«Όπως και στην περίπτωση των τροφίμων, δεν πιστεύουμε ότι τα πράγματα που είναι σπάνια είναι και πιο ευχάριστα από εκείνα που είναι άφθονα… Ωστόσο είναι πιο εύκολο για εμάς να διαβιούμε χωρίς πράγματα που είναι άφθονα; Τέτοια ερωτήματα θα εξετάζονται συχνά». Το κείμενο αυτό, γραμμένο στα αρχαία ελληνικά, διαβάστηκε σε έναν από τους παπύρους του Ερκολάνο, της αρχαίας πόλης Ηράκλεια, στη σκιά του Βεζούβιου.

Το κείμενο αποδίδεται στον Έλληνα φιλόσοφο και ποιητή Φιλόδημο, που ανήκε στον κύκλο του Επίκουρου. Ο Φιλόδημος, διδάσκαλος του ποιητή Βιργιλίου, αναφέρεται  στην ευδαιμονία, όπως την αντιλαμβάνεται η επικούρειος φιλοσοφία και στο κατά πόσο η πρόσβαση σε αγαθά όπως τα τρόφιμα μπορεί να επηρεάσει την ευχαρίστηση που προκαλούν. Αυτό που θέτει ως ερώτημα ο Φιλόδημος είναι ποια μπορεί να είναι η πηγή της ευχαρίστησης. Κάποιο στοιχείο που είναι βασικό, κάτι που σπανίζει, ή ένα μείγμα και από τα δύο.

Η βιβλιοθήκη του Φιλόδημου

«Είναι ο συγγραφέας του κειμένου ο οπαδός του Επίκουρου και φιλόσοφος Φιλόδημος, ο δάσκαλος του Βιργιλίου; Φαίνεται πολύ πιθανό. Γράφει για την επιρροή της μουσικής στον φιλόμουσο και την συγκρίνει με άλλες πηγές ευχαρίστησης, όπως το φαγητό και το ποτό; Πιθανότατα», εξηγεί ο παπυρολόγος, Ρίτσαρντ Τζάνκο, του πανεπιστημίου του Μίσιγκαν.

Ο Φιλόδημος πιστεύεται ότι ζούσε στη βίλα όπου βρέθηκε ο πάπυρος, στην αρχαία Ηράκλεια, η οποία καταστράφηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου, το έτος 79 μ.Χ., με την ηφαιστειακή στάχτη να κατακλύζει μία τεράστια και ανεκτίμητης αξίας βιβλιοθήκη που στεγαζόταν στο κτήριο. Το συγκεκριμένο κτήριο, κοντά στον Κόλπο της Νάπολης, αρχικά είχε συνδεθεί με τον πεθερό του Ιούλιου Καίσαρα, αλλά τελικά φαίνεται πως ήταν η κατοικία και η βιβλιοθήκη του φιλοσόφου Φιλόδημου.

Πως ξετυλίχτηκε ο μίτος

Η ιστορία ξεκινά από το έτος 79, όταν η λάβα και η ηφαιστειακή τέφρα από τον Βεζούβιο καταπίνουν την Πομπηία, την Ηράκλεια, την Στάμπια και τους οικισμούς στο Τόρε Ανουνζιάτα, σκοτώνοντας χιλιάδες ανθρώπους. Η μανία του Βεζούβιου κατέστρεψε και την βιβλιοθήκη σε ένα πολυτελές κτήριο, την αποκαλούμενη σήμερα «βιβλιοθήκη της Ηράκλειας», ή «βίλα των παπύρων».  Εκατοντάδες κείμενα που φυλάσσονταν στη βιβλιοθήκη έγιναν στάχτη, αλλά και πολλοί πάπυροι έμειναν όπως ήταν, στα ράφια, σε κατάσταση εξαιρετικά εύθραυστη.

Οι πάπυροι ήρθαν στο φως το 1752, σε ένα κτήριο που το κοσμούσαν προτομές του Διόνυσου, του Πλάτωνα και του Ποσειδώνα. Την χρονιά εκείνη, εργάτες που δούλευαν για λογαριασμό της βασιλικής οικογένειας των Βουρβώνων εντόπισαν τυχαία την «βίλα των παπύρων» και οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ένα τμήμα του κτηρίου παραμένει κάτω από ένα παχύ στρώμα ηφαιστειακής τέφρας.

Η Έθελ Ρος Μπάρκερ έγραψε το 1908, στο έργο της «Η θαμμένη Ηράκλεια» ότι «ένας μεγάλος αριθμός παπύρων, που έμειναν θαμμένοι επί 18 αιώνες, βρέθηκαν στην βίλα που πήρε το όνομά της από αυτούς. Οι πάπυροι μοιάζουν με κομμάτια κάρβουνου και μάλιστα πολλοί πετάχτηκαν ως κάρβουνο. Κάποιοι ήταν πολύ πιο ανοιχτόχρωμοι (από το κάρβουνο). Κάποια στιγμή ένα αχνό δείγμα γραμμάτων εντοπίστηκε σε ένα κομμάτι αυτής της μαύρης μάζας και διαπιστώθηκε ότι ήταν πάπυρος… Οι πάπυροι βρέθηκαν σε βάθος 37 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της γης».

