Η Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας (Borderline Personality Disorder) είναι μια σύνθετη ψυχική διαταραχή που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο βιώνει τόσο τα συναισθήματά του και τις σχέσεις του όσο και την εικόνα του εαυτού του.

Οι έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις, ο μόνιμος φόβος εγκατάλειψης, η παρορμητικότητα περιγράφουν ένα μικρό μόνο κομμάτι μιας διαταραχής έντονης, απρόβλεπτης και εξαντλητικής, τόσο για εκείνον που τη βιώνει όσο και για τους ανθρώπους γύρω του…

• Ποια είναι τα βασικά συμπτώματα της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας;
• Πώς αναγνωρίζουμε τα πρώτα σημάδια; Υπάρχει πλήρης ίαση;
• Πόσο βοηθά η ψυχοθεραπεία;
• Ποια είναι η καθημερινότητα του οριακού ασθενή, ενός ανθρώπου που ζει στα όρια… στα άκρα;
• Πώς τη βιώνει το περιβάλλον του;

Ο Δρ. Ιωάννης Μάλλιαρης, Κλινικός Ψυχολόγος, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (King’s College London), κλινικός διευθυντής του BipolarLab δίνει κατανοητές και τεκμηριωμένες απαντήσεις, αποδομεί μύθους και φωτίζει σκοτεινές πλευρές μιας διαταραχής που συχνά μοιάζει με αόρατη, αλλά δεν είναι…

1. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της οριακής διαταραχής προσωπικότητας; Ποια είναι τα πιο συχνά συμπτώματα που εμφανίζει ένα άτομο που πάσχει από αυτή;

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από μια εκτεταμένη και διάχυτη αστάθεια σε τρεις κεντρικές περιοχές της ζωής του ατόμου: Στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην εικόνα του εαυτού και στα συναισθήματα. Αυτή η αστάθεια συνοδεύεται από έντονη παρορμητικότητα που ξεκινά συνήθως στην πρώιμη ενήλικη ζωή.

Τα κύρια στοιχεία που συναντάμε στην κλινική πράξη είναι:

• Αρχικά, ο έντονος φόβος εγκατάλειψης. Τα άτομα καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες να αποφύγουν την πραγματική ή υποθετική εγκατάλειψη, ακόμα και όταν δεν υπάρχει αντικειμενική αιτία. Μπορεί να εκδηλώνεται με συνεχή ανάγκη επιβεβαίωσης, τηλεφωνήματα τη νύχτα, ή ακόμα και απειλές αυτοκτονίας, όταν φοβούνται ότι κάποιος θα τους εγκαταλείψει.

• Οι σχέσεις τους είναι έντονα ασταθείς, αντιφατικές και απόλυτες. Περνούν από τη μια στιγμή στην άλλη από την εξιδανίκευση στην απαξίωση -αυτό που ονομάζουμε “God-Dog syndrome”. Σήμερα μπορεί να σε θεωρούν τον καλύτερο άνθρωπο στον κόσμο, αύριο να σε βλέπουν ως τον χειρότερο.

• Υπάρχει, επίσης, μια σύγχυση της ταυτότητας του – μια έντονα και επίμονα ασταθής εικόνα του εαυτού τους. Δεν ξέρουν ποιοι είναι πραγματικά, τι θέλουν, ποιες είναι οι αξίες τους. Η αίσθηση του εαυτού τους αλλάζει ανάλογα με το πώς τους βλέπουν οι άλλοι.

• Χαρακτηρίζονται από παρορμητικότητα σε τουλάχιστον δύο τομείς της ζωής τους που μπορούν να είναι αυτοκαταστροφικοί. Παράδειγμα: υπερβολικά έξοδα, σεξουαλική συμπεριφορά χωρίς προστασία, κατάχρηση ουσιών, απρόσεκτη οδήγηση, επεισόδια υπερφαγίας.

• Ένα συχνό χαρακτηριστικό που παρατηρούμε είναι η επανειλημμένη αυτοκτονική συμπεριφορά ή αυτοτραυματισμός. Βλέπουμε από μελέτες ότι περίπου το 10% των ατόμων με οριακή διαταραχή θα αυτοκτονήσουν μέχρι τα 30, και το 46-92% θα κάνουν τουλάχιστον μία απόπειρα.

• Όπως ανέφερα και στην αρχή, η έντονη συναισθηματική αστάθεια είναι κάτι που συναντάμε κυρίως στα άτομα με οριακή δομή χαρακτήρα. Αυτό οφείλεται σε έντονη αντιδραστικότητα της διάθεσης. Για παράδειγμα, έντονη επεισοδιακή δυσφορία, ευερεθιστότητα ή άγχος που συνήθως διαρκεί για λίγες ώρες και μόνο σπάνια περισσότερο από λίγες μέρες. Μέσα σε λίγες ώρες μπορούν να περάσουν από βαθιά δυσφορία σε άγχος, ευερεθιστότητα και πάλι πίσω. Είναι σαν να βιώνουν τα συναισθήματα με δεκαπλάσια ένταση από τον μέσο άνθρωπο.

• Βιώνουν, επίσης, χρόνια αισθήματα κενού -μια αίσθηση ότι δεν υπάρχει τίποτα μέσα τους, ότι είναι κενοί, ‘’κούφιοι’’.

• Θα παρατηρήσουμε, επίσης, ότι εκφράζουν απρόσφορο, έντονο θυμό ή δυσκολία ελέγχου του θυμού, με συχνά ξεσπάσματα και επανειλημμένα επεισόδια βίας.

• Τέλος, μπορεί να παρουσιάζουν παροδικό παρανοϊκό ιδεασμό, όταν βιώνουν στρες ή σοβαρά διασχιστικά συμπτώματα, αισθάνονται ότι όλοι είναι εναντίον τους ή ότι βγαίνουν από το σώμα τους και μπορεί να αναφέρουν και εμπειρίες που να φαίνονται σαν ψυχωτικά συμπτώματα αλλά στην ουσία, είναι συμπτώματα του χαρακτήρα σε αντίθεση με την σχιζοφρένεια.

2. Πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε τις συναισθηματικές αυξομειώσεις της οριακής διαταραχής από αυτές της διπολικής ή της κυκλοθυμικής διαταραχής;

Αυτή είναι μια πολύ σημαντική ερώτηση και ένα από τα πιο συχνά διαγνωστικά διλήμματα που αντιμετωπίζουμε στην κλινική πράξη. Η σύγχυση είναι αναμενόμενη, γιατί και οι δύο διαταραχές περιλαμβάνουν συναισθηματική αστάθεια. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές:

Αρχικά, διαφέρουν ως προς τη διάρκεια των συναισθηματικών αλλαγών. Στη διπολική διαταραχή, τα επεισόδια διαρκούν τουλάχιστον μερικές μέρες έως εβδομάδες ή μήνες. Ένα καταθλιπτικό επεισόδιο μπορεί να κρατήσει εβδομάδες, ένα μανιακό επεισόδιο συνήθως κρατά τουλάχιστον μια εβδομάδα. Στην οριακή διαταραχή, οι συναισθηματικές αλλαγές είναι πολύ πιο γρήγορες, μπορούν να συμβούν μέσα σε λίγες ώρες ή ακόμα και λεπτά. Το πρωί μπορεί να είναι καταθλιπτικοί, το απόγευμα θυμωμένοι, το βράδυ αγχωμένοι.

Οι εκλυτικοί παράγοντες που θα οδηγήσουν στην εκάστοτε διαταραχή είναι διαφορετικοί. Στη διπολική διαταραχή, τα επεισόδια συχνά έρχονται «από το πουθενά», μπορεί να ξυπνήσει μια μέρα σε καταθλιπτική φάση χωρίς προφανή λόγο. Συχνά εμπλέκονται βιολογικοί και νευροχημικοί μηχανισμοί, διαταραχές ύπνου, ορμονικές αλλαγές ή έντονη σωματική καταπόνηση, αλλά ο ασθενής δεν βιώνει πάντα ένα σαφές ψυχολογικό ερέθισμα πριν την αλλαγή. Στην οριακή διαταραχή, οι συναισθηματικές μεταπτώσεις σχεδόν πάντα προκαλούνται από διαπροσωπικά γεγονότα, μια σύγκρουση, μια αντιληπτή απόρριψη, ένας φόβος εγκατάλειψης ή μια αλλαγή στη στάση κάποιου σημαντικού άλλου. Συχνά το συναίσθημα εκρήγνυται άμεσα, σαν αντίδραση σε πραγματική ή φανταστική απειλή για τη σχέση ή την αποδοχή.

Επιπλέον, το περιεχόμενο της σκέψης στις δύο διαταραχές διαφέρει. Στη μανία της διπολικής διαταραχής, το μυαλό «τρέχει»: υπάρχει διεσταλμένη αυτοεκτίμηση και ιδέες μεγαλείου («μπορώ να τα καταφέρω όλα»), μειωμένη ανάγκη για ύπνο, σκέψεις που εναλλάσσονται γρήγορα και δυσκολεύουν τη συγκέντρωση, αίσθηση αυξημένης ενέργειας και παραγωγικότητας, ακόμα και απερίσκεπτα σχέδια ή επενδύσεις. Στην οριακή διαταραχή προσωπικότητας, το νοητικό περιεχόμενο είναι πιο επικεντρωμένο στις σχέσεις. Δηλαδή, υπάρχει έντονος φόβος εγκατάλειψης, υποψία ότι οι άλλοι απομακρύνονται, θυμός που ξεσπά όταν υπάρχει απόρριψη ή αίσθηση αδικίας, και μια διαρκής δυσφορία που σχετίζεται με την αυτοεικόνα και τη σταθερότητα των σχέσεων.

Μια ακόμη σημαντική διαφορά είναι η φυσική πορεία των δύο διαταραχών. Η διπολική διαταραχή έχει συνήθως επεισοδιακή φύση, υπάρχουν σαφή ξεκινήματα και τελειώματα των μανιακών ή καταθλιπτικών φάσεων, ενώ στο μεσοδιάστημα μπορεί να υπάρξει περίοδος πλήρους ή σχεδόν πλήρους ευθυμίας και λειτουργικότητας. Η ένταση των επεισοδίων ποικίλλει, αλλά συχνά εναλλάσσονται με μεγάλα διαστήματα σταθερής διάθεσης. Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας, αντίθετα, είναι πιο χρόνια και παρατεταμένη. Η συναισθηματική αστάθεια δεν περιορίζεται σε διακριτά επεισόδια, αλλά εκφράζεται σχεδόν καθημερινά: συχνές διακυμάνσεις της διάθεσης, αίσθηση κενού, δυσκολία στη ρύθμιση συναισθημάτων και ένταση στις σχέσεις χωρίς μεγάλα διαλείμματα σταθερότητας.

