Εδώ και λίγες μέρες η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε σε ισχύ νέες κυρώσεις με στόχο την πετρελαϊκή βιομηχανία της Ρωσίας, με τη λογική ότι τα μέτρα θα αποστερήσουν από το Κρεμλίνο έσοδα με τα οποία χρηματοδοτεί τον πόλεμο στην Ουκρανία. Τα μέτρα αυτά είχαν προαποφασιστεί και προβλέπουν την απαγόρευση εισαγωγής ρωσικού αργού μέσω θαλάσσιων μεταφορών και την επιβολή πλαφόν στα 60 δολάρια το βαρέλι.

Το εμπάργκο της Ε.Ε. δεν αφορά τις εισαγωγές ρωσικού αργού στην Ευρώπη μέσω αγωγών. Αυτό σημαίνει ότι η Ουγγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβακία θα εξακολουθήσουν να παίρνουν ρωσικό αργό μέσω του αγωγού Druzhba. Από τον Φεβρουάριο του 2023 θα απαγορευτεί επίσης η εισαγωγή στην Ε.Ε. προϊόντων ρωσικού πετρελαίου, όπως η βενζίνη, το ντίζελ και τα καύσιμα αεροσκαφών.

Η Ρωσία, ως δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας αργού πετρελαίου μετά τη Σαουδική Αραβία, δεν έμεινε με τα χέρια δεμένα, αλλά είχε προετοιμάσει την αντίδρασή της. Το Κρεμλίνο προειδοποίησε για τον κίνδυνο σημαντικών αναταράξεων στη διεθνή αγορά ορυκτών καυσίμων, κατέστησε σαφές ότι δεν πρόκειται να ρυθμίσει την τιμή στο ευρωπαϊκό πλαφόν ακόμα και αν χρειαστεί να μειώσει την παραγωγή και – το σημαντικότερο – είναι έτοιμη να ενεργοποιήσει τον δικό της στόλο για τις θαλάσσιες μεταφορές.

Ο σκιώδης στόλος

Η Ρωσία σιωπηλά τους τελευταίους μήνες δημιούργησε έναν στόλο με περισσότερα από 100 δεξαμενόπλοια, με τα οποία θα παρακάμπτει τις δυτικές κυρώσεις στις θαλάσσιες μεταφορές, όπως επισημαίνουν ναυτιλιακοί παράγοντες, τους οποίους επικαλούνται οι «Financial Times».

Ο ναυτιλιακός κολοσσός Braemar εκτιμά ότι η Μόσχα έχει αγοράσει περισσότερα από 100 πλοία με διάφορους τρόπους και η εταιρεία συμβούλων ενεργειακής πολιτικής Rystad προσθέτει ότι η Ρωσία ενέταξε το 2022 103 δεξαμενόπλοια στον σκιώδη στόλο της μέσω αγορών και απόσυρσης σκαφών από τις γραμμές εξυπηρέτησης της Βενεζουέλας και του Ιράν, που επίσης τελούν υπό καθεστώς δυτικών κυρώσεων. Οι ναυτιλιακοί πράκτορες εκτιμούν ότι ο σκιώδης στόχος θα μειώσει τις συνέπειες των νέων κυρώσεων, αλλά δεν θα τις εξαλείψει.

Η Ρωσία θα χρησιμοποιήσει τον σκιώδη στόλο της για να μεταφέρει το αργό πετρέλαιο σε αγορές όπως η Ινδία, η Κίνα και η Τουρκία, που έχουν γίνει οι μεγαλύτεροι αγοραστές του ρωσικού πετρελαίου αφότου η Ευρώπη αποφάσισε να σταματήσει τις εισαγωγές. Δηλαδή το ρωσικό αργό θα εξακολουθήσει να ρέει στις διεθνείς αγορές, παρά τις κυρώσεις, και εκείνοι που θα στερηθούν το πετρέλαιο είναι οι Ευρωπαίοι.

Οι αγοραστές των δεξαμενόπλοιων που θα χρησιμοποιήσει η Ρωσία είναι κατά κύριο λόγοι ανώνυμοι. Αγοράζουν πλοία ηλικίας 12-15 χρόνων, τα οποία σε λίγα χρόνια θα πάνε σε διαλυτήρια, όπως λέει ο Ανού Σινγκ, επικεφαλής της υπηρεσίας ανάλυσης δεξαμενόπλοιων στην εταιρεία Braemar. «Πρόκειται για αγοραστές τους οποίους εμείς δεν γνωρίζουμε. Πιστεύουμε ότι η πλειονότητα αυτών των σκαφών προορίζονται για τη Ρωσία» λέει ο Σινγκ.

