Συνέντευξη στην Κατερίνα Αγγελιδάκη

Του αρέσει να ζωγραφίζει ιστορίες. Είχε δασκάλους τον Μυταρά και τον Τέτση και σήμερα είναι ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της γενιάς του. Καλλιτέχνης χαμηλών τόνων, με στίγμα ιδιαίτερο και φανατικούς θεατές, καταφέρνει μέσα από τα έργα του να δημιουργεί έναν δικό του κόσμο αλληγορικού ρεαλισμού, βγαλμένο λες μέσα από το βλέμμα ενός παιδιού.

Του αρέσει να ζωγραφίζει ιστορίες. Είχε δασκάλους τον Μυταρά και τον Τέτση και σήμερα είναι ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της γενιάς του. Καλλιτέχνης χαμηλών τόνων, με στίγμα ιδιαίτερο και φανατικούς θεατές, καταφέρνει μέσα από τα έργα του να δημιουργεί έναν δικό του κόσμο αλληγορικού ρεαλισμού, βγαλμένο λες μέσα από το βλέμμα ενός παιδιού. Τρέφω ανυπόκριτο θαυμασμό γι’ αυτόν τον Έλληνα εικαστικό που μπορεί να ζωγραφίζει την ελπίδα της νιότης χωρίς να κρύβει τους δράκους που καραδοκούν αλλά και να δείχνει τόσο περισσότερο ουρανό όσο η ελπίδα αυτή λιγοστεύει. Είναι τρυφερή και πικρή η ζωγραφική του Θανάση Παναγιώτου και, όπως όλα τα μεγάλα έργα, ερμηνεύει την εποχή του. Γι’ αυτό τον επιλέξαμε να μας ευχηθεί Καλή Χρονιά μέσα από ένα έργο που έφτιαξε ειδικά για μας και κοσμεί το εξώφυλλό μας.

Είσαι ζωγράφος κινηματογραφικών ιστοριών σε στοπ καρέ. Στις ιστορίες αυτές δεν υπάρχει αγωνία, δεν υπάρχει κίνδυνος, αλλά ερημιά, απομόνωση και μια πανταχού παρούσα απειλή, χωρίς να φαίνεται. Τι είναι αυτό που σε απειλεί και επανέρχεται διαρκώς;

Είναι πολύ ενδιαφέρουσα αυτή η ανάγνωση του αποτελέσματος της δουλειάς μου. Η απειλή που διαισθάνεται κάποιος δεν είναι πάντα συνειδητή επιλογή μου, είναι προφανώς απόλυτα συνυφασμένη με τον τρόπο που αντιλαμβάνομαι τη ζωή. Μάλλον είναι ο φόβος της μοναξιάς και γι’ αυτό μου είναι δύσκολο να την απομονώσω από την πρόθεσή μου.

Πηγαίνοντας πολύ πίσω, θυμάσαι τι ήταν αυτό που σε έκανε να ζωγραφίζεις;

Ένιωθα από πολύ μικρός την ανάγκη να δημιουργώ δικούς μου κόσμους, ενδιαφέροντες, προσιτούς, οικείους, γοητευτικούς. Η ζωγραφική με βοηθούσε να ζω μέσα σ’ αυτούς τους κόσμους. Εκεί αισθανόμουν περισσότερο ασφαλής. Ακόμα και σήμερα κάπως έτσι νιώθω.

Θερμές ώχρες, ψυχρά γαλαζοπράσινα, μεσαίοι τόνοι δίχως εξάρσεις. Είσαι άνθρωπος που εκφράζεσαι δύσκολα στη ζωή σου;

Νομίζω ναι, δύσκολα, όμως για καλή μου τύχη, υπάρχει στη ζωή μου η ζωγραφική που με βοηθάει να μιλάω για τον εαυτό μου και να επικοινωνώ με τους ανθρώπους χωρίς να χρειάζεται να πω ούτε λέξη!

Θέλει συνενόχους η ζωγραφική σου. Όχι απλούς παρατηρητές. Ποια ανάγκη σου σε οδηγεί σ’ αυτό;

Δεν το έχω σκεφτεί ποτέ, όμως ναι, κάπως έτσι προκύπτει. Δεν με ξαφνιάζει αυτό βέβαια. Στην τέχνη δεν απεικονίζουμε, αλλά ερμηνεύουμε. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε θεατές που να βλέπουν, όχι να κοιτάζουν απλώς. Η συνενοχή μαζί τους είναι κι αυτή ένα είδος ουσιαστικής επικοινωνίας, μια πρόσκληση στον τρόπο που ο καλλιτέχνης βλέπει τα πράγματα.

