Παρά τη δυσμενή οικονομική συγκυρία, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης δεν παραδίδει τα όπλα. Η 51η διοργάνωσή του, που ξεκινά αύριο, μπορεί να στερείται των τεράστιων μπάτζετ, τα οποία αποτελούσαν το σήμα κατατεθέν των πρόσφατων διοργανώσεων, αλλά αντιπαραθέτει στην έλλειψή τους το ανανεωτικό πνεύμα, το ουσιαστικό περιεχόμενο και τη διάθεση να μεταμορφώσει την αντιξοότητα σε μια καινούρια αρχή.

Παρά τη δυσμενή οικονομική συγκυρία, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης δεν παραδίδει τα όπλα. Η 51η διοργάνωσή του, που ξεκινά αύριο, μπορεί να στερείται των τεράστιων μπάτζετ, τα οποία αποτελούσαν το σήμα κατατεθέν των πρόσφατων διοργανώσεων, αλλά αντιπαραθέτει στην έλλειψή τους το ανανεωτικό πνεύμα, το ουσιαστικό περιεχόμενο και τη διάθεση να μεταμορφώσει την αντιξοότητα σε μια καινούρια αρχή.

Οι αλλαγές στο φεστιβάλ αρχίζουν βεβαίως από τον διευθυντή του, αλλά δεν σταματούν εκεί. Ο Δημήτρης Εϊπίδης ανέλαβε τον δύσκολο ρόλο να φέρει τη διοργάνωση στον «ίσιο δρόμο» έπειτα από μια πορεία στην οποία προτίμησε να επενδύσει στην ανύψωση του διεθνούς προφίλ δίχως να υπολογίσει το οικονομικό κόστος. Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής σε συνδυασμό με τα χρήματα της κρατικής οικονομικής ενίσχυσης, που φυσικά έχουν την κακή συνήθεια να μην έρχονται ποτέ στην ώρα τους, ήταν το φεστιβάλ να χρωστά υπέρογκα ποσά και τα ταμεία του να είναι κυριολεκτικά άδεια. Η απόφαση του νέου διευθυντή να πάρει τα ηνία ακόμη κι αν αυτό σήμαινε ένα φεστιβάλ με μειωμένο μπάτζετ, πολλές δυσκολίες κι εμπόδια που θα έπρεπε να ξεπεραστούν, έμοιαζε στα μάτια πολλών με το αντίστοιχο μιας επαγγελματικής απόπειρας αυτοκτονίας, αλλά πιθανότατα για τον ίδιο τον Δημήτρη Εϊπίδη ήταν απλά, αν όχι «καθήκον», τότε σίγουρα η λογική κατάληξη μιας λαμπρής πορείας στον χώρο των διεθνών φεστιβάλ, αλλά κυρίως του ίδιου του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Γιατί ο τωρινός διευθυντής υπήρξε εκεί από την αρχή της διεθνοποίησής του, το 1992, προσφέροντας πολύτιμη βοήθεια στον Μισέλ Δημόπουλο και στη συνέχεια ιδρύοντας και διευθύνοντας με επιτυχία το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, μια διοργάνωση που απέδειξε ότι δεν χρειάζονται αμύθητα ποσά για να στήσεις ένα διεθνούς επιπέδου κινηματογραφικό γεγονός που να δίνει βάρος στην ουσία κι όχι στην εμφάνιση των πραγμάτων. Αυτή ακριβώς είναι η φιλοδοξία του και για το φετινό φεστιβάλ, μια κινηματογραφική γιορτή που να αντιστέκεται στον γιγαντισμό και στην εμπορική κατεύθυνση, τον συντηρητικό προσανατολισμό που είχε κατά τη γνώμη του τα τελευταία πέντε χρόνια το φεστιβάλ. Φυσικά τα έξι και πλέον εκατομμύρια χρέους που παρέλαβε από την προηγούμενη διεύθυνση σημαίνουν ότι οι ευκαιρίες για τους φωτορεπόρτερ να απαθανατίσουν τον διευθυντή του σε «αυθόρμητους» φιλικούς εναγκαλισμούς με ακριβοπληρωμένους επισκέπτες θα είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Οι φιλοδοξίες του Δημήτρη Εϊπίδη αφορούν άλλωστε μόνο στην ενίσχυση του προφίλ του φεστιβάλ και ξέρει καλά ότι αυτό γίνεται στο τερέν των ταινιών. Στο κόκκινο χαλί παίζεται ένα άλλο παιχνίδι εντυπώσεων και θεάματος, που στη συγκεκριμένη στιγμή του φεστιβάλ δεν μπορεί ούτε πρέπει να έχει θέση. Ίσως για κάποιους (προφανώς όσους αρέσκονται να είναι παρόντες μόνο στις πρεμιέρες και τις δεξιώσεις) το φετινό φεστιβάλ να δείχνει φτωχό, όμως πέραν του ότι η οικονομία ήταν απλά μονόδρομος, η φετινή του διοργάνωση είναι μια καλή ευκαιρία για να θυμηθούμε όλοι, και κυρίως όσοι ζήλεψαν τη λάμψη και τα χρήματα των Καννών, ότι το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης είναι πρώτα απ’ όλα μια εκδήλωση για την τέχνη του σινεμά. Και φέτος το βάρος ρίχνεται ευτυχώς εκεί…

