Iφιγένεια Θεοδώρου

Είναι μια θάλασσα

Εκδόσεις: Ίκαρος

Σελ.: 80

Δεν είναι εύκολο να γράψεις για τη θάλασσα χωρίς να πνιγείς στα στερεότυπα. Δεν είναι εύκολο να αφηγηθείς την απώλεια χωρίς να γίνεις θρήνος, ούτε να ακουμπήσεις το τραύμα χωρίς να το χαϊδέψεις επιδεικτικά. Κι όμως, η Ιφιγένεια Θεοδώρου καταφέρνει να αφήσει την αφήγηση να κυλήσει απαλά, όπως κυλάει η αλμύρα πάνω στην παλιά φωτογραφία. Να μιλήσει για τον χρόνο, για τη μνήμη, για την ερημιά και την αγάπη – χωρίς να υψώσει τη φωνή, χωρίς να παρακαλέσει να την προσέξουμε.

Το «Είναι μια θάλασσα» είναι ένα μικρό βιβλίο. Ογδόντα μόλις σελίδες. Αλλά εκεί μέσα, ακριβώς όπως συμβαίνει και στη ζωή, οι πιο σύντομες στιγμές είναι αυτές που χαράσσονται βαθύτερα. Η συλλογή αποτελείται από οκτώ διηγήματα. Κι όμως, δεν είναι οκτώ. Είναι ένα. Μία φωνή που αλλάζει προσωπεία: γυναίκες, άντρες, μετανάστες, εραστές, γέροι και παιδιά. Όλοι τους ακουμπισμένοι στο ίδιο παράθυρο: αυτό που βλέπει μια θάλασσα, όχι πάντα αληθινή. Μια θάλασσα μνήμης, απώλειας, αμφιβολίας.

Η Θεοδώρου επιλέγει χαρακτήρες που έρχονται από παλιά: από τη Μικρά Ασία, από τη Σμύρνη, από το ακρωτήριο του έρωτα και των ερειπίων. Μα δεν γράφει ιστορικά διηγήματα. Δεν γράφει για τον ξεριζωμό με ύφος αρχειακό ή επετειακό. Η Συμπέλ, η Ιωάννα, ο Μιχαήλ Άγγελος, η Πολίτισσα είναι άνθρωποι που κουβαλούν μέσα τους ένα τοπίο, ένα άρωμα, ένα τραγούδι, μια λέξη που δεν λέγεται πια. Η γλώσσα ως τραύμα, η σιωπή ως λέξη.

Ένα από τα πιο δυνατά μοτίβα του βιβλίου είναι αυτό της χαμένης μητρικής γλώσσας. Η Συμπέλ, «χάρη στον έρωτα», εγκατέλειψε τη γλώσσα της. Και τώρα πενθεί. Όχι με δάκρυα, αλλά με σιωπή. Η απώλεια δεν καταγγέλλεται, απλώς επιστρέφει σαν κύμα που χαϊδεύει τα πόδια. Και εκεί, σε αυτή την πράξη τής σχεδόν ασήμαντης επανάληψης, κατοικεί το συγκλονιστικότερο ίσως σχόλιο του βιβλίου: ό,τι χάνεται, επιμένει.

Η θάλασσα εδώ δεν είναι μεταφορά· είναι φυσικό στοιχείο που γίνεται πνευματική μήτρα. Οι χαρακτήρες τής Θεοδώρου δεν κοιτούν απλώς τη θάλασσα. Τη θυμούνται. Κάποτε τη διασχίζουν (φυσικά ή φαντασιακά), άλλοτε τη φοβούνται, συχνά την κουβαλούν μέσα τους σαν δέρμα που ρούφηξε αρμύρα με τα χρόνια.

Δεν υπάρχει εξωραϊσμός. Η θάλασσα της Θεοδώρου δεν είναι γαλάζιο φόντο, αλλά μια υγρή πατρίδα που δεν επιστρέφεται. Μπορεί να ζεις στην Αθήνα, στη Χίο, στο Παρίσι. Μπορεί να έχεις φύγει δεκαετίες. Αλλά αν η θάλασσα είναι μέσα σου, η πατρίδα δεν ξεριζώθηκε ποτέ. Γι’ αυτό και η γραφή εδώ ακουμπά έναν βαθύ συναισθηματικό τόνο, χωρίς λυρισμούς περιττούς, μα με ένα είδος ύπουλης, σχεδόν υπνωτιστικής ευγένειας.

Οι ήρωες εδώ δεν είναι νέοι. Δεν περιμένουν την αλλαγή. Δεν ελπίζουν πια να φτιάξουν τον κόσμο, ούτε και να φτιάξουν τους εαυτούς τους. Αυτό κάνει το βιβλίο συγκινητικό χωρίς να γίνεται διδακτικό. Οι ιστορίες μοιάζουν σαν να γράφτηκαν για να σωθούν από τη λήθη, όχι για να πείσουν. Και η Θεοδώρου, με την κομψή της φωνή, ξέρει καλά ότι το προσωπικό γίνεται καθολικό, όχι όταν το φωνάζεις, αλλά όταν το ψιθυρίζεις με ακρίβεια.

Σε κάποιες στιγμές το βιβλίο θυμίζει το «Υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι – όχι στο ύφος, αλλά στην απόσυρση. Όχι ηχηρή απόγνωση, μα υποδόριος στοχασμός. Ο τρόπος που η θλίψη γίνεται δέρμα και η τρυφερότητα διαπερνά το παρελθόν σαν λάδι σε παλιό ξύλο.

Δεν θα βρείτε εδώ κορυφώσεις, ούτε μεγάλες αφηγήσεις. Θα βρείτε όμως εκείνη τη σπάνια ποιότητα της λογοτεχνίας που σέβεται την ησυχία. Που γράφει όχι για να εξηγήσει, αλλά για να κρατήσει ζωντανή την ανάμνηση. Και κάπου εκεί – σε μια φράση, σε μια περιγραφή προσώπου, σε ένα μισόλογο – ο αναγνώστης συναντά μια σπαρακτική αλήθεια: «Δεν έχουμε να γυρίσουμε πίσω πουθενά. Η μνήμη είναι ο μόνος τόπος».

Το «Είναι μια θάλασσα» διαβάζεται σε μια νύχτα και σε συνοδεύει για εβδομάδες… Ανήκει σ’ εκείνη τη σπάνια κατηγορία βιβλίων που δεν σε αλλάζουν, αλλά σε κάνουν να θυμάσαι ποιος ήσουν. Σε κάνουν να ακούς πιο προσεκτικά τα βήματά σου στο σκοτάδι. Να κοιτάς τις φωτογραφίες όχι με θλίψη, αλλά με στοργή.

Στην εποχή των θορύβων, της επίδειξης, των βαρύγδουπων ανακοινώσεων, η Ιφιγένεια Θεοδώρου επέλεξε τη λεπτότητα ως στάση ζωής. Και έγραψε ένα βιβλίο που είναι όντως μια θάλασσα. Απέραντη, τρυφερή και επικίνδυνη. Μια θάλασσα που «σου θυμίζει τι είχες και πόσο πολύ το νοστάλγησες».

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ο Θεός, το Σύνταγμα και ο πολιτικός νους

Βιβλίο: Καλοκαίρι και έγκλημα – Έντεκα ιστορίες, μία αφήγηση χωρίς αθώους

Βιβλίο: Το αντίπαλο δέος στην παρακμή – Ένα βιβλίο αντίδοτο στην τοξική κυριαρχία της μετριότητας