Γιατί θέλεις να λες ιστορίες με τη ζωγραφική σου; Μοιάζεις σαν να ζωγραφίζεις ένα σενάριο σε κάθε έκθεσή σου.

Είναι φανερό ότι έχω επηρεαστεί από τον τρόπο που τα κόμικς αφηγούνται τις ιστορίες τους. Απλώς κάθε εικόνα – καρέ, εκτός από μέρος ενός συνόλου, είναι κι ένα αυτόνομο έργο ζωγραφικής. Επίσης, δεν μου αρκεί πάντοτε η ερμηνεία μιας και μόνο εικόνας, επειδή συχνά έχω την ανάγκη να μοιραστώ μια σκέψη που εξελίσσεται, και στην περίπτωση αυτή μια και μόνο εικόνα δεν είναι αρκετή.

Αν ζωγράφιζες αυτό που περνάει η Ελλάδα σήμερα, τι θα ήταν και ποιο τίτλο θα του έβαζες;

Δεν πρέπει να κλείνουμε τα μάτια μπροστά σ’ αυτό που μας συμβαίνει. Βιώνουμε μια περίοδο παρακμής. Αυτή είναι η αλήθεια. Πολιτιστικής, πολιτικής, ηθικής, αισθητικής παρακμής. Αν το ζωγράφιζα, θα ήταν σίγουρα ένα έργο με θυμό και σκιές και θα το ονόμαζα ενδεχομένως «Στη σκοτεινή πλευρά» ή κάπως έτσι. Δεν θα ήταν πάντως το αγαπημένο μου έργο.

Εσύ ως πολίτης αυτής της χώρας που ζει και δημιουργεί, πώς αισθάνεσαι; Τι είναι αυτό που σε θυμώνει πιο πολύ από αυτά που βλέπεις και υφίστασαι και πώς διαχειρίζεσαι τον θυμό σου;

Πιστεύω πως γύρω μας και μέσα μας είναι διάχυτη η απογοήτευση. Αισθάνεσαι πως ό,τι και να κάνεις, όσο και να προσπαθήσεις για τη δουλειά και τη ζωή σου, η πορεία και το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένα. Όλα αυτά που συμβαίνουν σήμερα, οι πολιτικές ηγεσίες γνώριζαν πως θα συμβούν και δεν έκαναν τίποτε για να τα αποφύγουν. Κι από την άλλη, ακόμα και να μας το έλεγαν, κανείς μας δεν θα ήθελε να το ακούσει! Είναι εξοργιστικό ότι δεν είμαστε πλέον σε θέση να ορίσουμε τη ζωή μας. Να λοιπόν τι με θυμώνει. Όσο για το πώς διαχειρίζομαι τον θυμό μου, είναι απλώς ένα συναίσθημα και, όπως όλα τα άλλα, εκφράζεται στην τέχνη μου. Αλλά δυστυχώς δεν εκτονώνεται. Κάπως έτσι βέβαια δημιουργείται ένας συλλογικός θυμός που δεν ξέρω πού θα οδηγήσει.

Έχεις ζωγραφίσει παιδιά, με τη μικρή «κόκκινη» να κυριαρχεί. Στην τωρινή σου έκθεση το κοριτσάκι μεγάλωσε, αλλά παραμένει αιχμάλωτο της παιδικής του ηλικίας. Εσύ;

Κι εγώ παραμένω αιχμάλωτος της παιδικής μου ηλικίας, όπως όλοι, αλλά με την απόλυτη συναίνεσή μου. Βλέπεις, μεγάλωσα στην Καστοριά, δίπλα στη λίμνη. Τα παιδικά μου χρόνια ήταν αξέχαστα, ίσως θα ’θελα να ζω για πάντα εκεί, γι’ αυτό και συχνά επιστρέφω μέσα απ’ τη δουλειά μου, ζωγραφίζοντας κάστρα, πύργους, πλακοστρώσεις και παιδιά που παίζουν, έστω κι αν τώρα πια όλα αυτά αποπνέουν ατμόσφαιρα κινδύνου, όπως σωστά είπατε πριν.

Εκτός από τη ζωγραφική, κάνεις και μαθήματα εικαστικών σε σχολεία. Τα παιδιά με τις διαισθητικές κεραίες τους έχουν συνειδητοποιήσει ότι διατρέχουμε μεγάλο κίνδυνο;

Τα παιδιά διαισθάνονται τον κίνδυνο μέσα από τον φόβο στα μάτια των δικών τους ανθρώπων. Αυτό τα επηρεάζει και σ’ αυτό αντιδρούν. Ας ελπίσουμε ότι αυτά θα καταφέρουν να βρουν τρόπους να γίνουν ευτυχισμένα, χωρίς να βασίσουν τη ζωή τους στην υλική ευωχία, όπως κάναμε εμείς.

