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό: Ο Αμερικανός μπίζνεσμαν Ντένις Τίτο είχε πληρώσει τα χρήματα στους Ρώσους, είχε υπογράψει τα αναγκαία έγγραφα και κυρίως είχε να κάνει με μια διαστημική υπηρεσία – τη ρωσική – που ήταν αποφασισμένη να τηρήσει τις υποσχέσεις της και να βγάλει το κατιτίς… Αυτά μαθαίνουμε στο άρθρο του Φοίβου Οικονομίδη «Τουρισμός και προσλήψεις».

Πάντως την εποχή εκείνη η Ρωσία διψούσε τόσο πολύ για συνάλλαγμα ώστε μπορούσε να εκτοξεύει πύραυλο με τη διαφημιστική εγγραφή Pizza Hut – υπόσχεση της εταιρείας για μελλοντική πίτσα σε διαστημικούς σταθμούς… Αργότερα σε άρθρο της Ηλέκτρας Κουτούκη μαθαίνουμε το όνομα της πρώτης γυναίκας που έφτασε στο Διάστημα για ένα δεκαήμερο ταξίδι: Ήταν η Ανουσέχ Ανσαρί, Αμερικανο-ιρανή επιχειρηματίας.

Η υπόθεση του διαστημικού τουρισμού απασχολεί πολύ τις ιδιωτικές εταιρείες, που ενδιαφέρονται να κερδοσκοπήσουν πάνω στη δίψα του κοινού για καινοτόμα ταξίδια. Έτσι, η Εταιρεία SpaceX, μεταφέρει το 2022 τέσσερις τουρίστες στο Διάστημα. Οι τουρίστες μπαίνουν σε ειδική κάψουλα που μπορεί να φτάσει σε ύψος δυο με τρεις φορές το ύψος του διαστημικού σταθμού – δηλαδή τα 4.000 χιλιόμετρα. Αυτό δήλωσε ο Τομ Σέλεϊ, πρόεδρος της Space Adventure, μιας εταιρείας που συνεργάζεται με τη SpaceX. Κατά τα άλλα, ο Σέλεϊ γνωρίζει ένα «καλό δίκτυο ατόμων με μεγάλα εισοδήματα», που μπορούν να αντιμετωπίσουν τα υπέρογκα κόστη μιας επανδρωμένης εκτόξευσης στο Διάστημα…

«Οι πρώτοι τουρίστες» του 2022 εξαπολύονται και μένουν μόνοι τους για τρεις ημέρες στο Διάστημα, παραμένοντας εκεί χωρίς τη συμμετοχή κανενός επαγγελματία αστροναύτη. Επρόκειτο για μια θριαμβευτική επιτυχία, ανεξάρτητα από το αν ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν δεν θέλησε να σχολιάσει το ιστορικό αυτό επίτευγμα και προτίμησε να πάρει έναν υπνάκο – όπως τον κατηγόρησε ο Έλον Μασκ, ο επικεφαλής της Space X και πρωτοπόρος στον αγώνα για την «απόλαυση» του Διαστήματος.

Η αποστολή, που βαπτίστηκε Inspiration 4, αναχώρησε μεταφέροντας τους πρώτους τουρίστες από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι με επαναχρησιμοποιούμενο πύραυλο Falcon 9 της εταιρείας SpaceX. Μέσα σε τρεις ώρες η κάψουλα είχε φθάσει σε ύψος τροχιάς, στα 585 χιλιόμετρα, πιο μακριά από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό κι από το τηλεσκόπιο Χαμπλ, πιο μακριά από οποιαδήποτε άλλη διαστημική αποστολή μετά το τέλος αυτών των αποστολών στη Σελήνη, δηλαδή του προγράμματος Apollo της NASA το 1972.

Οι τουρίστες του Διαστήματος έζησαν το δέος του ύψους, συνάντησαν το γήινο φως, σε μια απαράμιλλη συχνότητα ύστερα από το σκοτάδι, έξω από τον γήινο περιορισμό ημέρας και νύχτας, βίωσαν την έλλειψη της βαρύτητας, βίωσαν τις αντιδράσεις του ίδιου του σώματός τους σ’ αυτή την έλλειψη. Επίσης, βίωσαν το άγχος της επανόδου, τη μικρή αλλά υπαρκτή αμφιβολία εάν θα καταφέρουν να αντισταθούν στην αύξηση της θερμοκρασίας, όταν αυτή ανερχόταν σε 1.200 περίπου βαθμούς στην επιφάνεια του διαστημοπλοίου.