Μέσα στο 2022 ρωσικών συμφερόντων εταιρείες πιστεύεται ότι αγόρασαν 29 σούπερ τάνκερ της κλάσης VLCC (Very Large Crude Carriers), από τα οποία το καθένα έχει δυνατότητα μεταφοράς 2 εκατομμυρίων βαρελιών. Επίσης στη διάθεση της Ρωσίας τέθηκαν 31 τάνκερ Suezmax, που μπορούν να μεταφέρουν ένα εκατομμύριο βαρέλια το καθένα, και 49 πλοία της κλάσης Aframax, με δυνατότητα μεταφοράς περίπου 700 χιλιάδων βαρελιών.

Ο Αντρέι Κόστιν, επικεφαλής της ρωσικής κρατικής τράπεζας VTB, ουσιαστικά επιβεβαίωσε τις αγορές λέγοντας ότι η χώρα χρειάστηκε να δαπανήσει «τουλάχιστον 16,2 δισεκατομμύρια δολάρια για να διευρύνει τον στόλο των δεξαμενόπλοιων». Τη ρωσική πολιτική στο θέμα αυτό είχε προαναγγείλει από τον Μάρτιο ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Αλεξάντερ Νόβακ λέγοντας ότι η Ρωσία θα αναπτύξει δικές της «εφοδιαστικές αλυσίδες» στον πετρελαϊκό τομέα.

«Λίγες εβδομάδες μετά την πώληση, αυτά τα τάνκερ καταπλέουν στη Ρωσία για να φορτώσουν αργό πετρέλαιο» δήλωσε ο Κρεγκ Κένεντι, αναλυτής του Κέντρου Ντέιβις, στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, που εξειδικεύεται σε θέματα της ρωσικής πετρελαϊκής αγοράς.

Η Ρωσία πάντως εξακολουθεί να έχει ανάγκες για περισσότερα δεξαμενόπλοια. Ο Βίκτορ Κουρίλοφ, αναλυτής της Rystad, εκτιμά ότι «η Ρωσία χρειάζεται περισσότερα από 240 δεξαμενόπλοια για να διατηρήσει τις εξαγωγές στα τρέχοντα επίπεδα». Αν δεν τα εξασφαλίσει, ίσως υποχρεωθεί να μειώσει την παραγωγή αργού, κάτι που θα προκαλέσει και αύξηση των τιμών πετρελαίου, όπως επισημαίνουν οι αναλυτές.

Η πίεση της Ελλάδας

Ωστόσο η Μόσχα έχει ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας και με άλλες εταιρείες θαλάσσιων μεταφορών, εκμεταλλευόμενη ένα παράθυρο που άφησε μισάνοιχτο η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Ε.Ε. αποφάσισε ότι οποιοδήποτε δεξαμενόπλοιο, που δεν φέρει σημαία κράτους – μέλους της Ένωσης, εντοπιστεί να μεταφέρει ρωσικό αργό που έχει αγοραστεί πάνω από το πλαφόν των 60 δολαρίων θα τίθεται σε καθεστώς απαγόρευσης πρόσβασης στις δυτικές ναυτιλιακές υπηρεσίες για 90 ημέρες. Δηλαδή τα πλοία που παραβιάζουν το πλαφόν θα αντιμετωπίσουν κυρώσεις, όπως η απαγόρευση ασφάλισης και χρηματοδότησης για 90 μέρες, και μάλιστα με τις ποινές να καθορίζονται από την εθνική νομοθεσία κάθε χώρας – μέλους.

Η αρχική πρόταση ήταν να απαγορεύεται διά βίου η πρόσβαση σε δυτικές ναυτιλιακές υπηρεσίες στα πλοία αυτά. Όμως η Ε.Ε., όπως έχει γραφτεί σε διεθνή ΜΜΕ, έκανε πίσω επειδή άσκησε πιέσεις η ελληνική κυβέρνηση για να υποστηρίξει τον στόλο των Ελλήνων πλοιοκτητών, που έχουν σημαντική πρόσβαση στη ρωσική πετρελαϊκή βιομηχανία.