Σημαντικό είναι να αναφέρω ότι υπάρχουν και βιολογικές διαφορές. Η διπολική διαταραχή έχει ισχυρότερη γενετική βάση. Συχνά υπάρχει οικογενειακό ιστορικό και οι έρευνες δείχνουν σημαντική κληρονομικότητα. Επίσης, ανταποκρίνεται καλά σε σταθεροποιητές διάθεσης, φάρμακα, δηλαδή, που ρυθμίζουν τις διακυμάνσεις. Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας, αντίθετα, συνδέεται περισσότερο με παιδικό τραύμα, χρόνιες σχέσεις ανασφάλειας ή κακοποίησης και άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η κύρια θεραπευτική προσέγγιση είναι η ψυχοθεραπεία, ειδικά δομημένες μέθοδοι όπως η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT), ενώ τα φάρμακα έχουν βοηθητικό αλλά όχι πρωταρχικό ρόλο.

Τέλος, πρέπει να σημειώσω ότι στην κλινική πράξη συχνά συνυπάρχουν και οι δύο διαταραχές. Έχουμε μάλιστα αναπτύξει την έννοια του “διπολικού φάσματος” για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτές τις επικαλύψεις. Κάποιοι ασθενείς με οριακή διαταραχή που φαίνονται να έχουν κυρίως χαρακτηριστικά οριακής διαταραχής προσωπικότητας, μπορεί στην πραγματικότητα να παρουσιάζουν μια λιγότερο εμφανή ή υποκλινική μορφή διπολικής διαταραχής, κάτι που επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο που σχεδιάζουμε την παρέμβαση και την επιλογή φαρμακευτικής αγωγής.

3. Γενικότερα, ποια είναι η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στις διαταραχές διάθεσης (όπως η διπολική ή κυκλοθυμική) και στις διαταραχές προσωπικότητας (όπως η οριακή, η ναρκισσιστική και η αντικοινωνική);

Αυτή είναι μια θεμελιώδης διάκριση που βοηθά και τους επαγγελματίες αλλά και τους ίδιους τους ασθενείς να κατανοήσουν καλύτερα την κατάστασή τους. Οι διαταραχές διάθεσης (mood disorders) αναφέρονται σε προβλήματα με την ρύθμιση της διάθεσης δηλαδή της βασικής συναισθηματικής κατάστασης που επηρεάζει όλη μας την εμπειρία. Σκεφτείτε τη διάθεση σαν τον “καιρό” της ψυχικής μας κατάστασης – μπορεί να είναι λιακάδα (υπομανία/μανία), σύννεφα και βροχή (κατάθλιψη), ή εναλλαγές (διπολική). Αυτές οι καταστάσεις:

• Είναι επεισοδιακές, έχουν καθαρή αρχή και τέλος.
• Είναι αλλαγές από την τυπική κατάσταση το άτομο αισθάνεται “διαφορετικό από το συνηθισμένο”.
• Επηρεάζουν βιολογικές λειτουργίες ύπνο, όρεξη, ενέργεια, λίμπιντο.
• Ανταποκρίνονται καλά σε φαρμακευτική αγωγή.
• Έχουν ισχυρή γενετική βάση.

Οι διαταραχές προσωπικότητας, από την άλλη, αναφέρονται στο σύνολο των τάσεων ενός ατόμου να δρα, να συμπεριφέρεται και να οργανώνεται με τρόπο που το διαφοροποιούν από τους άλλους ανθρώπους ως προς το χαρακτήρα, τη στάση ζωής και τα ενδιαφέροντά του. Όταν αυτά τα χαρακτηριστικά είναι τόσο δυσπροσαρμοστικά και δύσκαμπτα ώστε να προκαλούν σημαντική ενόχληση ή έκπτωση της λειτουργικότητας, τότε μιλάμε για διαταραχή.

Οι διαταραχές προσωπικότητας αφορούν σταθερούς τρόπους σκέψης, συναισθήματος και συμπεριφοράς που κάνουν το άτομο να διαφέρει από τους άλλους στον χαρακτήρα, τη στάση ζωής και τα ενδιαφέροντά του. Όταν αυτά τα χαρακτηριστικά γίνονται άκαμπτα και δυσπροσαρμοστικά προκαλούν δυσκολίες στις σχέσεις, στη δουλειά ή γενικά στη ζωή, τότε μιλάμε για διαταραχή προσωπικότητας. Αυτές:

• Είναι διαχρονικά σταθερές «έτσι είμαι εγώ», όχι επεισόδια.
• Αρχίζουν από την εφηβεία/νεαρή ενήλικη ζωή και παραμένουν σταθερές.
• Επηρεάζουν τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλλους και με τον εαυτό μας.
• Η πρώτη γραμμή θεραπείας είναι η ψυχοθεραπεία, όχι φάρμακα.
• Συνδέονται περισσότερο με περιβαλλοντικούς παράγοντες και παιδικές εμπειρίες.

Για να το πω απλά: Οι διαταραχές διάθεσης είναι σαν μια προσωρινή θύελλα που περνά από τη ζωή κάποιου που χωρίς την σωστή θεραπεία θα συνεχίσει να επανέρχεται (υποτροπή), ενώ οι διαταραχές προσωπικότητας είναι σαν το ένα δύσκολο κλίμα της περιοχής όπου ζει κάποιος το οποίο είναι σταθερό και διαχρονικό και του κάνει την ζωή δύσκολη και πάλι χωρίς την σωστή θεραπεία το άτομο αδυνατεί να βελτιώσει την ζωή του. Ωστόσο, στην πράξη τα πράγματα δεν είναι πάντα τόσο ξεκάθαρα. Πρώτον, συχνά αυτές οι δυσκολίες συνυπάρχουν, κάποιος μπορεί να έχει και διπολική διαταραχή και οριακή προσωπικότητα. Δεύτερον, η οριακή διαταραχή έχει έντονη συναισθηματική αστάθεια γεγονός που την καθιστά και διαταραχή διάθεσης. Αυτός είναι και ο λόγος που η οριακή διαταραχή είναι τόσο δύσκολη στη διάγνωση και θεραπεία – βρίσκεται κυριολεκτικά «στα όρια» μεταξύ διαταραχών διάθεσης και προσωπικότητας. Παρόλα αυτά η έννοια του «διπολικού φάσματος» καλύπτει και τις δύο περιπτώσεις και εμείς όπως και άλλοι ειδικοί στο χώρο βλέπουμε την οριακή διαταραχή προσωπικότητας ως διαταραχή του διπολικού φάσματος.

4. Πώς επηρεάζει η οριακή διαταραχή την καθημερινότητα, τις επαγγελματικές και προσωπικές σχέσεις του ατόμου; Τι βιώνει το ίδιο το άτομο και τι βιώνουν οι γύρω του;

Η οριακή διαταραχή έχει βαθιά και διάχυτη επίδραση σε όλες σχεδόν τις πτυχές της ζωής του ατόμου και των ανθρώπων γύρω του.

Από την πλευρά του ατόμου:

• Το άτομο με οριακή διαταραχή ζει σε μια κατάσταση συνεχούς συναισθηματικής αναστάτωσης. Φανταστείτε να ζείτε με το δέρμα σας να μην έχει προστατευτικό στρώμα, κάθε άγγιγμα, ακόμα και το πιο απαλό, προκαλεί έντονο πόνο. Έτσι και αυτά τα άτομα βιώνουν τα συναισθήματα, με μια ένταση που μπορεί να είναι συντριπτική. Είναι πάρα πολύ ευαίσθητα, ειδικά σε κριτική ή σε υποδείξεις.

• Στις προσωπικές σχέσεις, υποφέρουν από έναν παράδοξο: έχουν απόλυτη ανάγκη για στενή σχέση αλλά ταυτόχρονα τρομάζουν με τη σκέψη της εγκατάλειψης. Αυτό δημιουργεί ένα μοτίβο «έλα κοντά – φύγε μακριά» που είναι εξουθενωτικό. Μια στιγμή αισθάνονται βαθιά συνδεδεμένοι, την επόμενη θέλουν να διαλύσουν τη σχέση από φόβο μήπως τους εγκαταλείψει ο άλλος πρώτος.

• Στην επαγγελματική ζωή, η αστάθεια της διάθεσης και η παρορμητικότητα μπορούν να οδηγήσουν σε συχνές αλλαγές δουλειάς, συγκρούσεις με συναδέλφους, δυσκολία να ολοκληρώσουν μακροπρόθεσμους στόχους. Μπορεί να είναι πολύ παραγωγικοί για κάποιες περιόδους και μετά να καταρρέουν.

• Στην καθημερινότητα, απλές καταστάσεις μπορούν να γίνουν κρίσεις. Ένα μήνυμα που δεν απαντήθηκε αμέσως γίνεται απόδειξη απόρριψης. Μια ουδέτερη έκφραση προσώπου γίνεται σημάδι θυμού. Υπάρχει διαρκής επαγρύπνηση για σημάδια ότι οι άλλοι θα φύγουν ή θα πληγώσουν.

• Το χρόνιο αίσθημα κενού που νιώθουν είναι ίσως το πιο δύσκολο να περιγραφεί, είναι σαν να υπάρχει μια τρύπα μέσα τους που τίποτα δεν μπορεί να γεμίσει. Γι’ αυτό συχνά προσπαθούν να την γεμίσουν με παρορμητικές συμπεριφορές, υπερβολικά έξοδα, σεξ, ουσίες, φαγητό που προσωρινά μειώνουν το κενό αλλά μακροπρόθεσμα χειροτερεύουν την κατάσταση.

Από την πλευρά των γύρω τους:

• Οι οικογένειες και οι φίλοι αισθάνονται συχνά εξαντλημένοι, μπερδεμένοι και απελπισμένοι. Περιγράφουν την εμπειρία ως «περπάτημα σε πεδίο ναρκών». Δεν ξέρουν ποτέ τι θα προκαλέσει έκρηξη. Μια μέρα μπορεί να είναι το καλύτερο άτομο στη ζωή τους, την επόμενη ο χειρότερος.

• Οι σύντροφοι συχνά νιώθουν παγιδευμένοι. Αγαπούν το άτομο αλλά εξαντλούνται από τις συνεχείς κρίσεις, τις απαιτήσεις επιβεβαίωσης, τις απειλές αυτοκτονίας όταν φοβούνται εγκατάλειψη. Νιώθουν ενοχές όταν σκέφτονται να φύγουν, αλλά και εξάντληση όταν μένουν.

• Οι γονείς συχνά νιώθουν ότι απέτυχαν, αναρωτιούνται τι έκαναν λάθος. Ταλαντεύονται ανάμεσα στην υπερπροστασία και στην ανάγκη να βάλουν όρια, που συχνά ερμηνεύονται ως απόρριψη.

• Οι φίλοι συχνά αποσύρονται σταδιακά γιατί δεν αντέχουν το συναισθηματικό ρόλερ κόστερ. Αυτό βέβαια επιβεβαιώνει τον φόβο εγκατάλειψης του ατόμου, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.

