Άρθρο του θεολόγου-αγρότη Δημήτρη Κ. Παπαίωάννου που αφορά το ιστορικό γεγονός της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδοξίας στην Κρήτη

 

Πολλοί τη χαρακτηρίζουν ως τη σπουδαιότερη Σύνοδο των Ορθόδοξων Εκκλησιών τα τελευταία 1.000 χρόνια. Ο λόγος για την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας, που ξεκινάει σήμερα στην Κρήτη, μέσα σε ένα κλίμα που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί διχαστικό, παρά το γεγονός ότι μέχρι πριν από μερικούς μήνες φαινόταν να υπάρχει σύμπτωση απόψεων μεταξύ των αντιπροσωπειών των Ορθόδοξων Εκκλησιών. Οι υπόγειες διαφορές φαίνεται να είναι σημαντικότερες από τα σοβαρά προβλήματα που ταλανίζουν σήμερα και την Ορθοδοξία, τα οποία βρίσκονται επισήμως στην ημερήσια διάταξη για να συζητηθούν. 

Τα Πρωτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και η διεκδίκησή τους από το Πατριαρχείο Μόσχας φαίνεται να είναι το βασικό ζήτημα που απασχολεί το παρασκήνιο των σχέσεων μεταξύ των Ορθόδοξων Εκκλησιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι 55 ολόκληρα χρόνια προετοιμάζεται η Σύνοδος αυτή, της οποίας η διεξαγωγή αποφασίστηκε για πρώτη φορά το 1961. Όταν στις αρχές του έτους οριστικοποιήθηκαν τα διάφορα κείμενα και συμφωνήθηκαν οι τελευταίες λεπτομέρειες, αποφασίστηκε ομόφωνα η πραγματοποίηση αυτής της Συνόδου, που είναι ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα των τελευταίων αιώνων. 

Όλα άλλαξαν τους τελευταίους δύο μήνες, όταν ορισμένες Εκκλησίες, που κινούνται περίπου ως δορυφόροι του Πατριαρχείου Μόσχας, άρχισαν να αμφισβητούν ομόφωνες αποφάσεις που είχαν ψηφίσει και οι αντιπρόσωποί τους και να θέτουν διάφορα διαδικαστικά θέματα, ζητώντας αναβολή της Συνόδου και δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα διχαστικό κλίμα. 

Με δεδομένο αυτό το κλίμα και με την απουσία των Πατριαρχείων Μόσχας και Αντιοχείας, καθώς και των Εκκλησιών Γεωργίας και Βουλγαρίας (η Εκκλησία της Σερβίας τελικά θα μετάσχει μόνο με παρατηρητές), το «Ποντίκι» ζήτησε από τον Δημήτρη Κ. Παπαϊωάννου, θεολόγο παλαιότερο αρθρογράφο επί δύο δεκαετίες στην «Ελευθεροτυπία», πρώην ειδικό γραμματέα Εκπαίδευσης στο υπουργείο Παιδείας (1996-2004), και σήμερα αγρότη, ένα άρθρο γι’ αυτό ακριβώς το κλίμα περί την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδοξίας και πού μπορεί να οδηγήσει.

Το Ποντίκι

 

 

Μια ριζική αντιστροφή στο χάος των αντιπαραθέσεων

 

Άρθρο του Δημήτρη Κ. Παπαϊωάννου, Θεολόγου και Αγρότη

 

«Από αυτή την κατάθλιψη, 

στην οποία ζούμε 

εδώ επί αιώνες, 

δεν είναι δυνατόν 

να μας βγάλει κανείς. 

