Στην πραγματικότητα, όμως, δεν αναμένεται να παρακολουθήσουμε ένα είδος εθνικού διαλόγου ή μια «ζύμωση» με στόχο μια μεγάλη θεσμική και πολιτική μεταρρύθμιση, αλλά μια μεγάλη κόντρα όλων με όλους και, κυρίως, μεταξύ κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης. Με σοβαρό ενδεχόμενο να παρέμβουν και οι δανειστές σε αυτή τη διαδικασία, ζητώντας να συνταγματοποιηθούν και δικές τους απαιτήσεις, όπως για παράδειγμα οι ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί.

 

Οι μέχρι στιγμής προτάσεις και ο διάλογος γύρω από αυτές καταδεικνύουν ότι το επόμενο διάστημα θα κυριαρχήσει η πολιτική χρήση της συνταγματικής αναθεώρησης και του εκλογικού νόμου.

 

Τυπικό παράδειγμα αποτελεί ο τρόπος εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας, μια συζήτηση η οποία διαρκεί χρόνια, συνοδευόμενη από πολλές φορτίσεις, ακόμη και από σενάρια αλλαγής του πολιτεύματος, επί των οποίων κάμποσοι μέχρι τώρα τοποθετήθηκαν. Ωστόσο νεότερες προσεγγίσεις ενδεχομένως αποφορτίζουν τη συζήτηση περί πολιτεύματος, καθώς προσεγγίζουν την αλλαγή του τρόπου εκλογής του Προέδρου και την ενίσχυση των εξουσιών του ως αλλαγή στον τρόπο διακυβέρνησης και όχι ως αλλαγή πολιτεύματος.

 

Αυτή η προσέγγιση πιθανότατα ανοίγει τον δρόμο για την Προεδρία της Δημοκρατίας και σε υποψηφίους μεγάλου πολιτικού βεληνεκούς, οι οποίοι, αν ο ρόλος παραμένει διακοσμητικός και δεν εμπεριέχει στοιχεία εγγυητή της πολιτικής ομαλότητας, θεωρείται απίθανο να εκδηλώσουν ενδιαφέρον για τον υψηλό θώκο.

 

Το ενδιαφέρον είναι ότι το θέμα αυτό, παρότι δεν είναι βέβαιο ότι τελικά θα τεθεί στο τραπέζι, και μόνο με τη δημόσια συζήτησή του έχει ήδη προκαλέσει διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της Ν.Δ.: ο Κυριάκος Μητσοτάκης, τασσόμενος υπέρ της διατήρησης του τρόπου εκλογής του Προέδρου από τη Βουλή, έρχεται σε διάσταση με την άποψη του πατέρα του και επίτιμου προέδρου της Ν.Δ. Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, το μέρος του οποίου πήραν και η αδελφή του αρχηγού της Ν.Δ. Ντόρα Μπακογιάννη και ο προερχόμενος από τα σπλάχνα του κόμματος επίτροπος της Ελλάδας στην Κομισιόν Δημήτρης Αβραμόπουλος.

 

Ως εκ τούτου, ανεξαρτήτως των πραγματικών προθέσεών της, η κυβέρνηση πιθανότατα θα συντηρήσει τη φημολογία και τη δημόσια αντιπαράθεση με στόχο να προκαλεί κραδασμούς στο εσωτερικό της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

 

Στον ΣΥΡΙΖΑ η εφαρμογή του δικού του μνημονίου, στο πλαίσιο του οποίου επιβάλλονται υφεσιακές πολιτικές αποφάσεις και μέτρα με αβέβαιο αποτέλεσμα, δημιουργεί την ανάγκη μιας σαφούς ρήξης με την αντιπολίτευση και τα κόμματα τα οποία ο ΣΥΡΙΖΑ αποκαλεί «παλιό πολιτικό σύστημα».

 

Όμως, με κορυφαίες μνημονιακές εκκρεμότητες την περαιτέρω «απελευθέρωση» αγορών και υπηρεσιών και τη σχεδόν πλήρη ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, είναι εξαιρετικά δύσκολο να δημιουργηθούν σαφείς διαχωριστικές γραμμές στο πεδίο μιας σχεδόν ομοιογενούς οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής.

 

Ως εκ τούτου, η προσπάθειά του να κατοχυρώσει ένα διακριτό προοδευτικό πολιτικό στίγμα περιορίζεται στις θεσμικές παρεμβάσεις.