Στην πράξη, βλέπω συχνά ολόκληρες οικογένειες που είναι σε διαρκή επιφυλακή γύρω από το μέλος με οριακή διαταραχή, προσπαθώντας να αποφύγουν κρίσεις, χάνοντας την δική τους ψυχική υγεία στη διαδικασία. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονίσω ότι τα άτομα με οριακή διαταραχή δεν κάνουν όλα αυτά επίτηδες ή για να χειραγωγήσουν. Πραγματικά υποφέρουν και τα συναισθήματά τους είναι γνήσια και έντονα. Η παρορμητικότητα και οι κρίσεις είναι συμπτώματα της διαταραχής, όχι επιλογές χαρακτήρα.

5. Από πού ξεκινά, συνήθως, η διαταραχή αυτή; Ποιος είναι ο ρόλος της κληρονομικότητας, του περιβάλλοντος και των παιδικών εμπειριών;

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας δεν έχει μία απλή αιτία, είναι αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης αλληλεπίδρασης βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Χρησιμοποιούμε το λεγόμενο «βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο» για να κατανοήσουμε την προέλευσή της.

Βιολογικοί/Γενετικοί Παράγοντες: Υπάρχει σαφής γενετική προδιάθεση, αν και όχι τόσο ισχυρή όσο στη διπολική διαταραχή. Τα άτομα με οριακή διαταραχή προσώπικότητας συχνά έχουν οικογενειακό ιστορικό διαταραχών διάθεσης, διπολική διαταραχή ή κατάθλιψη σε γονείς ή συγγενείς. Δεν κληρονομούν την ίδια την οριακή διαταραχή, αλλά κληρονομούν στοιχεία χαρακτήρα όπως:

• Συναισθηματική αστάθεια
• Παρορμητικότητα
• Ένταση συναισθηματικών αντιδράσεων
• Ευαισθησία σε απόρριψη

Έχουμε δει, επίσης, βιολογικές διαφορές στη λειτουργία και στη δομή του εγκεφάλου. Υπάρχουν ενδείξεις για δυσλειτουργία στα συστήματα σεροτονίνης και ντοπαμίνης, που συνδέονται με αυξημένη επιθετικότητα και παρορμητικότητα. Έχουν επίσης βρεθεί μικρότερες δομές σε περιοχές όπως ο δεξιός πρόσθιος προσαγωγός φλοιός, ο οποίος εμπλέκεται στην επεξεργασία συναισθημάτων και στη λήψη αποφάσεων.

Μπορούμε επίσης να εντοπίσουμε παιδικά τραύματα, τα οποία ανάλογα με το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει το άτομο μπορεί να εκδηλωθούν με διαφορετικούς τρόπους. Εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται πολύ σημαντικά. Περίπου το 30% των ατόμων με οριακή διαταραχή προσωπικότητας έχουν ιστορικό σεξουαλικής κακοποίησης στην παιδική ηλικία, και περίπου το ένα τρίτο έχει σημαντικό ιστορικό κακοποίησης οποιουδήποτε τύπου. Ωστόσο, το τραύμα δεν είναι πάντα τόσο ακραίο, συχνά πρόκειται για αυτό που ονομάζουμε «ακυρωτικό οικογενειακό περιβάλλον». Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ένα περιβάλλον όπου τα συναισθήματα του παιδιού συστηματικά αγνοούνται, απαξιώνονται ή τιμωρούνται. Για παράδειγμα:

• «Δεν έχεις λόγο να είσαι λυπημένος»
• «Δεν πονάς τόσο όσο νομίζεις»
• «Σταμάτα να κλαις, δεν είναι τίποτα»
• «Είσαι υπερβολικός/ή»

Αυτό το μοτίβο, που η Marsha Linehan, η δημιουργός της Διαλεκτικής Συμπεριφορικής Θεραπείας, ονόμασε “invalidating environment” – διδάσκει στο παιδί ότι τα συναισθήματά του είναι λάθος, ότι δεν μπορεί να εμπιστευτεί τις εσωτερικές του εμπειρίες. Αυτό οδηγεί σε:

• Αδυναμία αναγνώρισης και ονοματισμού συναισθημάτων.
• Αδυναμία ρύθμισης συναισθημάτων με υγιείς τρόπους.
• Υπερεξάρτηση από την εξωτερική επικύρωση.
• Καταπίεση συναισθημάτων που οδηγεί σε εκρήξεις.

Η Διαλεκτική Αλληλεπίδραση: Η πιο αποδεκτή θεωρία σήμερα είναι ότι η οριακή διαταραχή προκύπτει από την αλληλεπίδραση ενός βιολογικά ευάλωτου παιδιού (με έμφυτη συναισθηματική ευαισθησία και παρορμητικότητα) που μεγαλώνει σε ένα ακυρωτικό ή τραυματικό περιβάλλον. Φανταστείτε ότι και ένα υπερβολικα προστατευτικό περιβάλλον μπορεί να γίνει ή να βιωνεται ως ακυρωτικό και τραυματικό (“ο κόσμος είναι πάρα πολύ επικίνδυνος, εμείς σε προστατεύουμε από τα πάντα και ξέρουμε τι είναι καλό για εσένα και σου λέμε συνέχεια τι και πώς να το κάνεις – άρα σου μαθαίνουμε ότι δεν είσαι και τόσο ικανός και δεν αναγνωρίζουμε την προσπάθεια σου να πάθεις και να μάθεις).

Φανταστείτε ένα παιδί που γεννιέται, όπως είπαμε και πριν, με το «δέρμα» του να μην έχει προστατευτικό στρώμα, νιώθει τα πάντα πιο έντονα. Αν αυτό το παιδί μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον που επικυρώνει τα συναισθήματά του και του διδάσκει υγιείς τρόπους ρύθμισης, μπορεί να μη αναπτύξει ποτέ οριακή διαταραχή, μπορεί απλά να είναι ένα «έντονο» ή «ευαίσθητο» άτομο. Αλλά αν αυτό το ίδιο παιδί μεγαλώσει σε περιβάλλον που τιμωρεί ή αγνοεί τα συναισθήματά του, ή ακόμα χειρότερα, το τραυματίζει, τότε δεν μαθαίνει ποτέ πώς να διαχειρίζεται τα έντονα συναισθήματά του με υγιείς τρόπους. Μαθαίνει ότι τα συναισθήματά του είναι επικίνδυνα, απαράδεκτα, ότι πρέπει να τα καταπιέζει, μέχρι που εκρήγνυνται με τρόπους που δεν μπορεί να ελέγξει. Αυτό εξηγεί γιατί η οριακή διαταραχή δεν είναι απλά «τραύμα» ούτε απλά «βιολογία», είναι η μοναδική αλληλεπίδραση των δύο σε ένα συγκεκριμένο άτομο με τη δική του ιστορία.

6. Σε ποια ηλικία εντοπίζονται συνήθως τα πρώτα σημάδια και πώς εξελίσσεται με τα χρόνια;

Τα πρώτα σημάδια της οριακής διαταραχής συνήθως εμφανίζονται στην εφηβεία και πρώιμη ενήλικη ζωή. Αποφεύγεται να δίνεται η διάγνωση οριακής διαταραχής σε άτομα κάτω των 18 ετών, γιατί κάποια από τα χαρακτηριστικά, συναισθηματική αστάθεια, αναζήτηση ταυτότητας, παρορμητικότητα, είναι κανονικό μέρος της εφηβικής ανάπτυξης. Ωστόσο, σε αναδρομική ανάλυση, οι θεραπευόμενοι συχνά περιγράφουν ότι “πάντα ένιωθαν διαφορετικοί” από την παιδική ηλικία.

Πρώιμα Σημάδια (Εφηβεία – 15-20 ετών): Στην εφηβεία μπορεί να δούμε:

• Έντονες και ασταθείς φιλίες
• Επεισόδια αυτοτραυματισμού (κόψιμο, κάψιμο)
• Ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις σε φαινομενικά μικρά γεγονότα
• Χρόνια δυσφορία και αίσθημα κενού
• Σύγχυση ταυτότητας (“δεν ξέρω ποιος είμαι”)
• Φόβος εγκατάλειψης που οδηγεί σε προσκόλληση ή σε δυσλειτουργικές ρομαντικές σχέσεις.

Κορύφωση (20-30 ετών): Η διαταραχή συνήθως ξεκινά στην εφηβεία και επιδεινώνεται μέχρι τα 25-30 έτη. Αυτή είναι η πιο επικίνδυνη περίοδος, με υπερβολικά αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας. Βλέπουμε:

• Χαοτικές ρομαντικές σχέσεις.
• Συχνές κρίσεις και ασταθείς επαφές με υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
• Παρορμητικές συμπεριφορές (κατάχρηση ουσιών, επικίνδυνο σεξ, υπερβολικά έξοδα).
• Επανειλημμένες απόπειρες αυτοκτονίας ή απειλές.
• Αδυναμία διατήρησης εργασίας ή ολοκλήρωσης σπουδών.
• Σημαντική δυσλειτουργικότητα στη προσωπική και κοινωνική ζωή.

Φυσική Πορεία και Πρόγνωση: Υπάρχουν πολύ ενθαρρυντικά νέα εδώ που συχνά δεν γίνονται ευρέως γνωστά: η οριακή διαταραχή βελτιώνεται σημαντικά με το χρόνο, ακόμα και χωρίς θεραπεία. Μελέτες δείχνουν ότι:

• Το 75% των ατόμων άνω των 35 ετών δεν πληρούν πλέον τα κριτήρια για οριακή διαταραχή
• Το 90% των ατόμων άνω των 50 ετών δεν πληρούν τα κριτήρια

Αυτό συμβαίνει γιατί με την ωρίμανση:

• Ο εγκέφαλος ολοκληρώνει την ανάπτυξή του (ειδικά ο προμετωπιαίος φλοιός που ελέγχει την παρορμητικότητα).
• Με τον χρόνο η υπό κλινική υπομανία επικαλύπτεται από υπό κλινική κατάθλιψη.
• Τα άτομα μαθαίνουν από την εμπειρία πώς να διαχειρίζονται καλύτερα τα συναισθήματά τους.
• Η ψυχική και συναισθηματική ωριμότητα αυξάνεται φυσιολογικά.
• Οι σχέσεις γίνονται πιο σταθερές και υποστηρικτικές.