Πρέπει να βγάλουμε 

εμείς τον εαυτό μας…» 

Πατριάρχης Αθηναγόρας

 

Η πίστη όπως έγραφε παλιότερα ο Ν.Α. Νησιώτης, αναφερόμενος στον Kant, δεν είναι σκέψη, είναι θέληση. Το πάθος του Χριστού είναι η καλύτερη διδασκαλία προς τον άνθρωπο περί της μηδαμινότητας των αξιών του κόσμου. Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας (16-26 Ιουνίου, Χανιά, Κρήτη), η οποία συνέρχεται στο πλαίσιο του κοινού νοήματος της Ορθόδοξης πίστης, φαίνεται να χάνεται στις εξειδικεύσεις και καταντά «σημείο αντιλεγόμενο», σύμφωνα με την κρίση του μητροπολίτη Αιγιαλείας, ο οποίος προτρέπει μάλιστα την Εκκλησία της Ελλάδος «να μη συμμετάσχη εις την μέλλουσαν να συνέλθη Μεγάλην Πανορθόδοξον Σύνοδον, διότι δι’ Αυτής θα προέλθει σκανδαλισμός των συνειδήσεων των ψυχών, δια δε των ληφθησομένων Αποφάσεών της κινδυνεύει η ενότης της Μιάς, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής του Χριστού Εκκλησίας. Ας το τολμήσωμεν!».

Η Έκτακτη Σύναξη των Ηγουμένων και Αντιπροσώπων των 20 Ιερών Μονών του Αγίου Όρους εκφράζει επιφυλάξεις και επιμένει λόγου χάριν «να περιληφθή αναφορά και εις τας μετά την αγίαν Ζ’ Οικουμενικήν μεγάλας Συνόδους της Ορθοδόξου Εκκλησίας… καθ’ όσον δια της αναφοράς εις αυτάς τας συνόδους αι δογματικαί και εκκλησιολογικαί διαφοραί μετά των ετεροδόξων (περί το Φιλιόκβε, την κτιστήν Χάριν, το παπικόν πρωτείον κ.λπ.) αποσαφηνίζονται πλήρως». 

Άλλοι θεωρούν ότι το «Πρῶ­τος ἄ­νευ ἴ­σων» που ξε­στό­μι­σε ο μη­τρο­πο­λί­της Προύσ­σης Ελ­πι­δο­φό­ρος, «εἰ­ση­γεῖ­ται τήν μο­νο­κρα­το­ρί­α στήν Ἐκ­κλη­σί­α», ενώ πολλοί πιστεύουν ότι «ἐ­πι­χει­ροῦν μιά θε­σμι­κή νο­μι­μο­ποί­η­ση τοῦ Χρι­στι­α­νι­κοῦ Συγ­κρη­τι­στι­κοῦ – Οἰ­κου­με­νι­σμοῦ μέ μιά ἀ­πό­φα­ση Πα­νορ­θο­δό­ξου Συ­νό­δου».

Η ρωσική Εκκλησία υποστήριξε αρχικά «την πρόταση των Πατριαρχείων Αντιοχείας, Γεωργίας, Σερβίας και Βουλγαρίας για αναβολή της Πανορθοδόξου…», ενώ εν συνεχεία η ρωσική πρεσβεία βεβαίωσε την άφιξη του Ρώσου Πατριάρχη· το Πατριαρχείο Βουλγαρίας λέγεται δεν θα συμμετάσχει, έχει ακυρωθεί η πτήση τσάρτερ· για το Πατριαρχείο Αντιοχείας πρόβλημα είναι η εκλογή αρχιεπισκόπου του Κατάρ το 2013 από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, ενώ στην πανελλαδική θεολογική και επιστημονική ημερίδα που οργάνωσε ως οικοδεσπότης ο μητροπολίτης Πειραιώς ένας εκ των ομιλητών ανέφερε ότι «Εἶ­ναι πο­λύ ὑ­παρ­κτός ὁ κίν­δυ­νος νά ὑ­πα­χθοῦν, διά τῆς Αὐ­το­νό­μου Ἐκ­κλη­σί­ας, οἱ Νέ­ες Χῶ­ρες στήν ἀ­με­σό­τε­ρη δι­και­ο­δο­σί­α τοῦ Οἰ­κου­με­νι­κοῦ Πα­τρι­αρ­χεί­ου. Ἐ­μεῖς, ὡς Βο­ρει­ο­ελ­λα­δί­τες, ἐ­ξαι­τί­ας τῆς Οἰ­κου­με­νι­στι­κῆς ἐκ­κλη­σι­α­στι­κῆς πο­λι­τι­κῆς τοῦ Οἰ­κου­με­νι­κοῦ Πα­τρι­αρ­χεί­ου, θέ­λου­με νά πα­ρα­μεί­νου­νε ἐκ­κλη­σι­α­στι­κῶς στήν δι­και­ο­δο­σί­α τῆς Αὐ­το­κε­φά­λου Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἑλ­λά­δος».