Η απόλαυση βέβαια είναι πολύ τσουχτερή, στοιχίζει μια μικρή περιουσία. Στη δεκαετία του ’90 η εταιρεία Bob Citron υπολόγιζε ότι το κόστος θα ήταν 40.000 – 45.000 δολάρια, αλλά μέχρι να «στρώσει η δουλειά» μπορεί να στοίχιζε 500.000 δολάρια. Τώρα το κόστος είναι άγνωστο και πιθανόν πολύ μεγαλύτερο – μέχρις ότου επεκταθεί ο κύκλος εργασιών…

Κίνδυνοι από τα… σκουπίδια

Τουλάχιστον εδώ και ένα τέταρτο του αιώνα αναπτύσσονται προβληματισμοί για τον «γεωσχηματισμό» (terraformation), που σημαίνει μια δυναμική σύνθεση βιοτικών και αβιοτικών στοιχείων για τη δημιουργία φιλικού προς τον άνθρωπο περιβάλλοντος σε άλλον πλανήτη.

Όλο και μεγαλύτερη η ανησυχία για την παραγωγή διαστημικών απορριμμάτων

Όμως σε αυτή τη στρατηγική του εποικισμού υπάρχει ένα βασικό εμπόδιο: Πολλά από τα θραύσματα ανενεργών διαστημικών συσκευών περιφέρονται με ταχύτητες περίπου 30.000 χιλιόμετρων την ώρα, απειλώντας να εμβολίσουν και να καταστρέψουν φρεσκοεκτοξευμένες συσκευές… Η απειλή είναι ιδιαίτερα μεγάλη, καθώς τα σκουπίδια σχηματίζουν έναν δακτύλιο, έστω και σε ένα ιδιαίτερα μεγάλο χώρο, εκτεινόμενο από τα 46.000 πόδια της οροφής ελέγχου της Πολιτικής Αεροπορίας μέχρι την ιονόσφαιρα και παραπάνω…

Η Δορυφορική Βιομηχανική Ένωση εκτιμά ότι μέχρι το 2030 θα κυκλοφορούν περισσότεροι από 100.000 δορυφόροι. Πολλοί επιστήμονες διατύπωναν από παλιά την ανησυχία τους για την παραγωγή διαστημικών σκουπιδιών με τον αστροφυσικό της NASA Ντόναλντ Κέσλερ να διατυπώνει το μακρινό 1978 μια θεωρία για τους κινδύνους που θα αντιμετώπιζε η ανθρωπότητα από την κλιμακούμενη αύξηση των διαστημικών σκουπιδιών: Ο όγκος των διαστημικών σκουπιδιών θα γίνει τόσο μεγάλος ώστε να δημιουργηθεί ένας πραγματικός φράκτης γύρω από τον πλανήτη εμποδίζοντας την εκτόξευση διαστημικών σκαφών. Η πρόβλεψη αυτή ονομάστηκε «σύνδρομο Κέσλερ».

Μια μερίδα αναλυτών προτείνουν την περισυλλογή των απορριμμάτων με διαστημόπλοια – σκούπες ή με τη δημιουργία μίνι μαύρων τρυπών με χρήση μαγνητικών πεδίων, όμως η λύση αυτή είναι ιδιαίτερα ακριβή. Η NASA προτείνει την αποστολή διαστημοπλοίων – ρομπότ που θα εξωθούν τα μικρότερα σκουπίδια στην ατμόσφαιρα, με συνέπεια την πυράκτωση και εξαφάνισή τους, ενώ για τα μεγάλα σκέπτονται να τα ανακυκλώσουν επιτόπου.

