Το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής του 2025 τιμά μια ανακάλυψη που απαντά σε ένα από τα πιο βαθιά ερωτήματα της ιατρικής: πώς γνωρίζει το ανοσοποιητικό σύστημα πότε να επιτεθεί και πότε να υποχωρήσει;

Τις περισσότερες φορές, οι άμυνές μας στοχεύουν σε επικίνδυνες λοιμώξεις, ακόμη και καρκίνους, αφήνοντας τους ιστούς του σώματος άθικτους. Αλλά όταν αυτή η ισορροπία αποτυγχάνει, οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές – από αυτοάνοσα νοσήματα, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα στρέφεται σε υγιή όργανα, έως καρκίνους, όπου καθίσταται πολύ περιορισμένο για να αναγνωρίσει και να καταστρέψει τα καρκινικά κύτταρα.

Η Mary E. Brunkow, ο Fred Ramsdell και ο Shimon Sakaguchi οι τρεις επιστήμονες που τιμήθηκαν με το Νομπελ Ιατρικης αποκάλυψαν πώς το σώμα μας διατηρεί αυτόν τον ευαίσθητο έλεγχο μέσω μιας ειδικής κατηγορίας ανοσοκυττάρων που ονομάζονται «ρυθμιστικά Τ κύτταρα».

Η ανακάλυψή τους αποκάλυψε τα φυσικά «φρένα» του ανοσοποιητικού συστήματος: τους εσωτερικούς μηχανισμούς που αποτρέπουν τα φιλικά πυρά, αλλά, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούν επίσης να προστατεύσουν τους καρκίνους από επιθέσεις, όπως γράφει ο Τζάστιν Στέμπινγκ Καθηγητής Βιοϊατρικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Anglia Ruskin, σε άρθρο του στο The Conversation.

Η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας αυτών των φρένων έχει ήδη αναδιαμορφώσει τη σύγχρονη ανοσολογία. Η ίδια γνώση που καθοδηγεί νέες θεραπείες για αυτοάνοσα νοσήματα βοηθά τώρα τους ερευνητές να βελτιώσουν τις ανοσοθεραπείες του καρκίνου , προσαρμόζοντας τον περιορισμό του ανοσοποιητικού συστήματος έτσι ώστε να «χτυπά» ισχυρά τους όγκους χωρίς να στρέφεται εναντίον του σώματος.

Ο Φρουρός του σώματος

Το ανοσοποιητικό σύστημα λειτουργεί σαν μια άρτια εκπαιδευμένη δύναμη ασφαλείας, περιπολώντας κάθε γωνιά του σώματος για να ανιχνεύει και να καταστρέφει βακτήρια, ιούς και αδίστακτα κύτταρα.

Αλλά ακόμη και η καλύτερη ομάδα ασφαλείας μπορεί να είναι επικίνδυνη χωρίς εποπτεία.

«Αν αφεθούν ανεξέλεγκτα, τα ανοσοκύτταρα μπορούν να επιτεθούν κατά λάθος σε υγιείς ιστούς: το χαρακτηριστικό γνώρισμα αυτοάνοσων ασθενειών όπως ο διαβήτης τύπου 1 ή η σκλήρυνση κατά πλάκας. Και όταν το σύστημα γίνεται πολύ προσεκτικό, μπορεί να παραβλέψει τις πραγματικές απειλές, δίνοντας στους καρκίνους την ευκαιρία να αναπτυχθούν απαρατήρητοι.» εξηγει ο καθηγητής Τζάστιν Στέμπινγκ.

Για δεκαετίες, οι επιστήμονες πίστευαν ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτής της ανοσολογικής «εκπαίδευσης» συνέβαινε νωρίς στη ζωή, μέσα σε ένα όργανο που ονομάζεται θύμος αδένας: ένας μικρός αδένας πάνω από την καρδιά όπου τα νεαρά ανοσοκύτταρα μαθαίνουν σε ποιους στόχους να επιτεθούν και σε ποιους να αγνοήσουν. Όσα αποτυγχάνουν σε αυτό το τεστ εξαλείφονται πριν προλάβουν να προκαλέσουν βλάβη.