 

Η κυβερνητική πλευρά, ξεδιπλώνοντας – ασύντακτα προς το παρόν, αφού η συζήτηση δεν έχει καν αρχίσει επισήμως – μια ευρεία γκάμα προτάσεων, προϊδεάζει για την επιθυμία της να προκύψει από την αναθεώρηση ένα «Σύνταγμα πολιτών», υπό την έννοια ότι θα ενισχυθεί ο ρόλος του πολίτη στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος με διάφορους τρόπους, όπως η δημιουργία και ενίσχυση θεσμών άμεσης Δημοκρατίας (π.χ. δημοψηφίσματα), των ατομικών ελευθεριών και των κοινωνικών δικαιωμάτων.

 

Θα θέσει έτσι απέναντί της τη Ν.Δ. με όρους υπεράσπισης και εμβάθυνσης της Δημοκρατίας, ώστε να ταυτίσει την αντίπαλό της με ό,τι πιο ξεπερασμένο στο πολιτικό σύστημα. 

 

Ο αντίλογος σε αυτή την προσέγγιση – εκφραζόμενος και στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ – είναι ότι, σε εποχή μνημονίων και σκλήρυνσης του ευρωσυστήματος στο οικονομικό και το πολιτικό επίπεδο, ενδέχεται η απόπειρα περαιτέρω «εκδημοκρατισμού» του Συντάγματος να το καταστήσει κενό γράμμα. Δύο παραδείγματα:

Και γενικότερα, όμως, ενδέχεται η περίοδος αυτή να μην είναι ευνοϊκή για τέτοιες απόπειρες, όπως περιέγραψε σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Εποχή» η συνταγματολόγος, πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης και μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ Ιφιγένεια Καμτσίδου, η οποία είχε διατελέσει μέλος της Επιτροπής Διανοουμένων υπό τον Ν. Κωνσταντόπουλο για τις αλλαγές στους θεσμούς και το πολιτικό σύστημα που είχε συστήσει ο Αλέξης Τσίπρας το 2013.

 

Όπως σημειώνει η Ιφιγένεια Καμτσίδου, «οι φορείς της ιδιωτικής εξουσίας διεκδικούν να περιορίσουν ουσιαστικά τον δημόσιο χώρο» και «οι κρίσιμες πολιτικές λειτουργίες φαίνεται να ασκούνται υπό την κυριαρχία των ισχυρών οικονομικών παραγόντων». Επομένως η συζήτηση για τη συνταγματική αναθεώρηση «θα συμπεριλάβει αναγκαίως και το ζήτημα της θεσμικής αποκρυστάλλωσης νέων ορίων δημόσιου – ιδιωτικού», αλλά με τρόπο αρνητικό, καθώς «μοιάζει να έρχονται στο προσκήνιο σχέδια πολιτικής θέσμισης που πριμοδοτούν τους τεχνοκράτες έναντι των αιρετών».

 

Έχει δε ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι στη συνέντευξή της θίγει και το ζήτημα – στο οποίο το «Ποντίκι» επέμεινε την περασμένη εβδομάδα – της συνταγματοποίησης των προβλέψεων του Δημοσιονομικού Συμφώνου για ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, σημειώνοντας ότι σε αυτή την περίπτωση «ένα μόνο οικονομικό μοντέλο θα είναι επιτρεπτό στη χώρα και οι πολιτικές των κυβερνήσεων θα μπορεί να διαμορφώνονται σε μία μόνο κατεύθυνση. Επομένως η εναλλαγή στην εξουσία θα καθίσταται πλασματική και οι εκλογές θα στερηθούν μεγάλο μέρος του περιεχομένου τους».

 

Πάντως δεν θα προσπαθήσει μόνο ο ΣΥΡΙΖΑ να προκαλέσει προβλήματα στη Ν.Δ. επ’ αφορμή της συζήτησης περί συνταγματικής αναθεώρησης. Έχει και η Ν.Δ. τη δική της θεματολογία, με την οποία θα επιχειρήσει να υπερβεί τους δικούς της εσωτερικούς κραδασμούς, προκαλώντας παρόμοια φαινόμενα στον ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό κρίνουν ότι μπορεί να επιτευχθεί σε δύο θέματα, τα οποία, εφόσον ανακινηθούν, θεωρούν ότι θα κινητοποιήσουν και το ενδιαφέρον των θεσμών:

 

1 Στην αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, ώστε να επιτραπεί η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. 

Η απόπειρα αναδιατύπωσης του εν λόγω άρθρου στην προηγούμενη αναθεώρηση είχε ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών στα πανεπιστήμια, με μπροστάρηδες τον ΣΥΡΙΖΑ και τον τότε πρόεδρό του Αλέκο Αλαβάνο.

