Πολλοί θεωρούν πως τα τζιπ που διασχίζουν την έρημο Σαχάρα είναι η βασική αιτία της σκόνης που σκεπάζει τον νοτιοελλαδίτικο – και όχι μόνο – ουρανό. Ο μετεωρολόγος – φυσικός Θεμιστοκλής Ιωάννου υποστήριζε ότι «η θόλωση της ατμόσφαιρας λόγω σκόνης δεν είναι γενικά από τα πιο σπάνια φαινόμενα και παρατηρείται από την αρχαιότητα»¹… Άλλοι όμως διατείνονται πως η σκόνη, που έχει ενταθεί τις τελευταίες δεκαετίες, προέρχεται από την επεκτεινόμενη έρημο και από τη βλάστηση που υποχωρεί.

Η Ελένη Καπετανάκη – Μπριασούλη, μια επιστήμων που έφυγε στις αρχές του 2023, έγραφε: «Ερημοποίηση είναι η διαδικασία υποβάθμισης ξηρών, ημί-ξηρων και ύφυγρων γαιών, που προκαλείται από βιοφυσικούς και ανθρώπινους (κοινωνικο-οικονομικούς και θεσμικούς) παράγοντες. Υποβάθμιση της γης σημαίνει μείωση ή απώλεια της βιολογικής και οικονομικής παραγωγικότητας και πολυπλοκότητας αρδευόμενης και μη αρδευόμενης γεωργικής γης, λειμώνων, βοσκοτόπων, δασών και δασικών εκτάσεων».

Παράλληλα γνωστοποίησε ορισμένα δραματικά στοιχεία από το μέτωπο της ερημοποίησης – όπως λόγου χάρη ότι κάθε χρόνο 120.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης (έκταση λίγο μικρότερη από την Ελλάδα), που θα μπορούσαν να παράγουν 20 εκατομμύρια τόνους σιτηρών, μετατρέπονται σε ανθρωπογενείς ερήμους. Ή ότι η κλιματική αλλαγή, που τροποποιεί τον «χάρτη» των ξηροθερμικών περιοχών διαρκώς, καθιστά την ερημοποίηση τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική πρόκληση της εποχής μας.

Σύμφωνα μάλιστα με έκθεση του Πανεπιστημίου των Ηνωμένων Εθνών, προβλέπεται να προκαλέσει 15% – 50% απώλειες στις σοδειές μέχρι το 2050 με τις τωρινές καλλιεργούμενες ποικιλίες και τις τρέχουσες γεωργικές πρακτικές…

Ο Ρενέ Ντυμόν είχε δίκιο

Κάποτε ο Ρενέ Ντυμόν, υποψήφιος των Οικολόγων για την Προεδρία της Δημοκρατίας το 1973, κατήγγελλε το αυτοκινητιστικό ράλι Παρίσι – Ντακάρ ως υπεύθυνο για τη διάβρωση των παρόδιων αφρικανικών εδαφών – επομένως ως δημιουργό της πρώτης ύλης για τις αμμοθύελλες. Τότε η μομφή αυτή ακούγονταν ως υπερβολική, δεδομένου ότι το «μέγεθος της όχλησης» έμοιαζε να είναι λιλιπούτειο σε σχέση με το μέγεθος του χώρου.

● Να όμως που σήμερα ένα φαινόμενο σαν τη διάσπαρτη και εκτός ασφάλτου κυκλοφορία στη Σαχάρα θεωρείται τουλάχιστον συν-υπεύθυνο για την πρόκληση μετεωρολογικών φαινομένων που καθορίζουν την κατάσταση πολλών χωρών όπως της Ελλάδας, με τη «θόλωση» της μεσογειακής ατμόσφαιρας.

● Να που το «μέγεθος της όχλησης» κάνει ευρύτερα γνωστό ότι η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στη μεγαλύτερη πηγή σκόνης στον κόσμο – κατά πως διαβεβαίωσε ο μετεωρολόγος Κώστας Λαγουβάρδος.² Και ότι αυτή η πηγή γίνεται τόσο περισσότερο ενοχλητική όσο πιο πολύ υφίσταται τη δράση των 4×4 αυτοκινήτων στο επιφανειακό στρώμα εδάφους – σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Χρήστο Μπαλαφούτη.

Οι επιπτώσεις

Η Σαχάρα, οι ερημικές εκτάσεις της Αραβικής Χερσονήσου, της Αυστραλίας και των δυτικών πολιτειών της Αμερικής είναι οι μεγάλες εστίες άμμου στον πλανήτη. Στη μεσογειακή περιοχή η άνοιξη είναι η εποχή με τα συχνότερα επεισόδια «αμμοληψιών» από τη Βόρεια Αφρική – μετά έρχεται το φθινόπωρο. Σωματίδια του εδάφους με διάμετρο 10 – 15 εκατομμυριοστών του μέτρου χρειάζονται ταχύτητες ανέμων μόλις 25 – 30 χιλιομέτρων για να «απογειωθούν», να διακινηθούν στον ευρύτερο χώρο, να επηρεάσουν αρνητικά ανθρώπους που πάσχουν από αναπνευστικά προβλήματα.