Αλλά τη δεκαετία του 1990, ο Ιάπωνας ανοσολόγος Shimon Sakaguchi ανακάλυψε ότι η ιστορία κρύβει περισσότερα. Μέσω πειραμάτων σε ποντίκια, εντόπισε έναν προηγουμένως άγνωστο τύπο ανοσοκυττάρου που ονομάζεται «ρυθμιστικό Τ κύτταρο»: τους ειρηνευτικούς παράγοντες του ανοσοποιητικού συστήματος.

Αυτά τα κύτταρα δεν επιτίθενται τα ίδια σε παθογόνα.

Αντίθετα, κρατούν υπό έλεγχο τον υπόλοιπο ανοσοποιητικό στρατό, αποτρέποντας την περιττή καταστροφή. Όταν ο Sakaguchi αφαίρεσε αυτά τα κύτταρα από πειραματόζωα, το ανοσοποιητικό τους σύστημα βγήκε εκτός ελέγχου, εξαπολύοντας επιθέσεις σε υγιή όργανα.

Η εργασία του έδειξε ότι αυτά τα κύτταρα που διατηρούν την ειρήνη είναι απαραίτητα για να εμποδίσουν το σώμα να κηρύξει πόλεμο στον εαυτό του.

Λίγα χρόνια αργότερα, η Mary Brunkow και ο Fred Ramsdell ανακάλυψαν τον γενετικό διακόπτη που καθιστά δυνατές αυτές τις ειρηνευτικές δυνάμεις.

Ανακάλυψαν ότι μια μόνο μετάλλαξη σε ένα γονίδιο που ονομάζεται Foxp3 θα μπορούσε να αφήσει τόσο τα ποντίκια όσο και τα ανθρώπινα μωρά ευάλωτα σε μια σπάνια αλλά καταστροφική αυτοάνοση διαταραχή που ονομάζεται σύνδρομο IPEX .

Το γονίδιο Foxp3 λειτουργεί ως ο «διακόπτης ενεργοποίησης» για την παραγωγή ρυθμιστικών Τ κυττάρων.

Χωρίς αυτό, το ανοσοποιητικό σύστημα χάνει τους διαιτητές του και ακολουθεί το χάος.

Τ βοηθητικά και ρυθμιστικά Τ κύτταρα

«Το ανοσοποιητικό σύστημα βασίζεται σε πολλούς τύπους Τ κυττάρων. Τα βοηθητικά Τ κύτταρα λειτουργούν ως αρχηγοί ομάδων, κατευθύνοντας άλλα ανοσοκύτταρα να ανταποκριθούν σε λοιμώξεις.

Μεγάλο μέρος της δικής μου έρευνας έχει επικεντρωθεί στο πώς συμπεριφέρονται αυτά τα κύτταρα στη λοίμωξη από HIV, όπου η απώλειά τους αφήνει το ανοσοποιητικό σύστημα  ανυπεράσπιστο. Τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα ανήκουν στην ίδια οικογένεια, αλλά εξυπηρετούν τον αντίθετο ρόλο: ηρεμούν τα πράγματα όταν η μάχη παρατραβήξει.» εξηγει ο Δρ. Τζάστιν Στέμπινγκ.

Αυτές οι ειρηνευτικές δυνάμεις κρατούν τους ανοσοποιητικούς υπερασπιστές επικεντρωμένους σε πραγματικές απειλές και όχι σε φιλικούς στόχους. Όταν αποτυγχάνουν, εμφανίζονται αυτοάνοσα νοσήματα. Αλλά όταν λειτουργούν πολύ καλά, μπορούν να  αταστείλουν τις ανοσολογικές επιθέσεις στον καρκίνο, επιτρέποντας στους όγκους να κρυφτούν και να αναπτυχθούν.