Με την κατάλληλη θεραπεία – ειδικά διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία (DBT) ή mentalization-based therapy – η βελτίωση μπορεί να έρθει πολύ πιο γρήγορα και πιο ολοκληρωμένα. Στις δικές μας έρευνες στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου αλλά και στο BipolarLab βλέπουμε σημαντική βελτίωση μέσα σε 12-18 μήνες εντατικής θεραπείας. Όμως η πρόοδος δεν είναι γραμμική. Υπάρχουν υποτροπές, ειδικά σε περιόδους στρες ή σημαντικών αλλαγών ζωής (διαζύγιο, απώλεια, αλλαγή δουλειάς). Γι’ αυτό η θεραπεία συνήθως χρειάζεται τουλάχιστον 2 χρόνια, με συντήρηση και υποστήριξη μετά. Το σημαντικό μήνυμα είναι ότι η οριακή διαταραχή δεν είναι θανατική καταδίκη. Με την κατάλληλη βοήθεια και με τον χρόνο, τα άτομα μπορούν όχι μόνο να σταματήσουν να πληρούν τα κριτήρια της διαταραχής, αλλά να ζήσουν πλούσιες, λειτουργικές, και ισορροπημένες ζωές και να βελτιώσουν σημαντικά την ζωή τους. Τα άσχημα τραυματικά βιώματα δεν φεύγουν ποτέ, είναι αυτά που είναι αλλά ο κάθε θεραπευόμενος μπορεί να μάθει να τα ερμηνεύει και να αντιδρά με τρόπους που του βελτιώνουν και δεν την χειροτερεύουν την ζωή. Κατά κάποιο τρόπο χτίζουμε σοφία στην τραυματική και δύσκολη ζωή και τους βοηθάμε να ανακαλύψουν και να αναγνωρίσουν τον σημαντικό εσωτερικό «πλούτο» που έχουν μέσα τους.

7. Πώς γίνεται η διάγνωση της οριακής διαταραχής; Υπάρχει συγκεκριμένο ψυχολογικό πρωτόκολλο ή κλινικά κριτήρια;

Η διάγνωση της οριακής διαταραχής είναι μια λεπτή και σύνθετη διαδικασία που απαιτεί εμπειρία και χρόνο. Δεν υπάρχει απλό εργαστηριακό τεστ ή σκανάρισμα εγκεφάλου που να μπορεί να την επιβεβαιώσει, βασιζόμαστε σε κλινικά κριτήρια, δομημένες συνεντεύξεις και πιστοποιημένες ψυχομετρικές κλίμακες.

Διαγνωστικά Κριτήρια DSM-5: Η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (APA) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) έχουν καθιερώσει σαφή κριτήρια. Για να διαγνωστεί κάποιος με οριακή διαταραχή πρέπει να πληροί τουλάχιστον 5 από τα 9 κριτήρια:

• Ξέφρενες προσπάθειες αποφυγής πραγματικής ή φανταστικής εγκατάλειψης
• Ασταθείς και έντονες διαπροσωπικές σχέσεις με εναλλαγές εξιδανίκευσης και υποτίμησης
• Διατάραξη ταυτότητας – έντονα ασταθής εικόνα εαυτού
• Παρορμητικότητα σε τουλάχιστον δύο δυνητικά αυτοκαταστροφικούς τομείς
• Επανειλημμένη αυτοκτονική συμπεριφορά ή αυτοτραυματισμός
• Συναισθηματική αστάθεια με έντονη αντιδραστικότητα διάθεσης
• Χρόνια αισθήματα κενού
• Απρόσφορος, έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου θυμού
• Παροδικός παρανοϊκός ιδεασμός ή διασχιστικά συμπτώματα

Αυτά τα συμπτώματα πρέπει να είναι διαχρονικά σταθερά και να εκδηλώνονται σε διάφορες καταστάσεις, όχι μόνο σε μια συγκεκριμένη σχέση ή περίοδο της ζωής.

Πρότυπο Διαγνωστικό Πρόγραμμα: Στο BipolarLab, αφού δουλέψαμε χρόνια στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (Institute of Psychiatry, King’s College London) σε ερευνητικά πρωτόκολλα, έχουμε αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο διαγνωστικό πρόγραμμα που περιλαμβάνει:

Πιστοποιημένες ψυχομετρικές Κλίμακες και δομημένες κλινικές συνεντεύξεις: Χρησιμοποιούμε πιστοποιημένες δομημένες συνεντεύξεις, που διασφαλίζουν ότι εξετάζουμε συστηματικά όλα τα κριτήρια και δεν παραβλέπουμε σημαντικά συμπτώματα.

Και φυσικά Διαφορική Διάγνωση.Είναι κρίσιμο να ξεχωρίσουμε την οριακή διαταραχή από άλλες καταστάσεις που μπορεί να μοιάζουν όπως:

• Διπολική διαταραχή ή κυκλοθυμία
• Σύνθετο μετατραυματικό στρες (C-PTSD)
• ΔΕΠΥ (ADHD) στους ενήλικες
• Διαταραχές φάσματος αυτισμού
• Άλλες διαταραχές προσωπικότητας (ναρκισσιστική, ιστριονική, αντικοινωνική)

Χρονική Παρακολούθηση: Χρησιμοποιούμε και νέες τεχνολογίες:

• Mood charts – ημερολόγια διάθεσης για παρακολούθηση μοτίβων
• Smartwatches – παρακολούθηση κύκλων ύπνου-ξύπνιας, μέτρηση δραστηριότητας
• Flippy – το νέο μας σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που παρέχει συνεχόμενη υποστήριξη και ψυχοεκπαίδευση.

Αυτά βοηθούν να δούμε πώς αλλάζει η διάθεση με το χρόνο, αν υπάρχουν επεισοδιακές αλλαγές (που υποδηλώνουν διπολική) ή πιο ταχείες, αντιδραστικές αλλαγές (που υποδηλώνουν οριακή). Ο Flippy παρέχει έναν συνεχόμενο βοηθό υποστήριξης που μπορεί να μαθαίνει σε πραγματικό χρόνο τι συμβαίνει με τη ζωή και τις δυσκολίες του θεραπευόμενου.

Οικογενειακό Ιστορικό: Παίρνουμε λεπτομερές οικογενειακό ιστορικό:

• Διαταραχές διάθεσης σε συγγενείς.
• Αυτοκτονίες ή σοβαρές ψυχικές ασθένειες.
• Μοτίβα σχέσεων στην οικογένεια.
• Παιδικές εμπειρίες τραύματος ή ακύρωσης.

Αναπτυξιακό Ιστορικό:

• Πότε εμφανίστηκαν τα πρώτα συμπτώματα.
• Σχολική και κοινωνική λειτουργικότητα στην εφηβεία.
• Πρώτες ρομαντικές σχέσεις και μοτίβα.
• Ιστορικό αυτοτραυματισμού ή αυτοκτονικής συμπεριφοράς.

Η διάγνωση δεν είναι πάντα ξεκάθαρη γιατί:

• Συννοσηρότητα: Το 85% των ατόμων με οριακή διαταραχή έχουν και άλλη ψυχιατρική διάγνωση (διπολική, κατάθλιψη, άγχος, διαταραχές χρήσης ουσιών)
• Επικάλυψη συμπτωμάτων: Πολλά συμπτώματα (συναισθηματική αστάθεια, παρορμητικότητα) υπάρχουν και σε άλλες διαταραχές
• Στιγματισμός: Κάποιοι συνάδελφοι αποφεύγουν να βάλουν τη διάγνωση λόγω στιγματισμού.
• Εξελισσόμενη κατάσταση: Τα συμπτώματα μπορεί να αλλάζουν με το χρόνο.

Γι’ αυτό, στην πράξη, η διάγνωση είναι μια διαδικασία που παίρνει χρόνο, συνήθως 3-6 συνεδρίες διαγνωστικής αξιολόγησης, όχι μία συνάντηση. Είναι σημαντικό να μην βιαστούμε, γιατί μια λάθος διάγνωση μπορεί να οδηγήσει σε λάθος θεραπεία που μπορεί να χειροτερέψει την κατάσταση. Το διαγνωστικό μας πρόγραμμα για να καταλάβετε εκπονείται μέσα σε 15 ώρες κλινικής και ψυχομετρικής αξιολόγησης και γίνεται σταδιακά μέσα σε ένα μήνα. Πολλές φορές οι διάγνωση διευκρινίζεται ακόμα πιο σταδιακά μετά από μήνες ψυχοθεραπείας.

8. Ποιες είναι οι βασικές θεραπευτικές προσεγγίσεις για την οριακή διαταραχή; Ποιος είναι ο ρόλος της ψυχοθεραπείας και πότε –αν χρειάζεται– χορηγείται φαρμακευτική αγωγή;

Η θεραπεία της οριακής διαταραχής έχει αλλάξει ριζικά τα τελευταία 30 χρόνια. Ενώ παλιότερα θεωρούνταν «αθεράπευτη», σήμερα ξέρουμε ότι η ειδική ψυχοθεραπεία είναι η πρώτη γραμμή θεραπείας και μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική.

• Πρώτη Γραμμή: Εξειδικευμένη Ψυχοθεραπεία: Η ψυχοθεραπεία δεν είναι απλά “βοηθητική”, είναι η βασική θεραπεία. Υπάρχουν αρκετές προσεγγίσεις με αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα:
• Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT): η πιο καλά τεκμηριωμένη μέθοδος. Συνδυάζει ατομικές συνεδρίες, ομαδική εκπαίδευση δεξιοτήτων (mindfulness, διαχείριση συναισθημάτων, διαπροσωπική αποτελεσματικότητα, ανοχή κρίσης) και συνεχόμενη υποστήριξη σε κρίσεις για την εφαρμογή τους στην καθημερινότητα.
• Mentalization-Based Therapy (MBT): βοηθά το άτομο να κατανοεί καλύτερα τα συναισθήματα και τις προθέσεις του ίδιου και των άλλων, μειώνοντας παρερμηνείες και ένταση στις σχέσεις.
• Θεραπεία Σχημάτων (Schema Therapy): στοχεύει σε βαθιά δυσλειτουργικά μοτίβα που δημιουργήθηκαν στην παιδική ηλικία και επηρεάζουν τις σχέσεις και την αυτοεικόνα.
• Transference-Focused Psychotherapy (TFP): ψυχοδυναμική προσέγγιση που χρησιμοποιεί τη θεραπευτική σχέση για να αλλάξει δυσπροσαρμοστικά μοτίβα δεσμού.

Όλες οι αποτελεσματικές θεραπείες μοιράζονται:

• Σταθερή, μακροχρόνια θεραπευτική σχέση (τουλάχιστον 2-5 χρόνια)
• Ξεκάθαρα όρια στη θεραπευτική σχέση
• Εστίαση στην αυτοκτονική συμπεριφορά ως άμεση προτεραιότητα
• Δομημένο πλαίσιο – συγκεκριμένες τεχνικές, όχι απλά υποστήριξη
• Δεξιότητες που μεταφέρονται στην καθημερινή ζωή

Φαρμακευτική Θεραπεία: Συμπληρωματική, όχι Βασική

Η Φαρμακευτική αγωγή δεν αποτελεί κύρια θεραπεία, αλλά χρησιμοποιείται συμπληρωματικά για έντονα συμπτώματα (σταθεροποιητές διάθεσης για παρορμητικότητα και συναισθηματική αστάθεια, χαμηλές δόσεις άτυπων αντιψυχωσικών για θυμό ή παρανοϊκό ιδεασμό). Τα αντικαταθλιπτικά και οι βενζοδιαζεπίνες γενικά αποφεύγονται, καθώς μπορεί να επιδεινώσουν την αστάθεια ή να οδηγήσουν σε εξάρτηση και εξάρσεις.