Υπάρχει ανάγκη ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας στο «εγγύς Διάστημα»; Σε όσους θα πουν «Όχι», αρκεί να υπενθυμίσουμε τον ντε φάκτο έλεγχο του «απώτερου Διαστήματος» που ασκείται για την επισήμανση πιθανών συγκρούσεων με ουράνια σώματα! Μάλιστα κατά τα λεγόμενα της NASA, επίκειται η εκτόξευση ενός σκάφους (DART) που θα «προβάρει» την εκτροπή της πορείας συγκεκριμένου αστεροειδούς, ο οποίος έχει κάποιες πιθανότητες να προκαλέσει μια ιουράσια καταστροφή το 2022… Κοντά στα διαστημικά θραύσματα, και οι μετεωρίτες συνιστούν μια απειλή για τη Γη, αλλά και για άλλα «σώματα» που έχουν εκτοξευτεί στο Διάστημα και παίζουν κάποιον συγκεκριμένο ρόλο…

Για την Ιστορία πάντως αξίζει να αναφέρουμε τις πιο εντυπωσιακές πτώσεις διαστημικών συσκευών στην επιφάνεια της Γης. Το 1973 σοβιετικός αναγνωριστικός δορυφόρος καταστρέφεται και πέφτει στη Γη, ενώ το 1978 ο επίσης σοβιετικός δορυφόρος «Κόσμος 954» πέφτει στις έρημες περιοχές του Βορείου Καναδά σκορπίζοντας μεγάλη ποσότητα ραδιενεργών στοιχείων.

Το 1983 ένας άλλος «Κόσμος», ο 1402, αναφλέγεται πάνω από τον Νότιο Ειρηνικό και σκορπίζει το ραδιενεργό περιεχόμενό του στην ανώτερη ατμόσφαιρα. Σύμφωνα με το περιοδικό Time, στα «πηγάδια του πλανήτη» φιλοξενούνται τα συντρίμμια μιας σοβιετικής διαστημικής συσκευής που σκόπευε να μελετήσει τον Άρη και έφερε το όνομα Mars 96, που κατέληξαν (18.11.96) στα βάθη του Νότιου Ειρηνικού, ανοιχτά των ακτών της Χιλής. Τα ατυχήματα αυτά δεν θα ανακόψουν τη χρήση πυρηνικών υλικών στα διαστημικά οχήματα, μια και αυτά παρέχουν υψηλή ενέργεια με μικρό όγκο και βάρος.

Από το 1995 μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί περίπου 10.000 αστεροειδείς που ακολουθούν τροχιά ικανή να τους φέρει πολύ κοντά στη Γη. Από αυτούς το 9% έχει, όπως πιστεύεται, διάμετρο μεγαλύτερο από 1.000 μέτρα. Αστεροειδείς με διάμετρο μέχρι 20 μέτρα, όπως εκείνος που προσέκρουσε στο Τσελιαμπίνσκ της Ρωσίας και τραυμάτισε έναν άνθρωπο, πέφτουν στη Γη περίπου κάθε 100 χρόνια.

Το 2018 η πτώση του κινεζικού «Ουράνιου Παλατιού», βάρους8,5 τόνων, δεν πρόκειται να γίνει σε απόμακρη θέση του Ειρηνικού, ενώ συνοδεύεται από θραύση του σε μεγάλο αριθμό τεμαχίων. Οι ειδικοί αποφαίνονται ότι η πτώση θα πραγματοποιηθεί σε μια περιοχή μεταξύ 43 μοιρών βόρεια και 43 μοιρών νότια – μια περιοχή που είναι τόσο αχανής ώστε η πρόβλεψη να ισοδυναμεί με μη πρόβλεψη…

Το 2017 ο διαστημικός εμπειρογνώμων Σταμάτης Κριμιζής, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του «Με την εξερεύνηση του Πλούτωνα» από το New Horizons ακριβώς 50 χρόνια μετά την πρώτη εικόνα από άλλον πλανήτη, τον Άρη το 1965, έκλεισε το πρώτο κεφάλαιο της εξερεύνησης του ηλιακού μας συστήματος. Τον Σεπτέμβριο του 2017 εορτάσαμε τα 40 χρόνια από την εκτόξευση του Voyager-1, που τώρα βρίσκεται σε απόσταση πάνω από 21 δισ. χλμ. από τη Γη, μέσα στον γαλαξία, και επίσης τη «βουτιά» του Cassini στην ατμόσφαιρα του Κρόνου.