Σινεμά, λοιπόν!

Λιγότερα χρήματα σημαίνουν φυσικά και λιγότερες ταινίες, πράγμα που μεταφράζεται σε αυστηρότερη επιλογή, άρα και άνοδο του ποιοτικού μέσου όρου. Εκατόν εξήντα εννέα φιλμ θα προβληθούν φέτος στη Θεσσαλονίκη κι ευτυχώς, ύστερα από μια χρονιά που γιόρταζε τα πενήντα χρόνια του φεστιβάλ δίχως ελληνικές ταινίες, με την κατάθεση του σχεδίου νόμου για τον Κινηματογράφο στη Βουλή οι Έλληνες σκηνοθέτες παίρνουν ξανά τον δρόμο για τον Βορρά. Έτσι, 23 καινούριες ταινίες ντόπιας παραγωγής θα προβληθούν στη Θεσσαλονίκη, ανάμεσα στις οποίες το ήδη καταξιωμένο «Attenberg» της Αθηνάς Τσαγγάρη αλλά και η «Άπνοια» του Άρη Μπαφαλούκα. Αυτές θα είναι οι εγχώριες παρουσίες στο διεθνές διαγωνιστικό τμήμα, που ξαναβρίσκει τη θέση του ως η αιχμή του δόρατος της διοργάνωσης, με ταινίες που φιλοδοξούν να προτείνουν καινούριες φωνές, να μας συστήσουν δημιουργούς, να γίνουν ξανά αντικείμενο συζήτησης κι όχι απλώς να παίζουν τον ρόλο του κομπάρσου σε ένα φεστιβάλ κόκκινων χαλιών. Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: ο φετινός πρόεδρος της κριτικής επιτροπής θα είναι ο Μισέλ Δημόπουλος, ο πρώτος διευθυντής του φεστιβάλ όταν αυτό πήρε τη διεθνή μορφή του, σε μια κίνηση που είναι συμβολική για τη νέα πορεία και το ύφος της διοργάνωσης, αλλά που μοιάζει ταυτόχρονα με «ηθική υποχρέωση» του φεστιβάλ και του ίδιου του διευθυντή του απέναντι σε έναν άνθρωπο με τον οποίο υπήρξαν για χρόνια συνοδοιπόροι και που μαζί οραματίστηκαν αυτό το φεστιβάλ. Μια άλλη καλοδεχούμενη έκπληξη που μας επιφύλασσε η ανακοίνωση του προγράμματος ήταν η επιστροφή ενός τμήματος που σηματοδότησε την καινούρια μορφή του φεστιβάλ το 1992 και γνώρισε στο κοινό της Θεσσαλονίκης μερικές από τις πιο αξιόλογες φωνές του ανεξάρτητου σινεμά. Οι «Νέοι Ορίζοντες» υπήρξαν για χρόνια η πιο δυναμική, αλογόκριτη, κεφάτη πλευρά του φεστιβάλ και τώρα επιστρέφουν ως «Ανοιχτοί Ορίζοντες», κρατώντας την ίδια διάθεση πειραματισμού και ανακάλυψης. Εκεί θα προβληθούν ανάμεσα σε άλλες ταινίες το «How I ended this summer» του Αλεξέι Ποπογκρέβσκι, που εντυπωσίασε στο Βερολίνο, το «Silent souls» του Αλεξέι Φεντορτσένκο, που βραβεύτηκε στη Βενετία, αλλά και το «Notre jour viendra», μια άκρως προκλητική σπουδή επάνω στον ρατσισμό, τη βία και τις ταξικές ανισότητες, που φέρει την υπογραφή του Ρομέν Γαβρά, γιου του Κώστα Γαβρά, ο οποίος κάνει το σκηνοθετικό του ντεμπούτο έπειτα από μια σειρά πετυχημένα και πολυσυζητημένα βιντεοκλίπ και μικρού μήκους.