• Αντιμετώπιση ως διαταραχή διπολικού φάσματος – χρήση σταθεροποιητών διάθεσης.
• Αποφυγή αντικαταθλιπτικών και αγχολυτικών που χειροτερεύουν την πορεία.
• Χαμηλές δόσεις μέσα σε συνδυαστικό πλαίσιο με ειδική ψυχοθεραπεία.
• Παρέμβαση σε στοιχεία χαρακτήρα (παρορμητικότητα, επιθετικότητα) και φαρμακολογικά και συμπεριφορικά.

Πολύ βοηθητικά, επίσης, μπορούν να γίνουν προγράμματα ημέρας που μπορούν να βοηθήσουν στην λειτουργική καθημερινότητα και στην αντιμετώπιση των κρίσεων εκτός πλαισίου ψυχιατρικής νοσηλείας. Στο BipolarLab έχουμε τόσο ομαδικό και πιο οικονομικά προσβάσικο πρόγραμμα ημέρας αλλά και ατομικό πρόγραμμα ημέρας που επικεντρώνεται σε έναν και μοναδικό θεραπευόμενο την φορά.

Η θεραπεία απαιτεί χρόνο και υπομονή, αλλά τα αποτελέσματα είναι πολύ ελπιδοφόρα· το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων βελτιώνεται σημαντικά με εξειδικευμένη παρέμβαση. Με την κατάλληλη θεραπεία, λοιπόν, η πλειοψηφία των ατόμων βελτιώνεται σημαντικά. Δεν είναι ανίατη κατάσταση, είναι μια διαταραχή που μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με υπομονή, δέσμευση και την κατάλληλη εξειδίκευση.

9. Είναι συχνό φαινόμενο τα άτομα με οριακή διαταραχή να εμφανίζουν και κατάθλιψη ή αυτοκτονικό ιδεασμό; Πώς βιώνουν το αίσθημα κενού και το φόβο εγκατάλειψης;

Ναι, είναι εξαιρετικά συχνό. Στην πραγματικότητα, η συννοσηρότητα (comorbidity) με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές είναι ο κανόνας, όχι η εξαίρεση. Το 85% των ατόμων με οριακή διαταραχή θα βιώσουν τουλάχιστον μία ακόμα ψυχιατρική διαταραχή στη ζωή τους.

• Κατάθλιψη και Οριακή Διαταραχή: Η κατάθλιψη είναι η πιο συχνή συννοσηρότητα. Περίπου το 75% των ατόμων με οριακή διαταραχή θα βιώσουν τουλάχιστον ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο. Το 50% πληρούν κριτήρια για δυσθυμία (χρόνια, χαμηλού βαθμού κατάθλιψη). Η διάκριση είναι σημαντική στη μείζονα κατάθλιψη όπου το άτομο νιώθει σταθερά λυπημένο για εβδομάδες/μήνες, έχει ανηδονία, αλλαγές ύπνου και όρεξης και στην οριακή διαταραχή όπου η δυσφορία είναι πιο επεισοδιακή και αντιδραστική -μπορεί να αισθάνονται καταθλιπτικοί το πρωί, αλλά καλύτερα το απόγευμα μετά από μια θετική αλληλεπίδραση.

Το χρόνιο αίσθημα κενού στην οριακή διαταραχή είναι διαφορετικό από την κατάθλιψη, δεν είναι απλά λύπη ή απελπισία, είναι μια αίσθηση ότι δεν υπάρχει τίποτα μέσα τους, μια κούφια αίσθηση, σαν να λείπει κάτι θεμελιώδες από την ύπαρξή τους.

Οι ασθενείς το περιγράφουν ως:

• “Είμαι κούφιος μέσα”.
• “Δεν νιώθω τίποτα, ούτε καλό ούτε κακό, απλά κενό”.
• “Υπάρχει μια μαύρη τρύπα μέσα μου που απορροφά τα πάντα”.
• “Ακόμα και όταν είμαι με ανθρώπους που αγαπώ, νιώθω μόνος και άδειος”.

Αυτό το κενό είναι αφόρητο και οδηγεί συχνά σε δυσλειτουργικές παρορμητικές συμπεριφορές για να το γεμίσουν:

• Υπερβολική κατανάλωση (φαγητό, αλκοόλ, ουσίες).
• Ριψοκίνδυνες σεξουαλικές συμπεριφορές.
• Υπερβολικά έξοδα (shopping sprees).
• Αυτοτραυματισμός, παράδοξα, ο σωματικός πόνος “γεμίζει” προσωρινά το συναισθηματικό κενό.

Αυτοκτονικότητα και Αυτοτραυματισμός: Αυτή είναι η πιο επικίνδυνη πτυχή της διαταραχής και τα νούμερα είναι σοβαρά:

• 10% θάνατος από αυτοκτονία μέχρι τα 30 έτη
• 17-80% αυτοτραυματικές συμπεριφορές (κόψιμο, κάψιμο, χτύπημα)
• 46-92% απόπειρες αυτοκτονίας

Πρέπει να ξεχωρίσουμε διαφορετικές μορφές:

• Χρόνιος αυτοκτονικός ιδεασμός: Πολλά άτομα με οριακή διαταραχή ζουν με σταθερές σκέψεις αυτοκτονίας ως “διέξοδος” – “αν γίνει πολύ άσχημα, μπορώ πάντα να αυτοκτονήσω”. Αυτό παράδοξα μπορεί να είναι ηρεμιστικό για αυτούς, ακόμα κι αν για εμάς ακούγεται τρομακτικό.

• Αυτοτραυματισμός χωρίς αυτοκτονική πρόθεση: Το κόψιμο, κάψιμο, ή χτύπημα συχνά δεν γίνεται με πρόθεση θανάτου αλλά για:

1. Ρύθμιση συναισθημάτων, ο σωματικός πόνος ανακουφίζει τον ψυχολογικό
2. Αίσθηση ελέγχου, “τουλάχιστον αυτό μπορώ να ελέγξω”
3. Διακοπή διασχιστικών καταστάσεων, ο πόνος τους “επιστρέφει στην πραγματικότητα”
4. Αυτο-τιμωρία, “αξίζω πόνο”
5. Επικοινωνία πόνου, όταν δεν έχουν λόγια.

• Απόπειρες αυτοκτονίας: Αυτές συχνά προκαλούνται από διαπροσωπικές κρίσεις, ένας τερματισμός σχέσης, μια σύγκρουση, αντιληπτή απόρριψη. Η παρορμητικότητα σημαίνει ότι από τη σκέψη στην πράξη μπορεί να περάσουν λεπτά, όχι ώρες ή μέρες.

• «Αυτοκτονία από ατύχημα»: Κάποτε η παρορμητική συμπεριφορά (απερίσκεπτη οδήγηση, ριψοκίνδυνες πράξεις) οδηγεί σε θάνατο χωρίς συνειδητή πρόθεση αυτοκτονίας.

Φόβος Εγκατάλειψης: Αυτός είναι ο πυρήνας της διαταραχής. Τα άτομα με οριακή διαταραχή βιώνουν τον φόβο εγκατάλειψης με βαθιά σωματική ένταση που είναι δύσκολο να κατανοήσει κάποιος που δεν το έχει βιώσει. Δεν είναι απλά “μου λείπεις”, είναι πανικός επιβίωσης, σαν να πεθαίνουν. Αυτό εκδηλώνεται με:

1. Υπέρμετρη επαγρύπνηση για σημάδια απόρριψης, ένα μη απαντημένο μήνυμα γίνεται απόδειξη ότι τους εγκαταλείπουν.
2. Παρερμηνεία ουδέτερων σημάτων, ένα σοβαρό πρόσωπο σημαίνει “δεν με αγαπάς πια”.
3. Κλιμάκωση αναζήτησης επιβεβαίωσης – συνεχή μηνύματα, τηλεφωνήματα, ανάγκη για βεβαιότητα.
4. Απειλές ή πράξεις αυτοκτονίας όταν φοβούνται εγκατάλειψη – “αν με αφήσεις θα σκοτωθώ”.
5. Προληπτική απόρριψη – εγκαταλείπουν πρώτοι τον άλλο για να προλάβουν την εγκατάλειψη.

Η ειρωνεία είναι ότι αυτές οι συμπεριφορές συχνά προκαλούν την εγκατάλειψη που φοβούνται, οι άνθρωποι γύρω τους εξαντλούνται και αποσύρονται, επιβεβαιώνοντας τον αρχικό φόβο. Είναι μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Στη θεραπεία, εργαζόμαστε για:

• Στάση αποδοχής και κατανόησης, να μην νιώσει ακύρωση ο ασθενής.
• Συνεργατική ανάλυση, κατανόηση της λειτουργίας των συμπτωμάτων.
• Εκμάθηση εναλλακτικών δεξιοτήτων, υγιείς τρόποι ρύθμισης συναισθημάτων.
• Πλάνο κρίσης τι να κάνουν όταν νιώθουν αυτοκτονικοί.
• Καθημερινή εντατική θεραπεία σε πρόγραμμα ημέρας ή κλινική όταν χρειάζεται.

Το σημαντικό είναι να μην τιμωρούμε ή να μην απορρίπτουμε το άτομο για την αυτοκτονική συμπεριφορά, αλλά και να μην την ενισχύουμε. Είναι μια λεπτή ισορροπία που απαιτεί εξειδίκευση και υπομονή.

