Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης δεν έφτιαχνε κτίρια-τραβεστί

Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης δεν έφτιαχνε κτίρια-τραβεστί

Ένα αρχιτεκτονικό στοίχημα παίζεται γωνία Στρατιωτικού Συνδέσμου και Δημοκρίτου. Το Συγκρότημα Δοξιάδη κινδυνεύει να καταντήσει χλιδάτη πολυκατοικία

Στο Κολωνάκι, μια ανάσα από τη «μεθόριο» με τα Εξάρχεια, ο μέγας έλληνας πολεοδόμος Κωνσταντίνος Α. Δοξιάδης (1913-1975) σχεδίασε και έχτισε στα τέλη της δεκαετίας του ’50 το στρατηγείο του. Ένα μεγαλούτσικο για την περιοχή αλλά υποδειγματικά απλωμένο στους πρόποδες του Λυκαβηττού οκταώροφο κτίριο γραφείων. Επί δεκαετίες στεγάστηκαν εκεί οι καλπάζουσες επαγγελματικές του δραστηριότητες –μιας και είχε «δουλειές» σε καμιά σαρανταριά χώρες–, αλλά και οι Σχολές Δοξιάδη, όπου μέχρι και τη μεταπολίτευση σπούδασαν χιλιάδες νέοι και νέες κι έγιναν εργοδηγοί, ηλεκτρολόγοι, σχεδιαστές, διακοσμητές, συντηρητές έργων τέχνης, γραφίστες, λογιστές. Είναι ένα σπουδαίο έργο νεοελληνικού μοντερνισμού, στο οποίο ο Δοξιάδης και οι συνεργάτες του, οι αρχιτέκτονες Τίτος Κουραβέλος και Αρθούρος Σκέπερς, συνομίλησαν νοερώς με τον Le Corbusier και κυριολεκτικώς με τον Γιάννη Τσαρούχη, ο οποίος επέλεξε τα χρώματα για την πρόσοψη: γήινα, σαν όστρακο από σπασμένο πήλινο σκεύος, ξεθαμμένο από τη γη. Κι επειδή στη βιαστική εποχή μας τα προφανή μόνο προφανή δεν είναι, όσοι περνάμε μπροστά σε ό,τι και όπως απομένει σήμερα από το εμβληματικό κτίριο, ας αναλογιστούμε ότι ο Δοξιάδης ακολούθησε υποδειγματικά την κλίση του λόφου, ότι άνοιξε ένα κεντρικό αίθριο και το γέμισε φυτά για να φωτίζει και να αερίζει τους χώρους με φυσικό τρόπο, ότι έφτιαξε καταμεσής μια λιμνούλα για να υπενθυμίζει ότι εκεί κοντά ανέβλυζαν στην αρχαιότητα οι πηγές του χειμάρρου Ηριδανού (πριν γίνει… στενό κοντά στο Χίλτον), ότι όλες οι έξοδοι από τους βασικούς χώρους είχαν τριπλή θέα: στο Λυκαβηττό, στην Ακρόπολη, στην πόλη της Αθήνας. Σήμερα αυτό το αρχιτεκτόνημα, πρόωρα γερασμένο, κινδυνεύει άμεσα να υποστεί ένα φαιδρό «λίφτινγκ» και να μετατραπεί σε χλιδάτη πολυκατοικία. Σε ένα κτίριο-τραβεστί. Από το 2008, οπότε πέρασε στα χέρια νέων αγοραστών, η επιλογή είναι μία και εμπορική: οι απεικονίσεις μέσω υπολογιστή δείχνουν ένα συγκρότημα «λουξ», που λέγανε και οι παλαιότεροι, με κομμένο το κτίριο σε φέτες (ή μάλλον σε…. φιλέτα) κολωνακιώτικων διαμερισμάτων για τους «έχοντες και κατέχοντες». Δικαίως ξεσηκώθηκαν το Τεχνικό Επιμελητήριο, η Σχολή Αρχιτεκτόνων του Μετσόβειου, η μη κερδοσκοπική κίνηση «Monumenta», πολίτες, διανοούμενοι και εμείς οι συκοφαντημένοι (συχνά όχι άδικα, ελέω τηλεοπτικής δημοκρατίας) διαμεσολαβητές των μέσων ενημέρωσης. Τι ζητούν; Να κηρύξει η πολιτεία διατηρητέο το Συγκρότημα Δοξιάδη και να μείνουν αναλλοίωτα τουλάχιστον δύο στοιχεία: η πρόσοψη και το αίθριο. Έτσι, εμπράκτως, θα τιμηθεί η μνήμη του ανθρώπου που έκανε κι εκείνος πράξη το όραμά του, ο αρχιτέκτονας να μην είναι «απλώς ένας designer αντικειμένων, αλλά παραγωγός κτιρίων που ανταποκρίνονται στις ανθρώπινες ανάγκες. Και επομένως, δημιουργός ανθρώπινων κοινοτήτων». Είναι εκπληκτικό το πώς δίπλα στην τρισάθλια καραμανλική «αντιπαροχή» και τον υδροκεφαλισμό του Λεκανοπεδίου Αττικής, η κατά κανόνα άπληστη αστική τάξη της χώρας (ο Δοξιάδης είναι γέννημα-θρέμμα της, με πατέρα εύπορο παιδίατρο και πολιτικό) ανέδειξε ένα πνεύμα τόσο ανήσυχο. Από τις αχανείς μεγαλουπόλεις του Ρίο ντε Τζανέιρο και του Ισλαμαμπάντ μέχρι τη μικροκλίμακα στα Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας και την περίφημη θεωρία της «Οικουμενόπολης» με τις κλειστές στην κυκλοφορία οχημάτων «οικιστικές κυψέλες», ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης ήταν πάντα ένα κεφάλι πάνω από τους συνομήλικους ομοτέχνους του. Κι είχε πάντα κατά νου την ανθρώπινη κλίμακα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, την οποία μελετούσε ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια στην Αθήνα και το Βερολίνο. Προς επιβεβαίωση των αντιφάσεων της Ψωροκώσταινας, πριν από δύο χρόνια έγινε μια μεγάλη έκθεση για τον άνθρωπο και το έργο του στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς. Σήμερα πρέπει να σημάνει ο κώδωνας το κινδύνου για να σωθεί έστω η πρόσοψη ενός εμβληματικού του οικοδομήματος. Το «μπαλάκι» βρίσκεται στο Υπουργείο Πολιτισμού. Προ ημερών η διεύθυνση Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς διέταξε να σταματήσουν προσωρινά οι εργασίες για τη νέα χρήση του εγκαταλελειμμένου κτιρίου, ώστε να συζητηθεί η κήρυξή του ως διατηρητέου μνημείου. Το θέμα θα εισαχθεί στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. Όχι, ημερομηνίες δεν έχουν ακόμη καθοριστεί. Ναι, ο αραμπάς του ελληνικού Δημοσίου σέρνεται βασανιστικά αργά από το 1830 ως τις μέρες μας και όσοι καλοθελητές «θέλουν να κάνουν τη δουλειά τους» συχνά βρίσκουν άλλα μονοπάτια. Προσοχή λοιπόν. Μέχρι να δρομολογηθεί η κρατική παρέμβαση, ας επαγρυπνούμε.

Γιώργος Ι. Αλλαμανής [[email protected]]