Παραδόξως η Ε.Ε. δέχτηκε πιέσεις και από τις ΗΠΑ, που προσπαθούν να διασφαλίσουν ότι τα μέτρα που στοχεύουν το Κρεμλίνο δεν προκαλούν ασφυξία στην παγκόσμια οικονομία. Το μήνυμα των Αμερικανών προς τις Βρυξέλλες ήταν ξεκάθαρο: καλές οι κυρώσεις (πολύ περισσότερο όταν δεν πλήττουν την αμερικανική αγορά, παρά μόνο την ευρωπαϊκή οικονομία), αλλά να μην το παρατραβήξετε και μπούμε σε μπελάδες.

Αυτό το παράθυρο μπορούν να το εκμεταλλευτούν οι ναυτιλιακές εταιρείες, εφόσον κρίνουν ότι τους συμφέρει να αναλάβουν το φορτίο έστω κι αν έχει αγοραστεί πάνω από τα 60 δολάρια και να υποστούν την προσωρινή απαγόρευση πρόσβασης στις δυτικές υπηρεσίες. Κι αυτό διότι οι ναύλοι μεταφοράς του ρωσικού αργού θα αυξηθούν σημαντικά, ακριβώς λόγω των κυρώσεων, άρα τα κέρδη θα υπερκαλύψουν το κόστος του εμπάργκο πρόσβασης σε δυτικές ναυτιλιακές υπηρεσίες.

Στραγγαλισμός ή αυτοπυροβολισμός;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση με τις νέες κυρώσεις θεωρητικά χτυπά τη Ρωσία εκεί που πονάει: στην πετρελαϊκή βιομηχανία. «Ο πετρελαϊκός πόλεμος της Δύσης με τη Ρωσία γίνεται πραγματικότητα» έγραψε το Politico, προσθέτοντας όμως ότι η Ε.Ε. χρειάζεται να προσέξει για να μην αυτοτραυματιστεί.

Οι κυρώσεις δεν αλλάζουν πολλά ως προς τη δυνατότητα της Ρωσίας να κερδίζει από τις πωλήσεις πετρελαίου. Μέχρι τώρα οι συνολικές εξαγωγές της Ρωσίας είναι πολύ ψηλά: στα 7,7 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως τον Οκτώβριο, σύμφωνα με τη Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας – μόλις 400.000 βαρέλια χαμηλότερα από τα προπολεμικά επίπεδα.

Η Ε.Ε. αποφάσισε να απαγορεύσει το 90% των εισαγωγών ρωσικού αργού, κατά συνέπεια «υπάρχει η δυνατότητα ανακατεύθυνσης σχεδόν όλου του αργού πετρελαίου που πηγαίνει στην Ευρώπη», όπως παρατήρησε ο Κλαούντιο Γκαλιμπέρτι, αντιπρόεδρος της εταιρείας αναλύσεων ενέργειας Rystad.

Γι’ αυτό η επίδραση στις τιμές των καυσίμων αναμένεται να είναι ήπια, κάτι που σημαίνει ότι οι καταναλωτές στην Ευρώπη δεν θα δουν άμεσα μία αύξηση των τιμών, με δεδομένη μάλιστα τη χαμηλότερη του αναμενομένου ζήτηση πετρελαίου από την Κίνα, λόγω των συνεπειών της πολιτικής μηδενικών κρουσμάτων Covid-19.

Η Σιμόν Ταλιαπιέτρα, αναλύτρια του think tank Bruegel, πρόσθεσε πως «η Ρωσία αναμένεται ότι θα αυξήσει τις εξαγωγές αργού πετρελαίου στην Κίνα και την Ινδία, κάτι που θα μειώσει τη ζήτηση πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή, απ’ όπου θα παίρνει περισσότερο πετρέλαιο η Ευρώπη. Η κατάσταση στην αγορά θα παραμείνει περίπου ίδια».