10. Πρόκειται για μια διαταραχή που μπορεί να θεραπευτεί πλήρως ή είναι μια διαρκής πρόκληση που χρειάζεται μακροχρόνια διαχείριση; Υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που κατάφεραν να ζήσουν ισορροπημένα και λειτουργικά; Τι τους βοήθησε;

Αυτή είναι η πιο σημαντική ερώτηση και η απάντηση είναι πολύ ελπιδοφόρα: Ναι, η οριακή διαταραχή μπορεί να θεραπευτεί ή τουλάχιστον να βελτιωθεί τόσο ώστε το άτομο να ζήσει μια πλήρη, λειτουργική και ισορροπημένη ζωή. Δεν είναι θανατική καταδίκη ούτε χρόνια, ανίατη κατάσταση όπως θεωρούνταν παλιά. Πριν από 30-40 χρόνια, η οριακή διαταραχή θεωρούνταν αθεράπευτη. Σήμερα, χάρη στην έρευνα και την ανάπτυξη εξειδικευμένων θεραπειών, έχουμε σαφείς αποδείξεις ότι η βελτίωση όχι μόνο είναι δυνατή, αλλά είναι ο κανόνας, όχι η εξαίρεση. Ακόμα και χωρίς εξειδικευμένη θεραπεία, η οριακή διαταραχή τείνει να βελτιώνεται με την ηλικία. Μακροχρόνιες μελέτες δείχνουν:

• 75% των ατόμων άνω των 35 ετών δεν πληρούν πλέον τα διαγνωστικά κριτήρια
• 90% των ατόμων άνω των 50 ετών δεν πληρούν τα κριτήρια

Αυτή η “φυσική ύφεση” (remission) συμβαίνει γιατί:

• Ο εγκέφαλος ωριμάζει (ειδικά ο προμετωπιαίος φλοιός που ελέγχει παρορμητικότητα).
• Τα άτομα μαθαίνουν από την εμπειρία.
• Οι σχέσεις γίνονται πιο σταθερές.
• Η συναισθηματική ωριμότητα αυξάνεται.
• Η υποκλινική υπομανία φεύγει και αλλάζει σε υποκλινική κατάθλιψη.

Με εξειδικευμένη θεραπεία, η βελτίωση έρχεται πολύ πιο γρήγορα και πιο ολοκληρωμένα. Μελέτες δείχνουν:

• Με Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (DBT) και Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.
  • 50% βελτίωση συμπτωμάτων σε 1 χρόνο
  • 70-80% ύφεση σε 2-3 χρόνια
  • Σημαντική μείωση αυτοκτονικής συμπεριφοράς και νοσηλειών
• Με Mentalization-Based Therapy (MBT):
  • Σημαντική βελτίωση σε 18 μήνες
  • Μείωση νοσηλειών κατά 50%
  • Βελτίωση διαπροσωπικών σχέσεων
• Με Schema Therapy:
  • 50% των ασθενών σε πλήρη ύφεση σε 3 χρόνια
  • Σημαντική βελτίωση ποιότητας ζωής

Στο δικό μας πρόγραμμα στο BipolarLab, χρησιμοποιώντας συνδυαστική προσέγγιση (διαλεκτική και γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή ως διαταραχή διπολικού φάσματος, πρόγραμμα ημέρας για κρίσεις ή υποστήριξη), βλέπουμε σημαντική βελτίωση μέσα σε 12-18 μήνες. Όσο για το τι σημαίνει «θεραπεία», πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι: Θεραπεία δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το άτομο δεν θα ξαναβιώσει ποτέ συναισθηματική δυσκολία. Σημαίνει:

• Συμπτωματική ύφεση: Δεν πληρούν πλέον τα διαγνωστικά κριτήρια (κάτω από 5 από τα 9 κριτήρια).
• Λειτουργική ανάρρωση: Μπορούν να διατηρούν σχέσεις, δουλειά, σπουδές.
• Ποιότητα ζωής: Νιώθουν ότι ζουν μια ζωή που αξίζει και μαθαίνουν να το κάνουν αυτό.
• Διαχείριση κρίσεων: Όταν έρχονται δύσκολες στιγμές, έχουν δεξιότητες να τις διαχειριστούν χωρίς αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που κατάφεραν να ζήσουν ισορροπημένα και λειτουργικά. Από την έρευνα και την κλινική εμπειρία, βλέπουμε ότι βοηθούν:

• Σωστή και Έγκαιρη Διάγνωση: Πολλοί ασθενείς περνούν χρόνια με λάθος διαγνώσεις (απλή κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, ΔΕΠΥ) και λάθος θεραπείες. Η σωστή διάγνωση είναι το πρώτο βήμα.
• Εξειδικευμένη Ψυχοθεραπεία: Όχι “υποστηρικτική συμβουλευτική”, αλλά εξειδικευμένες μορφές όπως DBT-CBT, MBT, Schema Therapy με θεραπευτή εξειδικευμένο σε αυτές τις μεθόδους.
• Δέσμευση και Υπομονή: Η θεραπεία παίρνει χρόνο. Τα άτομα που βελτιώνονται είναι αυτά που μένουν στη θεραπεία παρά τις δυσκολίες, που δεν τα παρατούν όταν βιώνουν υποτροπές.
• Σωστή Φαρμακευτική Αγωγή: Αντιμετώπιση ως διαταραχή διπολικού φάσματος με σταθεροποιητές διάθεσης, αντί για αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά που μπορούν να χειροτερέψουν την κατάσταση.
• Υποστηρικτικό Περιβάλλον: Οικογένεια και φίλοι που μαθαίνουν για τη διαταραχή, βάζουν υγιή όρια, αλλά παραμένουν υποστηρικτικοί. Οικογενειακή θεραπεία ή ψυχοεκπαίδευση συχνά βοηθά.
• Διαχείριση Κρίσεων: Σαφές πλάνο κρίσης, τι να κάνουν όταν νιώθουν αυτοκτονικοί, ποιον να καλέσουν, πού να πάνε. Πρόσβαση σε πρόγραμμα ημέρας ή βραχεία νοσηλεία όταν χρειάζεται.
• Εκμάθηση Δεξιοτήτων: Συγκεκριμένες, πρακτικές δεξιότητες που μπορούν να χρησιμοποιήσουν στην καθημερινή ζωή, όπως: Mindfulness για γείωση κρίσεων και χαλάρωση, ανοχή κρίσης για επιβίωση δύσκολων στιγμών, ρύθμιση συναισθημάτων, διαπροσωπική αποτελεσματικότητα.
• Εύρεση Νοήματος: Πολλοί ασθενείς που αναρρώνουν βρίσκουν νόημα στην εμπειρία τους – γίνονται θεραπευτές, εθελοντές, δημιουργοί που βοηθούν άλλους. Η ίδια η κλινική ψυχολόγος Marsha Linehan, που ανέπτυξε τη DBT, είχε οριακή διαταραχή και νοσηλεύτηκε πολλαπλά στα νεανικά της χρόνια.

Η Πραγματικότητα – Όχι Γραμμική Πρόοδος: Πρέπει να είμαστε ρεαλιστικοί: η ανάρρωση δεν είναι γραμμική. Υπάρχουν:

• Υποτροπές, ειδικά σε στρεσογόνες περιόδους ή σε νέες δύσκολες σχέσεις.
• Δύσκολες μέρες, ακόμα και μετά από χρόνια θεραπείας. Η ζωή μπορεί να γίνει και να είναι πάντα δύσκολη και άδικη (ή μη σύμφωνη με τα πιστεύω μας).
• Συνεχής δουλειά οι δεξιότητες θεραπείας χρειάζεται να εξασκούνται. Ότι δεν χρησιμοποιούμε ατονίζει και χάνει την ισχύ του

Αλλά με τον χρόνο, οι κρίσεις γίνονται λιγότερο συχνές, λιγότερο έντονες, συντομότερες και πιο διαχειρίσιμες. Αν υπάρχει ένα μήνυμα που θέλω να μείνει από αυτή τη συνέντευξη είναι αυτό: Η οριακή διαταραχή ΔΕΝ είναι θανατική καταδίκη. Δεν είναι απόδειξη αδυναμίας χαρακτήρα. Είναι μια απορρύθμιση του συστήματος σε πολύπλοκους παράγοντες – βιολογικούς και περιβαλλοντικούς. Και το πιο σημαντικό: Μπορεί να βελτιωθεί. Με την κατάλληλη βοήθεια, τη δέσμευση, και το χρόνο, τα άτομα με οριακή διαταραχή μπορούν όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά να ευδοκιμήσουν, να έχουν στενές σχέσεις, επιτυχημένες σταδιοδρομίες, και ουσιαστική, ικανοποιητική ζωή. Το βλέπω κάθε μέρα στην κλινική πράξη. Η αλλαγή είναι δύσκολη αλλά είναι δυνατή.

11. Η μοναξιά, η εγκατάλειψη ή η απόρριψη που νιώθει το άτομο με οριακή διαταραχή είναι αληθινά γεγονότα ή περισσότερο εσωτερικά βιώματα που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα;

Αυτή είναι μια λεπτή και σημαντική ερώτηση που αγγίζει τον πυρήνα της οριακής διαταραχής. Η απάντηση είναι: Και τα δύο αλλά με έναν πολύπλοκο τρόπο. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να καταλάβουμε ότι τα συναισθήματα είναι πάντα πραγματικά – ακόμα κι αν η ερμηνεία των γεγονότων δεν είναι ακριβής. Όταν ένα άτομο με οριακή διαταραχή νιώθει τον τρόμο της εγκατάλειψης, αυτός ο τρόμος είναι γνήσιος και έντονος. Δεν “το κάνει” ούτε είναι “δραματικό” με την κακή έννοια. Το βιώνει με μια ένταση που μπορεί να είναι συντριπτική. Ωστόσο, τα άτομα με οριακή διαταραχή συχνά έχουν διαστρεβλωμένη αντίληψη των διαπροσωπικών καταστάσεων. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή είναι “τρελοί” ή “κακοί” – συμβαίνει λόγω:

Υπερευαισθησίας στην απόρριψη: Το νευρικό τους σύστημα είναι υπερδιεγερμένο για σημάδια απόρριψης. Αυτό που για τον μέσο άνθρωπο είναι ουδέτερο, για αυτούς είναι απειλή. Παραδείγματα:

• Ένα μη απαντημένο μήνυμα = «με απορρίπτει»
• Μια κουρασμένη έκφραση προσώπου = «θυμώνει μαζί μου»
• Μια απουσία στο τηλέφωνο = «δεν με θέλει πια»
• Μια ουδέτερη σχόλιο = «με μισεί»

Έλλειψη Mentalization: Δυσκολεύονται να κατανοήσουν ότι οι άλλοι έχουν δικές τους εσωτερικές καταστάσεις που δεν σχετίζονται με αυτούς. Δεν μπορούν εύκολα να σκεφτούν: “Ίσως είναι κουρασμένος από τη δουλειά” ή “Ίσως έχει τα δικά του προβλήματα σήμερα”. Όλα τα ερμηνεύουν ως προσωπικά “είμαι εγώ το πρόβλημα”.

Μοτίβα από το Παρελθόν: Πολλά άτομα με οριακή διαταραχή έχουν πραγματικά βιώσει εγκατάλειψη, απόρριψη, ή τραύμα στο παρελθόν. Το νευρικό τους σύστημα έχει “μάθει” ότι ο κόσμος είναι επικίνδυνος και οι άνθρωποι θα τους πληγώσουν. Αυτό δημιουργεί ένα “φίλτρο” μέσα από το οποίο βλέπουν όλες τις σχέσεις.