Στα αφιερώματα του φεστιβάλ, κεντρική θέση κατέχει αυτό στον Σύγχρονο Αραβικό Κινηματογράφο, σε μια κίνηση που επιδιώκει να μετατρέψει την πόλη της Θεσσαλονίκης στην πύλη που οδηγεί στην Ευρώπη τους ανερχόμενους δημιουργούς από τις αραβικές χώρες. Ταυτόχρονα, το αφιέρωμα θα εγκαινιάσει τη συνεργασία του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με τα Φεστιβάλ του Άμπου Ντάμπι και της Ντόχα, δίνοντας την ευκαιρία στον ελληνικό κινηματογράφο να προβληθεί και να διεκδικήσει μια θέση στην αραβική αγορά. Παράλληλα, θα ανοίξει τον δρόμο προς τη Δύση σε μια σειρά ταινιών και σκηνοθετών που στο παρελθόν δεν είχαν την ευκαιρία να προβληθούν σε ευρωπαϊκές αίθουσες, όπως ο Ιρακινός δημιουργός Μοχάμεντ Αλ – Νταράτζι, ο οποίος γεννήθηκε στη Βαγδάτη και βρήκε καταφύγιο στην Ευρώπη προκειμένου να αποφύγει τις διώξεις του καθεστώτος Σαντάμ. Ωστόσο, το 2003, μετά την πτώση του καθεστώτος και επηρεασμένος απ’ τα προσωπικά του βιώματα, επέστρεψε στη γενέτειρά του, φιλτράροντας μέσα απ’ τον κινηματογραφικό του φακό το κατακερματισμένο Ιράκ. Άλλο σημαντικό αφιέρωμα είναι φυσικά αυτό στη Δανέζα Σουσάνε Μπίερ, μια από τις σημαντικότερες Ευρωπαίες δημιουργούς, που κάνει ένα βαθιά ανθρώπινο σινεμά, το οποίο δεν διστάζει να είναι συγκινητικό, ανατέμνοντας τις ανθρώπινες σχέσεις μέσα από ταινίες που δεν υποκύπτουν σε συμβάσεις και περιορισμούς. Παρόντα θα είναι βεβαίως και τα τμήματα «Ματιές στα Βαλκάνια» με μια επιλογή από τις πιο ενδιαφέρουσες ταινίες της πρόσφατης βαλκανικής παραγωγής, αλλά και ένα αφιέρωμα – έκπληξη στη φημισμένη Σχολή Κινουμένων Σχεδίων του Ζάγκρεμπ και στο έργο Κροατών δημιουργών που χάραξαν νέους δρόμους στο animation, το Experimental Forum που ρίχνει ματιές στην πιο πειραματική γεωγραφία του σύγχρονου σινεμά, αλλά και οι Μέρες Ανεξαρτησίας που προσφέρουν και πάλι μια συχνά ενδιαφέρουσα επιλογή από ταινίες που διακρίθηκαν στα φεστιβάλ του πλανήτη. Στα πλαίσιά τους λαμβάνει χώρα κι ένα αφιέρωμα στον Ταϊλανδό Απιτσατπόνγκ Ουερασεθακούλ, του οποίου η ταινία «Uncle Boonmee Who Can Recall his Past Lives» κέρδισε φέτος τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών. Όλα αυτά και ακόμη περισσότερα θα λάβουν χώρα στις δέκα μέρες του φεστιβάλ, που φέτος θα κάνει την έναρξή του με το «127 Ώρες» του Ντάνι Μπόιλ, την καινούρια ταινία του Βρετανού σκηνοθέτη μετά τον θρίαμβο του «Slumdog Millionaire», και θα κλείσει με τον καλύτερο τρόπο με το «Black Swan» του Ντάρεν Αρονόφσκι, ένα μικρό κινηματογραφικό αριστούργημα που σε παρασύρει με την ενέργεια και τη δύναμή του. Ακριβώς ό,τι δηλαδή θα προσπαθήσει να πετύχει και το φεστιβάλ, που βάζει φέτος το ενδιαφέρον στοίχημα της επανεφεύρεσης και του ορισμού από την αρχή μιας ταυτότητας που εν πολλοίς χάθηκε κάτω από το βάρος ονομάτων που επισκίαζαν την ουσία του και πίσω από τη λάμψη των φλας που φώτιζαν μια μάλλον λάθος πλευρά της διοργάνωσης. Τώρα ίσως για πρώτη φορά εδώ κι αρκετά χρόνια τον λόγο έχουν οι ταινίες. Καιρός ήταν…

Γιώργος Κρασσακόπουλος