Το πλαφόν των 60 δολαρίων δεν επηρεάζει ουσιαστικά τις εισπράξεις της Μόσχας, αφού το ρωσικό αργό την περασμένη εβδομάδα είχε πέσει στο επίπεδο των 52 δολαρίων το βαρέλι. «Πλαφόν τιμής στα 60 δολάρια το βαρέλι δεν πλήττει τη Ρωσία» δήλωσε η Ταλιαπιέτρα.
Η Τατιάνα Μίτροβα, αναλύτρια του Κέντρου Παγκόσμιας Ενεργειακής Πολιτικής στο πανεπιστήμιο Κολούμπια, δήλωσε στο Politico ότι η Ρωσία «θα μπορούσε να μειώσει τις εξαγωγές και την παραγωγή» ώστε να εξωθήσει σε αύξηση τις τιμές στην παγκόσμια αγορά και με τη σειρά της να καταφέρει ένα ισχυρό πλήγμα στις οικονομίες των δυτικών αντιπάλων της.

«Τα οικονομικά συμφέροντα μπορούν να θυσιαστούν προς όφελος των πολιτικών και στρατιωτικών στόχων» πρόσθεσε η Μίτροβα εξηγώντας γιατί η Ρωσία μπορεί να ακολουθήσει μια πολύ σκληρή πολιτική, που σε πρώτη ανάγνωση δεν θα εξυπηρετεί τα οικονομικά συμφέροντά της.

Διαφαίνεται, κατά συνέπεια, ο κίνδυνος νέας ανόδου της τιμής του μαύρου χρυσού, πράγμα που θα σημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι με τις κυρώσεις θα είναι σαν να πυροβολούν τα πόδια τους, καθώς, ενώ ήδη υφίστανται τις συνέπειες των πληθωριστικών πιέσεων, θα κληθούν να πληρώσουν ακόμα πιο ακριβά την πολιτική τους έναντι του Κρεμλίνου, και μάλιστα εν μέσω χειμώνα.

Ακόμα κι αν η παγκόσμια αγορά παρουσιάσει σχετική σταθερότητα τις επόμενες εβδομάδες, το επόμενο πακέτο κυρώσεων της Ε.Ε. μπορεί να προκαλέσει σημαντικό σοκ – τόσο για τις ενεργειακές προμήθειες της Ευρώπης όσο και για τις τιμές στην παγκόσμια αγορά.

Η ευρωπαϊκή απαγόρευση σε προϊόντα διύλισης πετρελαίου από τη Ρωσία, που θα ισχύσει από τις 5 Φεβρουαρίου 2023, είναι «πολύ σημαντικό» μέτρο, όπως τόνισε ο Γκαλιμπέρτι της Rystad, πολύ περισσότερο όταν αφορά ένα συγκεκριμένο προϊόν: το πετρέλαιο κίνησης.

«Η Ευρώπη εξαρτάται από τη Ρωσία για τις εισαγωγές πετρελαίου κίνησης: το 60% προέρχεται από τη Ρωσία. Δεν υπάρχουν εύκολες εναλλακτικές» δήλωσε. «Είναι πολύ πιθανό να έχουμε ελλείψεις πετρελαίου στην Ευρώπη στα μέσα του χειμώνα. Το πετρέλαιο χρησιμοποιείται παντού στην Ευρώπη – από τα αυτοκίνητα μέχρι τη βιομηχανία και τη θέρμανση».

Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας στη μηνιαία έκθεσή της, τον Νοέμβριο, εκτίμησε ότι η ρωσική παραγωγή θα μειωθεί κατά 1,4 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα το 2023 – κάτι που μπορεί να προκαλέσει αύξηση της τιμής στις διεθνείς αγορές. «Τα επίπεδα της αβεβαιότητας ουδέποτε ήταν τόσο υψηλά» τόνισε στην έκθεσή της η Υπηρεσία.

Οι ενεργειακές αγορές βρίσκονται σε κατάσταση νευρικής κρίσης και γι’ αυτό, κάθε φορά που τα θερμόμετρα πέφτουν λίγους βαθμούς ή χαμηλώνουν οι άνεμοι που κινούν τις ανεμογεννήτριες, εντείνονται οι ανησυχίες για τον κίνδυνο να παρουσιαστούν προβλήματα στην ηλεκτροδότηση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και των νοικοκυριών.

Διαβάστε επίσης:

Όλοι κατά των τραπεζών – Τι κρύβει η «επίθεση» κυβέρνησης και αντιπολίτευσης εναντίον τους

ΠΑΣΟΚ: Μικρό καλάθι για την Κ.Ε. – «Γκρίνια» για τη νέα καθυστέρηση στις ανακοινώσεις των ψηφοδελτίων

Μακρόν: Επιχειρεί να καθησυχάσει τους Γάλλους για τον κίνδυνο μπλακ άουτ