Αυτοεκπληρούμενη Προφητεία: Εδώ γίνεται τραγικά πολύπλοκο: Οι ερμηνείες μπορεί να μην είναι ακριβείς, αλλά οι συμπεριφορές που προκύπτουν από αυτές τις ερμηνείες δημιουργούν πραγματική απόρριψη. Είναι ένας φαύλος κύκλος:

• Το άτομο φοβάται εγκατάλειψη
• Ερμηνεύει ουδέτερα σήματα ως απόρριψη
• Αντιδρά με κλιμάκωση (συνεχή μηνύματα, θυμό, απειλές)
• Ο άλλος εξαντλείται και αποσύρεται
• Το άτομο βιώνει πραγματική εγκατάλειψη
• Επιβεβαιώνεται η αρχική πεποίθηση: “Πάντα με εγκαταλείπουν”

Άρα, αρχίζει ως υποκειμενικό βίωμα αλλά γίνεται αντικειμενική πραγματικότητα.

Παραδείγματα από την Πράξη:

Σενάριο 1 – Το Μήνυμα:

• Πραγματικότητα: Ο σύντροφος δεν απάντησε σε μήνυμα για 2 ώρες γιατί ήταν σε σύσκεψη.
• Υποκειμενικό βίωμα: “Με αγνοεί, δεν με νοιάζεται, θα με αφήσει”.
• Αντίδραση: 15 μηνύματα, 10 τηλεφωνήματα, “αν δεν μου απαντήσεις τελείωσε μεταξύ μας”.
• Αποτέλεσμα: Ο σύντροφος νιώθει πνιγμένος, αρχίζει να αποσύρεται πραγματικά.
• Επιβεβαίωση: “Το ήξερα ότι θα με εγκαταλείψει”.

Σενάριο 2 – Η Έκφραση:

• Πραγματικότητα: Ένας φίλος είναι σοβαρός γιατί έχει πονοκέφαλο.
• Υποκειμενικό βίωμα: “Θυμώνει μαζί μου, έκανα κάτι λάθος”.
• Αντίδραση: “Γιατί είσαι τόσο ψυχρός; Τι έκανα; Δεν με θέλεις εδώ;”
• Αποτέλεσμα: Ο φίλος μπερδεύεται, σχηματίζει άμυνα, η σχέση τεντώνεται.
• Επιβεβαίωση: “Όλοι με απορρίπτουν τελικά”.

Η Μοναξιά:

Η μοναξιά που βιώνουν είναι πραγματική και βαθιά αλλά έχει ιδιαίτερη ποιότητα. Δεν είναι απλά “είμαι μόνος”. Είναι:

• Μοναξιά μέσα στη σχέση – “ακόμα και όταν είμαι μαζί σου, νιώθω μόνος”.
• Υπαρξιακή μοναξιά – “κανείς δεν μπορεί να με καταλάβει πραγματικά”.
• Μοναξιά από ασταθή αυτοαντίληψη “δεν ξέρω ποιος είμαι, οπότε πώς μπορεί κάποιος να με γνωρίσει;”

Αυτή η μοναξιά δεν μπορεί να γεμιστεί εύκολα ούτε με πραγματική σχέση γιατί το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη σχέσης αλλά η αδυναμία να νιώσουν πραγματικά συνδεδεμένοι ακόμα κι όταν υπάρχει σχέση. Τι Είναι Πραγματικό και Τι Όχι;

• Τα συναισθήματα είναι πάντα πραγματικά ο πόνος, ο φόβος, η μοναξιά.
• Η ερμηνεία των γεγονότων συχνά δεν είναι ακριβής υπάρχει διαστρέβλωση.
• Οι συνέπειες γίνονται πραγματικές οι αντιδράσεις δημιουργούν πραγματική απόρριψη.
• Το ιστορικό τους τραύμα ήταν πραγματικό αν υπάρχει παιδική κακοποίηση, ακύρωση, ή εγκατάλειψη.

Πώς Βοηθάμε: Στη θεραπεία, δεν λέμε στο άτομο “δεν είναι πραγματικό” αυτό θα ήταν ακύρωση. Αντίθετα:

• Επικύρωση συναισθημάτων: “Καταλαβαίνω ότι νιώθεις τρόμο εγκατάλειψης. Αυτός ο τρόμος είναι πραγματικός.”
• Διερεύνηση ερμηνείας: “Ας δούμε τι ακριβώς συνέβη. Τι ακριβώς είπε/έκανε; Υπάρχουν και άλλες πιθανές εξηγήσεις;”
• Ανάπτυξη Mentalization: “Πώς νομίζεις ότι νιώθει ο άλλος; Τι μπορεί να συμβαίνει στη δική του ζωή;”
• Εκμάθηση ανοχής αβεβαιότητας: “Μπορούμε να μην ξέρουμε με βεβαιότητα; Μπορούμε να περιμένουμε να δούμε;”
• Δοκιμή πραγματικότητας: “Ας ρωτήσουμε όχι κατηγορηματικά, αλλά με περιέργεια: ‘Σε είδα σοβαρό, είναι όλα εντάξει;'”

Το πιο τραγικό είναι ότι τα άτομα με οριακή διαταραχή θέλουν απεγνωσμένα σύνδεση και αγάπη, περισσότερο από τον μέσο άνθρωπο. Αλλά οι στρατηγικές που χρησιμοποιούν για να την εξασφαλίσουν (κλιμάκωση, έλεγχος, απαιτήσεις επιβεβαίωσης) συχνά την αποκλείουν. Είναι σαν να πεινάνε και να προσπαθούν απεγνωσμένα να πιάσουν φαγητό αλλά η απελπισία τους και οι αδέξιες κινήσεις τους κάνουν το φαγητό να πέφτει από τα χέρια τους. Δεν είναι ότι δεν υπάρχει φαγητό, είναι ότι δεν έχουν μάθει πώς να το πιάσουν με τρόπο που λειτουργεί.

Με τη θεραπεία, μαθαίνουν:

• Να διακρίνουν υποκειμενική ερμηνεία από αντικειμενικό γεγονός
• Να ανέχονται την αβεβαιότητα χωρίς πανικό.
• Να επικοινωνούν τις ανάγκες τους με τρόπους που δεν απωθούν τους άλλους.
• Να κατανοούν ότι οι άλλοι έχουν δική τους εσωτερική ζωή.
• Να χτίζουν πιο ακριβή εικόνα της πραγματικότητας.

Και σιγά σιγά, το υποκειμενικό βίωμα αρχίζει να ταιριάζει καλύτερα με την αντικειμενική πραγματικότητα. Οι σχέσεις γίνονται πιο σταθερές, η απόρριψη λιγότερο συχνή, η μοναξιά λιγότερο έντονη.

12. Πώς μπορεί να βοηθήσει το περιβάλλον –ένας γονιός, ένας σύντροφος, ένας φίλος– χωρίς να εξαντληθεί συναισθηματικά ή να εγκλωβιστεί; Ποια πρέπει να είναι η ισορροπημένη στάση απέναντι σε ένα άτομο με οριακή διαταραχή;

Αυτή είναι ίσως η πιο δύσκολη πτυχή της οριακής διαταραχής, η επίδραση στους αγαπημένους. Η οικογένεια, οι σύντροφοι και οι φίλοι συχνά βρίσκονται σε μια αφόρητα δύσκολη θέση, παγιδευμένοι ανάμεσα στην αγάπη και την εξάντληση, ανάμεσα στο να θέλουν να βοηθήσουν και στο να νιώθουν ότι τίποτα δεν είναι αρκετό. Αυτό που θέλω να μοιραστώ βασίζεται σε δεκαετίες κλινικής εμπειρίας τόσο δικής μου όσο και της διεθνούς έρευνας και έχει βοηθήσει πραγματικά οικογένειες και σχέσεις.

Η Κεντρική Διαλεκτική: Επικύρωση ΚΑΙ Όρια: Η θεμελιώδης αρχή είναι αυτό που ονομάζουμε “Dialectical Stance” – Διαλεκτική στάση:

Επικυρώνουμε τα συναισθήματα + Θέτουμε σταθερά όρια στις συμπεριφορές. Αυτό σημαίνει:

• “Καταλαβαίνω ότι νιώθεις τρομοκρατημένος/η” (επικύρωση)
• ΚΑΙ “Δεν μπορώ να μιλάω όταν φωνάζεις – θα συνεχίσουμε όταν μιλάμε ήρεμα” (όριο)

Δεν είναι ή-ή (ή επικύρωση ή όρια) – είναι και-και (επικύρωση και όρια ταυτόχρονα). Αυτή η ισορροπία είναι το κλειδί.

Εκπαίδευση

Η πρώτη και σημαντικότερη συμβουλή: Μάθετε για τη διαταραχή. Η κατανόηση ότι η συμπεριφορά προέρχεται από νευροβιολογική δυσλειτουργία και ιστορικό τραύμα, όχι από κακία ή χειραγώγηση – αλλάζει τη στάση σας.

Διαβάστε βιβλία όπως:

• “Stop Walking on Eggshells” (Mason & Kreger)
• “Loving Someone with Borderline Personality Disorder” (Manning)
• Τα βιβλία της Marsha Linehan.

Στο BipolarLab προσφέρουμε ψυχοεκπαίδευση για οικογένειες μέσω ατομικών συνεδρίων και ειδικών webinars (Οριακή σε απλά Ελληνικά) είναι εξαιρετικά βοηθητικά.

Επικύρωση χωρίς συμφωνία

Αυτή είναι η πιο δύσκολη δεξιότητα. Επικύρωση σημαίνει αναγνωρίζω ότι το συναίσθημά σου έχει νόημα βάσει του πώς το βιώνεις, όχι ότι συμφωνώ με την ερμηνεία που δίνεις.

Παραδείγματα:

• Λάθος: “Δεν έχεις λόγο να νιώθεις έτσι” (ακύρωση).
• Λάθος: “Έχεις απόλυτο δίκιο, είμαι φρικτός” (υπερσυμφωνία που ενισχύει διαστρέβλωση).

Σωστό: “Βλέπω ότι πονάς πάρα πολύ τώρα. Καταλαβαίνω γιατί αισθάνεσαι έτσι από τη δική σου οπτική. Από τη δική μου οπτική, τα πράγματα μπορεί να φαίνονται λίγο διαφορετικά, αλλά πρώτα θέλω να καταλάβω πώς τα βιώνεις εσύ.”

Θέστε σαφή και σταθερά όρια.

Τα όρια δεν είναι τιμωρία, είναι προστασία της σχέσης και του εαυτού σας. Χρειάζονται:

Χαρακτηριστικά καλών ορίων:

• Σαφή: “Δεν συζητάω όταν φωνάζεις”.
• Σταθερά: Τα εφαρμόζετε κάθε φορά, όχι μόνο όταν είστε θυμωμένοι.
• Με συνέπειες: “Αν συνεχίσεις να φωνάζεις, θα φύγω για 20 λεπτά να ηρεμήσουμε και μετά μιλάμε”.
• Χωρίς θυμό: Τα θέτετε ήρεμα, όχι εκδικητικά.