Κοινωνίες με οικονομίες στα όρια της επιβίωσης κατατρώγονται με υποσύνολα νοήματος. Αν δεις από μακριά αυτές τις αντιθέσεις για να παραλλάξουμε μια φράση του E. Jünger «παρουσιάζουν την ακρίβεια μιας κουνουπιέρας» που σκεπάζει με κενά νοήματος, όσα και τα κενά στο τούλι, μια συλλογικότητα που κοιτάζει τον εαυτό της μέσα σ’ ένα καθρέπτη, με πρόσοψη δραστήριας σοβαρότητας. Η Πανορθόδοξη Σύνοδος μπορεί όμως να είναι στην πραγματικότητά της μια ριζική αντιστροφή στο χάος των αντιπαραθέσεων με βάση τη συνοδικότητά της.

Αν και αυτό μέλλει να αποδειχθεί, ο καθένας οφείλει να αναγνωρίσει την τεράστια προσπάθεια του οικουμενικού θρόνου για την επιτυχία της Συνόδου. Ένα από τα θέματα που θα συζητηθούν είναι οι σχέσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τον λοιπό χριστιανικό κόσμο. Ο καθένας βλέπει μέσα σ’ αυτό το θέμα τον «άνθρωπο» και κυρίως τη δυνατότητα συνειδητής παρέμβασης της Ορθοδοξίας. Γιατί ο άνθρωπος, όπως έλεγε ο Ν. Μπερδιάγιεφ, «είναι συγχρόνως ο φορεύς του πνεύματος και το ‘‘εκπεπτωκός’’ όν, εν τω οποίω μυκτηρίζεται το νόημα». 

Στους ειδικούς σχολαστικούς που αναγνωρίζουν παντού το «κακό» απαντά ο Σάμου Ειρηναίος: «Ουδεμία φιλοσοφική ή κατά κόσμον ηθική δύναται να εξαλείψει ολοσχερώς το παρελθόν ενός εγκληματίου. Το ποινικόν μητρώον του κείται ισόβιον μαρτύριον της ηθικής του καταστάσεως. Μόνον η χριστιανική ηθική, η ηθική του Ευαγγελίου, μεταβάλλει τον εγκληματίαν εις δίκαιον, τον ληστήν εις άγιον, τον έσχατον εν τη κοινωνία εις πρώτον». (Πρόλογος στο Δοκίμιο παραδόξου ηθικής του Ν. Μπερδιάγιεφ, Βιβλιοθήκη Αποστολικής Διακονίας, Αθήναι 1950, σελ. 15). 

Ξέρουμε, τουλάχιστον οι ειδικοί κάθε χώρας, ιστορικά τα προβλήματα που έχουν παρουσιασθεί στις σχέσεις των Εκκλησιών· δεν είναι όμως απαραίτητο πάντα να σκεφτόμαστε το κακό, συμβούλευε ο Άγιος Πορφύριος. «Όταν σκεφτόμαστε το κακό, τότε μπορεί πράγματι να συμβεί». Δυστυχώς η τεχνολογική πρόοδος δεν πηγαίνει χέρι-χέρι με την ανθρωπιά και το φιλότιμο. Η άρνηση της κατανόησης ή της προσπάθειας συνύπαρξης, ακόμη και αν αποτύχει, υποστηρίζει την έλλειψη συναλληλίας, και ταυτόχρονα μια «καχυποψία» απέναντι στον ζώντα Θεό κατά την ορθόδοξη αντίληψη. Γιατί δεν θα έπρεπε λόγου χάριν να συζητηθεί η αποστολή της Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο; Δεν αποτελεί η ίδια μια δύναμη εξουδετέρωσης των συγκρούσεων ή αντίθετα δεν αποτελεί μερικές φορές μέσο πολιτικής κυριαρχίας; Είναι η ίδια μια ακτιβίστικη «μεταφυσική»; Είναι πολύ θλιβερό, έλεγε ο Νικολάι Γκόγκολ, να μην μπορούμε να δούμε το καλό μέσα στο καλό.