Κάποιοι πάπυροι ήταν στα ράφια του δωματίου της βίλας που ήρθε στο φως 14 χρόνια μετά την αρχική ανακάλυψη της αρχαίας Ηράκλειας. Το 1753 βρέθηκαν άλλοι 11 πάπυροι σε άλλο δωμάτιο και ύστερα από λίγους μήνες εντοπίστηκαν κι ακόμη 250 σε άλλο χώρο της βίλας.

Το μυστήριο των παπύρων

Συνολικά πρόκειται για περισσότερους από 1.800 παπύρους που βρέθηκαν στα ερείπια της «βίλας των παπύρων». Κάποιοι από αυτούς μετατράπηκαν σε μία συμπαγή μάζα και δεν απανθρακώθηκαν λόγω της έλλειψης οξυγόνου στον χώρο της βιβλιοθήκης. Αλλά πρόκειται για ευρήματα που είναι δύσκολο να ερευνηθούν. Οι πάπυροι περιέχουν κείμενα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Αλλά είναι σχεδόν αδύνατο να τους ξεδιπλώσει ανθρώπινο χέρι, διότι βρίσκονται σε τέτοια κατάσταση που οποιαδήποτε απόπειρα μπορεί να τους καταστρέψει ολοσχερώς. Γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά αδύνατο να διαβάσουμε τα κείμενα.

Οι πάπυροι ουσιαστικά έμειναν αναξιοποίητοι, αλλά σήμερα, χάρη στην τεχνολογία και συγκεκριμένα χάρη στην Τεχνητή Νοημοσύνη, μαθαίνουμε και στοιχεία για το περιεχόμενό τους.

Σύμφωνα με το Nature, ένα πρόγραμμα Τεχνητής Νοημοσύνης «εκπαιδεύτηκε» να διαβάζει το μελάνι στην επιφάνεια των παπύρων και τις επιφάνειες που έμεναν τυλιγμένες στην ξύλινη βάση τους.

Το κυνήγι του θησαυρού

Ήταν ένα κυνήγι θησαυρού που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2023, στο πλαίσιο του προγράμματος Vesuvius Challenge, με πρωτοβουλία του καθηγητή Μπρεντ Σιλς του πανεπιστημίου του Κεντάκι και με την υποστήριξη εταιριών της Σίλικον Βάλεϊ.

Ο καθηγητής Σιλς έδωσε στη δημοσιότητα χιλιάδες τρισδιάστατες εικόνες δύο παπύρων που παρέμεναν τυλιγμένοι και ένα πρόγραμμα Τεχνητής Νοημοσύνης, που είχε εκπαιδευτεί να διαβάζει γράμματα από τους παπύρους.

Έχοντας αυτά τα δεδομένα, ο Λιουκ Φάριτορ από τη Νεμπράσκα των ΗΠΑ και ο Γιούσεφ Νάντερ από την Αίγυπτο, που εργάστηκαν ξεχωριστά ο ένας από τον άλλο, εντόπισαν την ίδια λέξη που ήταν κρυμμένη στην καρδιά του χειρόγραφου: ήταν η λέξη «πορφύρας».

Οι δύο ερευνητές μοιράστηκαν το βραβείο των 40.000 δολαρίων, αλλά δεν σταμάτησαν εκεί. Μόλις προ ημερών ανακοίνωσαν ότι συνεργάστηκαν και μαζί με τον Τζούλιαν Στσίλιτζερ, έναν Ελβετό φοιτητή ρομποτικής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Ζυρίχης, αποκάλυψαν εκατοντάδες λέξεις, σε 15 στήλες του κειμένου στον πάπυρο, που αντιστοιχούν στο 5% της συνολικής επιφάνειας του χειρογράφου.

«Ήταν ένα απίστευτο ταξίδι», λέει ο Γιούσεφ, «η αδρεναλίνη από το κυνήγι μας έκανε να συνεχίσουμε. Ήταν τρελό. Κάποιες μέρες δουλεύαμε επί 20 ώρες».

Το σπουδαίο κατόρθωμα των τριών ερευνητών, που με τη βοήθεια αλγορίθμων διάβασαν έναν πάπυρο που αν κάποιος τον ξετύλιγε θα τον κατέστρεφε ολοσχερώς, τους εξασφάλισε το μεγάλο βραβείο του διαγωνισμού, που είναι το ποσό των 700.000 δολαρίων.

Οι τρεις ερευνητές πιστεύουν όμως ότι βρίσκονται ακόμα στην αρχή του ταξιδιού τους, αφού εξακολουθούν να είναι αναπάντητα τόσα πολλά ερωτήματα. Και ελπίζουν ότι με την περαιτέρω βελτίωση των τεχνικών μέσων θα μπορέσουν κάποια στιγμή να διαβάσουν πολύ περισσότερους παπύρους, φέρνοντας ίσως στο φως κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που σήμερα δεν τα γνωρίζουμε.

Διαβάστε επίσης:

Κωνσταντινούπολη: Δύο νεκροί και έξι τραυματίες από ένοπλη επίθεση στο δικαστικό μέγαρο – Βίντεο ντοκουμέντο

Βασιλιάς Κάρολος: Στο πλευρό του η Καμίλα και τα παιδιά του – Η εικόνα μετά το σοκ της είδησης για τον καρκίνο (Videos/Photos)

Ιταλία: Βίασαν ομαδικά 13χρονη σε τουαλέτα μπροστά στο φίλο της (Video)