Οι αλλαγές που γίνονται στην εκπαίδευση είναι ωφέλιμες κατά τη γνώμη σου; Ή και πάλι το σύστημα μπάζει νερά;

Τα μέτρα μπορεί να είναι καλής πρόθεσης, αλλά σε βάθος χρόνου αποδεικνύονται ανεπαρκή και αποσπασματικά. Και μιλάω για τις τελευταίες δεκαετίες. Αυτό κυρίως οφείλεται στην απουσία μιας συνεπούς κρατικής «γραμμής» στα θέματα της Παιδείας, με χαρακτηριστικό γνώρισμα τις συνεχείς αλλαγές. Η μέριμνα είναι μόνο στο να αλλάζουν τα μέτρα κάθε δυο χρόνια, χωρίς έναν βασικό στόχο προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Το αποτέλεσμα είναι η αποδυνάμωση και η απαξίωση του σχολείου. Το κράτος φροντίζει να εξιδανικεύει το «μέτριο» και αυτό περνάει αργότερα σε όλο τον κοινωνικό ιστό. Κι έπειτα πώς θα μπορούσαμε να έχουμε κάποιο επιθυμητό αποτέλεσμα όταν το μοναδικό κριτήριο των πρόσφατων αλλαγών είναι αμιγώς οικονομικό; Μ’ αυτήν τη λογική προκύπτουν μέτρα «προκρούστεια», όπως οι συγχωνεύσεις των σχολείων ή η ενδεχόμενη κατάργηση μαθημάτων.

Σε μια εποχή κρίσης και λίαν επικίνδυνη η τέχνη μπορεί να ανθίσει ή πρόκειται περί ενός κλισέ που μας βολεύει;

Μα εδώ δεν μιλάμε μόνο για οικονομική κρίση, γιατί τότε θα μπορούσε να υπάρξει κάποια άνθιση των τεχνών, όπως έγινε π.χ. στην Ευρώπη την εποχή του μεσοπολέμου. Εδώ ως «κρίση» πρέπει να ορίσουμε την πολιτισμική παρακμή, την κοινωνική αδιαφορία, την έκπτωση της αισθητικής, και όλα αυτά βέβαια δεν βοηθούν στην ανάπτυξη της τέχνης. Όμως ο σημαντικότερος λόγος είναι νομίζω άλλος: είναι η καλλιέργεια του φόβου. Ο φόβος είναι ο ισχυρότερος εχθρός της τέχνης, της ομορφιάς και της έκφρασης γενικότερα. Όσο φοβόμαστε μήπως χάσουμε ό,τι κατέχουμε, δεν μένει χώρος για δημιουργική και ελεύθερη έκφραση. Ίσως μια λύση είναι να τα χάσουμε όλα, ώστε να πάψουμε πια να φοβόμαστε. Και χωρίς τον φόβο, ίσως γίνουμε και πάλι δημιουργικοί.

Το κοριτσάκι του εξωφύλλου τι σκέφτεται άραγε; Ότι το αερόστατο θα το πάρει μακριά σε ένα πιο ευτυχισμένο μέρος ή μήπως ότι έφυγε κι εκείνο έμεινε να το κοιτά;

Είναι θέμα προσωπικής ερμηνείας. Για μένα το αερόστατο έρχεται από κάπου, περνά μπροστά από τη μικρή και καταλήγει κάπου αλλού. Φέρνει μαζί του το χρώμα, τη χαρά, την απόσταση από τα πράγματα, την ελευθερία να πλέεις στον άνεμο. Το κοριτσάκι το χαιρετά και υπόσχεται πως μόλις μεγαλώσει λίγο θα ανέβει σε ένα τέτοιο αερόστατο για μια μεγάλη βόλτα. Είναι καλό να σου αρέσει το μέρος στο οποίο ζεις. Κι αν ονειρεύεσαι τα μακρινά ταξίδια, να ξέρεις πως ξεκινάς και επιστρέφεις σε μια πατρίδα που την αγαπάς.

 

INFO: Η έκθεση του Θ. Παναγιώτου με τίτλο «Συνάντηση» εγκαινιάζεται στις 9 Ιανουαρίου στην γκαλερί «Ζαλοκώστα 7» και θα διαρκέσει ώς τις 4 Φεβρουαρίου 2012.