Του Φαίδωνα Γ. Παπαθεοδώρου

Τα προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας στους Αμπελοκήπους, στη συνοικία που στέγασε το μεγαλύτερο αριθμό μικρασιατών προσφύγων στον δήμο Αθηναίων, είναι ένας πραγματικός και συμβολικός χώρος για τον προσφυγικό μικρασιατικό ελληνισμό.

Του Φαίδωνα Γ. Παπαθεοδώρου

Πολεοδόμος και Πολιτικός Μηχανικός
Αντιπρόεδρος Ενώσεως Σμυρναίων
Αντιπρόεδρος Πολιτιστικού Περιβαλλοντικού Συλλόγου Κέντρου Αμπελοκήπων
Μέλος Δ.Σ. Συλλόγου Μπαλιωτών Μικράς Ασίας

Τα προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας στους Αμπελοκήπους, στη συνοικία που στέγασε το μεγαλύτερο αριθμό μικρασιατών προσφύγων στον δήμο Αθηναίων, είναι ένας πραγματικός και συμβολικός χώρος για τον προσφυγικό μικρασιατικό ελληνισμό. Τα προσφυγικά της Αλεξάνδρας«…αποτελούν κτίρια με ιδιαίτερη κοινωνική και ιστορική σημασία, άρρηκτα συνδεμένα με την αποκατάσταση και ένταξη των Μικρασιατών προσφύγων στον παραγωγικό και κοινωνικό ιστό της χώρας»,αναγράφεται στην απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού Αντώνη Σαμαρά που κηρύσσει το σύνολο των πολυκατοικιών ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Αυτή η κήρυξη επιτεύχθηκε χάρη στον αγώνα των απογόνων μικρασιατών που ζουν στις προσφυγικές πολυκατοικίες, αγώνα που υποστήριξαν ενεργά πολλοί φορείς, όπως η Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, ο Πολιτιστικός Περιβαλλοντικός Σύλλογος Κέντρου Αμπελοκήπων κ. ά.

Μετά από μια αρχική πρόταση του Πολιτιστικού Περιβαλλοντικού Συλλόγου Κέντρου Αμπελοκήπων για δημιουργία Μουσείου στα προσφυγικά της Αλεξάνδρας, η Ένωση Σμυρναίων, που έχει συσσωρεύσει πείρα από προσπάθειες δεκαετιών για την ίδρυση του Μουσείου του Ελληνισμού της Ανατολής, επεξεργάστηκε αναλυτική πρόταση την οποία κατέθεσε σε κάθε αρμόδιο και δημοσιοποίησε στην ιστοσελίδα της ζητώντας την υποστήριξη πολιτών και φορέων.

Το Μουσείο, όπως αναφέρει η αναλυτική πρόταση της Ένωσης, αποτελεί σύγχρονο πόλο διαδραστικής ενημέρωσης, έρευνας και προβληματισμού και παράλληλα λειτουργεί ως φορέας– θεσμός στην ανάπτυξη της δια βίου μάθησης για την ιστορία και τον πολιτισμό  του ελληνισμού της Ανατολής.

Για την οργάνωση και τη λειτουργία του Μουσείου αξιοποιούνται σύγχρονες μουσειολογικές απόψεις.

Στα πρώτα τέσσαρα μπλοκ πολυκατοικιών, που ανήκουν στο Δημόσιο, στεγάζονται οι μόνιμες εκθέσεις, η βιβλιοθήκη, χώροι σεμιναρίων, τα εργαστήρια και η διοίκηση. Τα υπόλοιπα 4 μπλοκ διατηρούν τον χαρακτήρα γειτονιάς κατοικίας.

Το Μουσείο αναπτύσσεται σε ακόματρεις στεγασμένους χώρους:

-Ο παλιός κινηματογράφος«Αρζεντίνα», στη γωνία Αλεξάνδρας και οδού Παναθηναϊκού, χρησιμεύει ως χώρος παράλληλων εκδηλώσεων του Μουσείου.

-Το παλιό βιοτεχνικό κτίριο, στην οδό Τσόχα πίσω από το γήπεδο, στεγάζει περιοδικές εκθέσεις. Πρόκειται για το μοναδικό κτίσμα που διασώθηκε από τον προσφυγικό συνοικισμό «Κουντουριώτη», ενός από τους πρώτους οργανωμένους προσφυγικούς συνοικισμούς. Σήμερα στεγάζει νυκτερινό κέντρο.

-Το παλιό περίπτερο–αναψυκτήριο στην Αλεξάνδρας, δίπλα στις προσφυγικές πολυκατοικίες, αποτελεί την «υποδοχή» του Μουσείου.