Οι επιστήμονες μαθαίνουν τώρα πώς να τελειοποιήσουν αυτήν την ισορροπία :

ενισχύοντας τους φρουρούς για τον έλεγχο των αυτοάνοσων νοσημάτων ή χαλαρώνοντας τα φρένα ώστε το σώμα να μπορεί να αντισταθεί στον καρκίνο.

Αυτές οι ανακαλύψεις έχουν επαναπροσδιορίσει τον τρόπο με τον οποίο οι γιατροί αντιλαμβάνονται την ανοσία.

Κλινικές δοκιμές ήδη δοκιμάζουν θεραπείες που επεκτείνουν τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα σε άτομα με αρθρίτιδα, διαβήτη ή μετά από μεταμόσχευση οργάνου, βοηθώντας τον οργανισμό να ανεχτεί τους δικούς του ιστούς.

Ο καρκίνος

Στη θεραπεία του καρκίνου, χρησιμοποιείται η αντίθετη προσέγγιση:

ο αποκλεισμός ή η απενεργοποίηση αυτών των ειρηνευτικών παραγόντων για την εξαπόλυση μιας ισχυρότερης ανοσολογικής επίθεσης στους όγκους. Αυτή είναι η αρχή πίσω από τις σύγχρονες ανοσοθεραπείες , οι οποίες έχουν ήδη μεταμορφώσει τα αποτελέσματα για ασθενείς με μελάνωμα, καρκίνο του πνεύμονα και λέμφωμα.

Επιστήμη που αγγίζει ζωές

Το έργο των επιστημόνων που τιμήθηκε με τον Νόμπελ Ιατρικής 2025, Brunkow, Ramsdell και Sakaguchi, δείχνει πώς η βασική επιστήμη μπορεί να οδηγήσει σε βαθιές αλλαγές στην ιατρική.

Οι ανακαλύψεις τους βοηθούν να εξηγηθεί όχι μόνο γιατί το ανοσοποιητικό σύστημα μερικές φορές παρουσιάζει προβλήματα, αλλά και πώς μπορεί να επανέλθει σε ισορροπία – μια ισορροπία που θα μπορούσε μια μέρα να αποτρέψει τα αυτοάνοσα νοσήματα, να βελτιώσει την επιβίωση των μεταμοσχεύσεων και να καταστήσει τις θεραπείες για τον καρκίνο ασφαλέστερες και πιο αποτελεσματικές.

Η φετινή απόφαση της επιτροπής Νόμπελ αναγνωρίζει όχι μόνο το επιστημονικό τους επίτευγμα, αλλά και ένα όραμα για το ανοσοποιητικό σύστημα ως κάτι πολύ πιο λεπτό από έναν διακόπτη on-off. Είναι μια λεπτή ορχήστρα και τα ρυθμιστικά Τ κύτταρα είναι οι μαέστροι της, διασφαλίζοντας ότι οι σωστές νότες παίζονται την κατάλληλη στιγμή, φιμώνοντας όσες θα μπορούσαν να προκαλέσουν χάος.

Μαθαίνοντας να ρυθμίζει αυτά τα βιολογικά «φρένα» με ακρίβεια, η ιατρική εισέρχεται σε μια νέα εποχή. Θεραπείες εμπνευσμένες από αυτές τις ανακαλύψεις βελτιώνουν ήδη ζωές και μπορεί, με την πάροδο του χρόνου, να μεταμορφώσουν τον τρόπο με τον οποίο προλαμβάνουμε και θεραπεύουμε ασθένειες σε όλο το φάσμα, από την αυτοανοσία έως τον καρκίνο.

Διαβάστε επίσης

Johnson & Johnson: Πρόστιμο μαμούθ 966 εκατομμύρια δολάρια σε υπόθεση καρκίνου από το ταλκ

Σταμάτης Πουλής: «Οι τέσσερις πυλώνες μεταρρύθμισης του ΕΣΥ»

Ιατρικές συμβουλές από την AI: Ρωτήσαμε το ChatGPT αν πρέπει να το ρωτάμε σαν να είναι γιατρός και απάντησε με… επιφύλαξη