Παραδείγματα ορίων:

• “Δεν απαντάω σε μηνύματα μετά τα μεσάνυχτα εκτός αν είναι επείγον”.
• “Δεν θα συνεχίσω συζήτηση όπου υπάρχουν βρισιές ή απειλές”.
• “Χρειάζομαι μία βραδιά την εβδομάδα για τον εαυτό μου”.
• “Δεν μπορώ να σε σώσω, μπορώ να σε υποστηρίξω στο να βρεις επαγγελματική βοήθεια”.

Μην παίρνετε ευθύνη για τα συναισθήματά τους: Δεν είστε υπεύθυνοι να τους κάνετε να νιώσουν καλά. Είστε υπεύθυνοι να συμπεριφέρεστε με σεβασμό, αλλά δεν μπορείτε να ελέγξετε τα συναισθήματά τους.

• Λάθος: “Θα κάνω ό,τι χρειάζεται για να σταματήσεις να νιώθεις έτσι” (αδύνατο και εξαντλητικό).
• Σωστό: “Καταλαβαίνω ότι πονάς. Αυτό που μπορώ να κάνω είναι… [συγκεκριμένο πράγμα]. Αλλά δεν μπορώ να σε κάνω να μην πονάς.”

Αντισταθείτε στις απειλές και τη χειραγώγηση:Οι απειλές αυτοκτονίας ή αυτοτραυματισμού είναι το πιο δύσκολο. Εδώ η διαλεκτική:

Πάρτε τα σοβαρά ΚΑΙ μην αλλάξετε τα όρια σας: Ανησυχώ για τη ζωή σου [επικύρωση ότι το παίρνετε σοβαρά] και δεν θα αλλάξω τα όριά μου [σταθερότητα]. Αν νιώθεις ότι θα σε βλάψεις, θα καλέσω βοήθεια [ασφάλεια].”

Καλέστε:

• Το θεραπευτή τους (αν έχουν)
• Γραμμή πρόληψης αυτοκτονίας: 1018
• Σε σοβαρή κατάσταση: 166 ή ΕΚΑΒ

Μην το χρησιμοποιήσετε ως διαπραγματευτικό όπλο: “Αν με νοιάζεσαι δεν θα έφευγες απόψε”. Αυτό ενισχύει τη χρήση απειλών.

Μάθετε να αναγνωρίζετε την κλιμάκωση και να αποκλιμακώνετε:Οι κρίσεις έχουν κύκλο. Μπορείτε να μάθετε να τον διακόπτετε νωρίς:

Πρώιμα σημάδια κλιμάκωσης:

• Αύξηση ρυθμού ομιλίας
• Πιο απόλυτες δηλώσεις (“πάντα”, “ποτέ”)
• Αλλαγή τόνου φωνής
• Επανάληψη ίδιων παραπόνων

Τεχνικές αποκλιμάκωσης:

• Χαμηλώστε το δικό σας τόνο – μιλάτε πιο αργά, πιο ήρεμα
• Επικυρώστε το συναίσθημα: “Βλέπω ότι είσαι πολύ στεναχωρημένος/η”
• Μην αμυνθείτε: “Δεν με ενδιαφέρει αυτή τη στιγμή αν έχω δίκιο – ενδιαφέρομαι να καταλάβω πώς νιώθεις”
• Προτείνετε διάλειμμα: “Βλέπω ότι και οι δύο είμαστε αναστατωμένοι. Ας πάρουμε 20 λεπτά και μετά μιλάμε”
• Αλλαγή περιβάλλοντος: “Θέλεις να πάμε μια βόλτα;”

Φροντίστε τον εαυτό σας (Self-Care):

Αυτό δεν είναι προαιρετικό, είναι απαραίτητο. Δεν μπορείτε να βοηθήσετε κανέναν αν εσείς καταρρέετε.

Υποχρεωτικά:

• Δική σας θεραπεία ή ψυχολογική υποστήριξη, δεν είναι ντροπή, είναι σοφία.
• Ομάδα υποστήριξης για οικογένειες/συντρόφους.
• Χρόνος για τον εαυτό σας χωρίς ενοχές.
• Διατήρηση δικών σας σχέσεων μην απομονωθείτε
• Σωματική άσκηση και ύπνος
• Όρια στο πόσο διαθέσιμοι είστε

Ξεχωρίστε το άτομο από τη διαταραχή: Το άτομο που αγαπάτε δεν είναι η διαταραχή. Η οριακή διαταραχή είναι κάτι που έχουν, όχι κάτι που είναι.

Θυμηθείτε:

• Τις στιγμές όταν είναι οι εαυτοί τους όχι σε κρίση.
• Τις δυνάμεις και τα ταλέντα τους.
• Ότι υποφέρουν και αυτοί δεν το απολαμβάνουν.
• Ότι θέλουν πραγματικά να αλλάξουν (ακόμα κι αν δεν το δείχνουν)

Αποφύγετε:

• Λογική/Επιχειρηματολογία στη μέση κρίσης, τα συναισθήματα δεν απαντούν στη λογική.
• “Fixing”, προσπάθεια να λύσετε όλα τα προβλήματά τους.
• Υπερπροστασία, κάνετε τα πάντα για αυτούς.
• Χειραγώγηση, “Αν δεν πας σε θεραπεία, τελειώνει μεταξύ μας” (δεν λειτουργεί).
• Κριτική, “Γιατί δεν μπορείς να είσαι φυσιολογικός/ή;”.
• Σύγκριση, “Ο αδερφός σου δεν είναι έτσι”.
• Υποτίμηση- Minimization, “Δεν είναι τόσο άσχημα όσο νομίζεις”.

Κάντε:

• Επικύρωση: “Καταλαβαίνω, φαίνεται πολύ δύσκολο”
• Περιγραφή, όχι κρίση: “Παρατηρώ ότι φωνάζεις” αντί για “Είσαι υστερικός/ή”
• Διαφοροποίηση, διατηρείτε την αίσθηση του εαυτού σας, δεν χάνεστε στη σχέση.
• Σταθερότητα, να είστε προβλέψιμοι, όχι ακραία ευτυχισμένοι ή θυμωμένοι.
• Υπομονή, η αλλαγή παίρνει χρόνο.
• Επιβράβευση προόδου, “Παρατήρησα ότι όταν στενοχωρήθηκες σήμερα, δεν φώναξες – αυτό είναι τεράστια πρόοδος”

Υποστήριξη θεραπείας χωρίς να γίνεται θεραπευτής:Μπορείτε να τους ενθαρρύνετε να συνεχίσουν τη θεραπεία

• “Παρατήρησα ότι όταν πηγαίνεις στη θεραπεία τα πράγματα είναι καλύτερα”
• “Τι δεξιότητες έμαθες αυτή την εβδομάδα;”
• “Πώς μπορώ να σε υποστηρίξω να εφαρμόσεις αυτό που μαθαίνεις;”

Αλλά:

• Δεν γίνεστε ο θεραπευτής τους.
• Δεν τους υπενθυμίζετε συνεχώς τις δεξιότητες στη μέση κρίσης – “Δεν κάνεις mindfulness!”.
• Δεν αναλαμβάνετε ευθύνη για τη θεραπεία τους.

Προστατέψτε τα παιδιά: Αν υπάρχουν παιδιά στην οικογένεια, αυτό είναι προτεραιότητα:

• Τα παιδιά δεν είναι θεραπευτές ή διαμεσολαβητές.
• Χρειάζονται σταθερότητα και προβλεψιμότητα.
• Μπορεί να χρειαστούν δική τους θεραπεία.
• Δεν φέρουν ευθύνη για τη διάθεση του γονιού.

Το μεγάλο ερώτημα: Πότε να μείνω, πότε να φύγω; Αυτό είναι πολύ προσωπικό και δεν υπάρχει απλή απάντηση. Ερωτήσεις για στοχασμό:

Μείνετε αν:

• Υπάρχει δέσμευση σε θεραπεία (πηγαίνει ενεργά)
• Βλέπετε πρόοδο – έστω και αργή
• Μπορείτε να θέσετε και να διατηρήσετε όρια
• Η σχέση έχει θετικές στιγμές, όχι μόνο κρίσεις
• Δεν υπάρχει σωματική βία
• Μπορείτε να φροντίζετε τον εαυτό σας

Σκεφτείτε να φύγετε αν:

• Υπάρχει σωματική βία ή απειλές.
• Δεν υπάρχει καμία προθυμία για θεραπεία παρά τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις.
• Καταστρέφεται η δική σας ψυχική/σωματική υγεία.
• Τα παιδιά πλήττονται σοβαρά.
• Δεν υπάρχει καμία πρόοδος παρά τα χρόνια.
• Αισθάνεστε ότι χάνετε τον εαυτό σας εντελώς.

Είναι εντάξει να φύγετε αν πρέπει. Δεν είστε κακός άνθρωπος επειδή δεν μπορείτε να συνεχίσετε. Μερικές φορές το καλύτερο πράγμα και για τους δύο είναι ο χωρισμός, ειδικά αν η σχέση συντηρεί τη δυσλειτουργία. Η ζωή με κάποιον με οριακή διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να είναι εξαντλητική και συγκλονιστική αλλά μπορεί επίσης να είναι βαθιά ουσιαστική όταν υπάρχει πρόοδος. Τα άτομα με οριακή διαταραχή συχνά είναι εξαιρετικά δημιουργικά, έντονα, με βαθιά ικανότητα για συναίσθημα και σύνδεση ειδικά όταν μάθουν να το διοχετεύουν υγιώς. Το κλειδί είναι:

• Επικύρωση και όρια, όχι το ένα ή το άλλο.
• Φροντίδα εαυτού, όχι εγωισμός, αναγκαιότητα.
• Υπομονή αλλά όχι απεριόριστη ανοχή.
• Ελπίδα αλλά όχι αφέλεια, η αλλαγή είναι δυνατή, αλλά παίρνει χρόνο.
• Κατανόηση ότι δεν μπορείτε να τους σώσετε, μπορείτε μόνο να τους υποστηρίξετε να σώσουν τον εαυτό τους.

Και θυμηθείτε: Να ζητήσετε βοήθεια για εσάς δεν είναι προδοσία, είναι η πιο σοφή κίνηση που μπορείτε να κάνετε τόσο για εσάς όσο και για τη σχέση.

Παρακολουθήστε τη συνέντευξη με τον Δρ Ιωάννη Μάλλιαρη στο Youtube:

Διαβάστε επίσης:

Τρείς «έξυπνες» συνήθειες για χαμηλότερο σάκχαρο στο αίμα μετά το φαγητό

Οι διαβητικοί έχουν 3,7 έως 6,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από καρδιακή ανακοπή

Οι 12 συνήθειες που οι γιορτές των Χριστούγεννων καταστρέφουν τον ύπνο σας – Πώς να τις διορθώσετε