Οι κοινόχρηστοι χώροι, στους οποίους περιλαμβάνεται και ο κοινόχρηστος χώρος που απελευθερώνεται με την κατεδάφιση του γηπέδου της Αλεξάνδρας, φιλοξενούν μόνιμα ή περιοδικά εκθέματα του Μουσείου, διατηρώντας σε καθημερινή βάση τον χαρακτήρα των ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων

Εκφράζονται φόβοι μήπως το Μουσείο αφαιρέσει εκθέματα από τοπικά προσφυγικά μουσεία και συλλογές που με κόπο και μεράκι έστησαν και λειτουργούν δημοτικοί φορείς και σύλλογοι σε ολόκληρη την Ελλάδα.Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι. Τα εκθέματα θα αναζητηθούν ανάμεσα στα χιλιάδες αντικείμενα, μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας, που είχαν παραδοθεί από τους πρόσφυγες στο κράτος και έχουν δοθεί για φύλαξη σε διάφορα μουσεία, όπως το Μπενάκη, το Βυζαντινό κ.ά. Εκθέματα θα αναζητηθούν και σε άλλους φορείς, όπως τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ενώ υπάρχουν ήδη και θα πολλαπλασιαστούν προσφορές ιδιωτών. Επομένως, η λειτουργία του κεντρικού Μουσείου του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και της Ανατολής, δεν προϋποθέτει την υποβάθμιση των τοπικών μουσείων και συλλογών. Αντίθετα, τα τοπικά μουσεία πολλά θα ωφεληθούν από τη λειτουργία του Μουσείου, το οποίο θα διαθέτει στελέχη και υποδομή που θα υποστηρίζουν τα μικρά μουσεία, όπως π.χ. συντήρηση εκθεμάτων, περιοδικές εκθέσεις και συνεργασίες. Με αυτόν τον τρόπο θα αναβαθμιστούν και θα ζωντανέψουν όλα τα μικρά τοπικά μουσεία των προσφύγων.

Πολλοί αναρωτιούνται πού θα βρεθούν χρήματα, για την αποκατάσταση, τη διαρρύθμιση και τον εξοπλισμό των κτιρίων του Μουσείου, για τη διαμόρφωση των κοινόχρηστων χώρων και για τη λειτουργία αυτού του τόσο σοβαρού έργου. Η περιουσία των Ανταλλάξιμων θα αξιοποιηθεί για τη δημιουργία του Μουσείου. Η στέγαση της συλλογικής μνήμης, των κοινών κειμηλίων, της ιστορίας και του πολιτισμού του ελληνισμού της Ανατολής, ακριβώς όπως και η στέγαση των ίδιων των προσφύγων, οφείλει να γίνει με τα χρήματα των Ανταλλάξιμων, που αποδίδονται αποκλειστικά για την αποκατάσταση των προσφύγων σύμφωνα με τη διεθνή συμφωνία της Λοζάνης. Παράλληλα, η ένταξη του Μουσείου σε ευρωπαϊκά προγράμματα, που αφορούν στην αποκατάσταση των προστατευόμενων ιστορικών μνημείων, στη δια βίου μάθηση στην ενεργειακή-περιβαλλοντική αναβάθμιση κτιρίων κλπ, θα βοηθήσει στην άντληση ευρωπαϊκών κονδυλίων. Αν η πολιτεία δείξει αποφασιστικότητα και σοβαρότητα για την υλοποίηση αυτού του ιστορικού έργου, τότε, είναι αναμενόμενο ότι θα εξασφαλίσει και σημαντικές ιδιωτικές χορηγίες.

Η ανάπλαση στην ευρύτερη περιοχή των Κουντουριώτικων, στην οποία εντάσσονται οι προσφυγικές πολυκατοικίες της Αλεξάνδρας προβλέπεται από το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας το οποίο, σε συνδυασμό με τις διατάξεις περί αναπλάσεων, αποτελεί το θεσμικό πολεοδομικό πλαίσιο για την υλοποίηση της πρότασης. Η «Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας Α.Ε.», μετά την πρόσφατη διεύρυνση του σκοπού της, μπορεί να αναλάβει, σε συνεργασία με τον δήμο Αθηναίων, ή να υποστηρίξει αυτήν την ανάπλαση.

Το χρονικό της διεκδίκησης για τη δημιουργία του Μουσείου του Ελληνισμού της Ανατολής, που ξεπερνά μισό αιώνα, διδάσκει ότι η αποδοχή αυτής της πρότασης από την ελληνική πολιτεία επαφίεται στον πατριωτισμό του μικρασιατικού ελληνισμού. Όμως, η υλοποίησή της δεν είναι υπόθεση της Ένωσης Σμυρναίων ή κάποιου προσφυγικού σωματείου, αλλά ολόκληρης της ελληνικής πολιτείας και κοινωνίας. Ελπίζουμε ότι σήμερα η ελληνική πολιτεία θα αξιολογήσει θετικά αυτή την πρόταση και θα την αντιμετωπίσει υπεύθυνα και ουσιαστικά. Αν υπάρξει η πολιτική απόφαση, οποιαδήποτε άλλη δυσκολία ξεπερνιέται. Αλλιώς θα έχει εγκλωβιστεί στην αδιέξοδη πολιτική επιλογή ενός σύγχρονου «οίκαδε».