 

Σήμερα, όμως, καθώς έρχεται σε πρώτο πλάνο η «απελευθέρωση» δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών στο πλαίσιο του μνημονίου, ώστε να δημιουργηθούν νέες δραστηριότητες για τον ιδιωτικό τομέα, το κλίμα είναι πιο πρόσφορο παρά ποτέ και στη Ν.Δ. θεωρείται βέβαιο ότι, εφόσον τεθεί το θέμα κατά προτεραιότητα, 

Θα πρέπει δε να θεωρείται βέβαιο ότι η Ν.Δ. θα καθορίσει τη στάση της σε άλλα θέματα – τα οποία θα τεθούν στο πλαίσιο της αναθεώρησης – από τις αποφάσεις της κυβέρνησης στο ζήτημα των ιδιωτικών πανεπιστημίων.

 

2 Στην αναθεώρηση του άρθρου 24 για την προστασία του περιβάλλοντος, με έμφαση στις αλλαγές του ορισμού του δάσους και των χρήσεών του.

Πέραν του ότι η Ν.Δ. και η ίδια η οικογένεια Μητσοτάκη έχουν τοποθετηθεί κατ’ επανάληψη στην κατεύθυνση της αναθεώρησης του εν λόγω άρθρου, στην αξιωματική αντιπολίτευση βλέπουν ότι στο θέμα αυτό θα μπορούσε να ασκηθεί και πελατειακή πολιτική, καθώς είναι πολλές χιλιάδες οι ιδιώτες ενδιαφερόμενοι για «χαλάρωση» της προστασίας των δασικών εκτάσεων και για αλλαγές στις χρήσεις γης.

 

Ως εκ τούτου η Ν.Δ. αναμένεται ότι θα ανεβάσει τους τόνους διεκδικώντας τη «φιλελευθεροποίηση» του Συντάγματος με επιχειρήματα υπέρ της ανάπτυξης και της δημιουργίας θέσεων εργασίας προκειμένου να κάμψει τη ρητορική του ΣΥΡΙΖΑ περί προστασίας των δημοσίων αγαθών και κρατικής εποπτείας, ώστε να μην καταστούν τα δημόσια αγαθά αντικείμενο κερδοσκοπίας με συνέπεια την υποβάθμισή τους.

 

Σε άλλα ζητήματα αναμένεται να γίνουν κάποιες κόντρες άνευ ουσίας, αλλά σε γενικές γραμμές διαφαίνεται συμφωνία.

 

Ένα από αυτά είναι οι ρυθμίσεις μέσω των οποίων θα διασφαλίζεται η πολιτική σταθερότητα με τη «σταθερή τετραετία», στην οποία η Ν.Δ. είναι εκ των προτέρων σύμφωνη, αφού αποτελεί σταθερή θέση της, προτείνοντας μάλιστα πενταετή κυβερνητική θητεία.

 

Στο σημείο αυτό θα δούμε αν θα υιοθετηθούν προτάσεις όπως αυτή των Αλιβιζάτου και Μάνου σχετικά με τη δυνατότητα για κυβέρνηση μειοψηφίας. Αυτό προϋποθέτει ότι θα πρέπει η κυβέρνηση να έχει την εμπιστοσύνη όχι της απόλυτης πλειοψηφίας του συνολικού αριθμού των βουλευτών (151), αλλά «την πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών, οι οποίοι δεν μπορεί να είναι κατώτερη από τα 2/5 του όλου αριθμού βουλευτών», δηλαδή 120 βουλευτών.

 

Η ίδια πρόταση προβλέπει την «εποικοδομητική» ψήφο δυσπιστίας: να μπορεί η Βουλή με απόφαση που λαμβάνει με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών να αποσύρει την εμπιστοσύνη της από την κυβέρνηση, αρκεί να προτείνει νέο πρωθυπουργό.

 

Στα θέματα των σχέσεων κράτους – Εκκλησίας, στα οποία κατά καιρούς έχουν εκφραστεί ριζοσπαστικές θέσεις από τον χώρο της Αριστεράς, πρακτικά δεν πρόκειται να γίνει κάτι, αφού και στο παρόν Σύνταγμα η χριστιανική θρησκεία αναφέρεται απλώς ως «επικρατούσα» και η ανεξιθρησκία είναι κατοχυρωμένη. Οτιδήποτε άλλο μπορεί να ρυθμιστεί με νόμους.