Γι’ αυτή την ιδιαίτερα θεαματική βουτιά μεταδίδει το ΑΜΕ/ΜΠΕ:

«Η “αυτοκτονία” γίνεται για χάρη της επιστήμης, αφού το σκάφος ξεμένει από καύσιμα και οι επιστήμονες θέλουν να διασφαλίσουν ότι δεν θα πέσει σε κάποιον από τους μεγάλους δορυφόρους, τον Τιτάνα ή τον Εγκέλαδο, μολύνοντάς τους ίσως με γήινα μικρόβια, που μπορεί να έχουν επιβιώσει πάνω στο Cassini από την εποχή της εκτόξευσής του, το 1997.

(…) Χάρη στην “αυτοκτονία” του, για πρώτη φορά θα έχουν την ευκαιρία να μελετήσουν εκ των έσω την ατμόσφαιρα του γιγάντιου πλανήτη, καθώς μέχρι τελευταία στιγμή οκτώ όργανα του σκάφους θα μεταδίδουν πολύτιμα επιστημονικά στοιχεία στη Γη.

(…) Το κόστους 3,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων Cassini δεν θα είναι το πρώτο διαστημικό σκάφος που αυτοκαταστρέφεται στο ηλιακό μας σύστημα, αλλά το 42ο. Θα είναι όμως το πρώτο που θα κάνει κάτι τέτοιο στον Κρόνο. Κατά καιρούς διάφορες διαστημοσυσκευές έπεσαν σε πλανήτες, είτε σκοπίμως είτε λόγω τεχνικού προβλήματος. Το κατ’ εξοχήν “νεκροταφείο” είναι η Αφροδίτη, όπου “αυτοκτόνησαν” μέχρι σήμερα 24 σκάφη, και ακολουθούν ο Άρης με 14, ο Δίας με δύο και ο Ερμής με ένα.

Η αποστολή Cassini – Huygens υπήρξε κοινό εγχείρημα της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA), του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και της Ιταλικής Υπηρεσίας Διαστήματος. Ήταν η πρώτη που έθεσε ένα σκάφος σε τροχιά στο σύστημα του Κρόνου και η πρώτη που έστειλε μια αυτόνομη διαστημοσυσκευή (Huygens) στον Τιτάνα το 2005.

Η αποστολή επέτρεψε μια σειρά από επιστημονικές ανακαλύψεις, που εμπλούτισαν τις γνώσεις μας για τον Κρόνο και τα φεγγάρια του. Ήδη ο όγκος των δεδομένων του έχει επιτρέψει τη δημοσίευση σχεδόν 4.000 επιστημονικών εργασιών, ενώ πολλές ακόμη θα ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια.

Μεταξύ άλλων, το Cassini ανακάλυψε τους θεαματικούς πίδακες που ξεπηδούν από τον δορυφόρο Εγκέλαδο και παραπέμπουν στην ύπαρξη ενός υπόγειου τεράστιου ωκεανού, με ενδείξεις ακόμη και μικροβιακής ζωής. Αποκάλυψε επίσης ότι στον παγωμένο δορυφόρο Τιτάνα βρέχει υδρογονάνθρακες, σχηματίζοντας εντυπωσιακά ποτάμια, λίμνες και θάλασσες υδρογονανθράκων, που πιθανώς μοιάζουν με τις αρχέγονες θάλασσες της Γης και τις οποίες κάποτε μπορεί να εξερευνήσει ένα υποβρύχιο σκάφος.

Αρκετά ακόμη μυστήρια του Κρόνου απομένουν να λυθούν. Προς το παρόν πάντως, καμία διαστημική υπηρεσία δεν σχεδιάζει να επισκεφθεί ξανά τον Κρόνο τα επόμενα χρόνια, έτσι η αυτοκαταστροφή του Cassini θα αποτελέσει το προσωρινό τέλος μιας εποχής».

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας, συνταξιούχος ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας

Διαβάστε επίσης:

Πού θα «τρυπήσει» ο… Αμπντουλχαμίντ;

ΚΚΕ: Αγώνας διαρκής, με ή χωρίς πρόωρες

Έρευνα για το Predator ζητάει το ΠΑΣΟΚ