Πρόσφατα η Ένωση Πνευμονολόγων Ελλάδας με ανακοίνωσή της κάλεσε τους πολίτες, και ιδιαίτερα τα άτομα που ανήκουν στις ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες, να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί λόγω της αυξημένης συγκέντρωσης αφρικανικής σκόνης στην ατμόσφαιρα αυτές τις ημέρες. Και τούτο επειδή η σκόνη αυτή περιέχει μεταφερόμενα σωματίδια τα οποία μπορούν να ενσωματωθούν με γύρη, βακτήρια και μύκητες, δημιουργώντας ένα ιδιαίτερα τοξικό και επικίνδυνο μείγμα για τον ανθρώπινο οργανισμό και κυρίως για το αναπνευστικό σύστημα.

Εννοείται ότι η συγκεκριμένη επίδραση της σκόνης αφορά και άλλες περιοχές του πλανήτη: Λόγου χάρη λειτουργεί εις βάρος της έκτασης των κοραλλιογενών υφάλων – κατά πως έδειξε η εμπειρία της Καραϊβικής και της Φλόριντα των ΗΠΑ. Ακόμη η αφρικανική σκόνη θεωρείται ότι αυξάνει το φυτοπλαγκτόν στις θάλασσες, με επακόλουθες αλλαγές στην τροφική αλυσίδα.

Σκόνη, αυτή η άγνωστη

Ο Άγγλος Andrew Goudie, καθηγητής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, υποστήριζε ότι η σκόνη είναι ένα από τα λιγότερο κατανοητά συστατικά της ατμόσφαιρας, που μπορεί όμως να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή.³ Σύμφωνα με τον Άγγλο καθηγητή η «αμμορύπανση» της ατμόσφαιρας συνδέεται με καταστάσεις όπως η ξηρασία, η υπερβόσκηση, η μεγάλη ταχύτητα του ανέμου και η αποδάσωση, λόγω της οποίας τα σωματίδια σκόνης «αναχαιτίζονται» όλο και λιγότερο.

Σύμφωνα με την άποψή του, σημαντική είναι και η ευθύνη της «τογιοτοποίησης» (Toyotarisation) του συγκοινωνιακού τοπίου, της κυριαρχίας δηλαδή των τζιπ Τογιότα, που καταλύει τη συνοχή του επιφανειακού στρώματος της βορειοαφρικανικής ηπείρου στέλνοντας σωματίδια άμμου κατά τη διεύθυνση των νοτίων ανέμων…

Τώρα πλέον υπάρχουν τα ογκώδη και «παχύσαρκα αυτοκίνητα», που έχουν γίνει πια στοιχεία στις πόλεις και στην ύπαιθρο, που εισήχθησαν επί κυβερνήσεως Σημίτη στην Ελλάδα και έχουν σημαντικές συνέπειες στο περιβάλλον. Χρησιμοποιώντας ως βάση ένα δημοσίευμα των «Times» η εφημερίδα «Εξπρές» σημείωνε στις 4.5.2005: «Ένα συνηθισμένο καινούριο αυτοκίνητο είναι περίπου κατά 1 τόνο βαρύτερο σήμερα σε σχέση με το προ τριακονταετίας αντίστοιχο… Το νέο Land Rover Discovery, το οποίο ζυγίζει 2,5 τόνους, είναι πλέον τόσο βαρύ, που θα ήταν παράνομο να κυκλοφορεί πλήρως φορτωμένο σε πολλές γέφυρες».⁴ Υποτίθεται ότι ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος οφείλεται στα τζιπ αυτά.

Τώρα, με τον ερχομό των τουριστών στις εκτάσεις της Βόρειας Αφρικής, υπάρχει πλέον αυξημένη «τογιοτοποίηση», που στατιστικά απειλεί με περισσότερα επεισόδια αμμορρύπανσης των μεσογειακών χωρών. Δεν υπάρχει αμφιβολία για το ότι οι τουρίστες αιμοδοτούν τις τοπικές οικονομίες με πόρους, όμως οι τοπικές οικονομίες είναι ανίκανες να πάρουν συλλογικές πρωτοβουλίες σε ένα τέτοιας έκτασης φαινόμενο.

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Σημειώσεις

1. «Ελεύθερος Τύπος|, 19.4.2005

2. Κώστας Λαγουβάρδος, «Άμμος πέρα από την Αφρική», «ΓΕΩ», 28.5.2005

3. www.ecocrete.gr, 19.4.2005, δελτίο τύπου της Αγγλικής Royal Geographic Society

4. «Εξπρές», 4.5.2005, επιμέλεια Ε. Καρρά

Διαβάστε επίσης:

Παγκόσμια ημέρα αδέσποτων ζώων χτες και το καταφύγιο του Δήμου Αθηναίων κινδυνεύει να κλείσει

Άγιοι Ανάργυροι: Αστυνομικοί απαγόρευσαν στον κόσμο να αφήνει λουλούδια έξω από το τμήμα – «Λίγη ντροπή δεν υπάρχει;»

Χολαργός: 45χρονη γυναίκα καταγγέλλει τον ξυλοδαρμό της μπροστά σε φύλακα αστυνομικού τμήματος (Video)