Η επίδραση των μύθων ίσως συνίσταται στο ότι προστατεύουν την πραγματικότητα από τη φθορά της. Η πραγματικότητα μοιάζει να είναι πεπερασμένη, ενώ ο μύθος, έξω από τη σύμβαση του χρόνου, διατηρεί τη νεανικότητά του άφθαρτη. Πρόκειται για μια εποχή που δίχως να λογοδοτεί στην Ιστορία, την προαναγγέλλει.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αυθαιρεσίας κινήθηκα και εγώ στο βιβλίο μου «Αθήνα – Η μυθολογία μιας πόλης»*, όπου συνδέω το μυθικό παρελθόν της πόλης με τη σύγχρονη ζωή, κάνοντας αναγωγές και συνειρμούς στη συναρπαστική διαδρομή αυτής της πόλης που κάθε σημείο της αποτελεί σημάδι που σε παραπέμπει στις απαρχές της.

Συνεπώς, η ανάγνωση της μυθολογίας της Αθήνας σε αυτή την περίπτωση έχει εντελώς προσωπικό χαρακτήρα. Οι αναγωγές, όσο αυθαίρετες κι αν φαίνονται, έχουν την προβολή τους στη σύγχρονη ορθολογιστική πραγματικότητα – μέσα από συνειρμικές υπερβάσεις έστω – και προτείνουν έναν νέο τρόπο ανάγνωσης της μυθολογίας, ενταγμένης στην πραγματική ζωή σε ένα οιoνεί παρόν που διαψεύδεται και επιβεβαιώνεται ταυτόχρονα.

 

[…]

 

Η Δωδεκάπολις Κεκροπία

Ο Κέκροπας έχουν να το λένε πως ήταν ένας πολύ ενεργητικός βασιλιάς. Καθώς όλα δείχνουν δεν ενεργούσε τυχαία ούτε περιστασιακά, αλλά βάσει ενός σχεδίου πρωτοποριακού και καινοτόμου για την εποχή του. Αφού πρώτα στέφθηκε βασιλιάς πάνω στον βράχο της Ακρόπολης, έστησε εκεί και το κέντρο της διοίκησής του από όπου επέβλεπε και κυβερνούσε την πόλη. Σαν πρώτο στρατηγικό μέτρο διέταξε την περιτείχιση της Ακροπόλεως. Αργότερα, όταν φάνηκαν στον αττικό ορίζοντα οι πρώτες κεφαλές των εχθρών και υψώθηκε ο κουρνιαχτός από τον απειλητικό βηματισμό τους, ο Κέκροπας κατάφερε να πείσει τους μέχρι τότε διασκορπισμένους και αποκομμένους από τον κυρίως χώρο του βασιλείου κατοίκους να συγκροτηθούν σε μιαν ενιαία πόλη. Αυτό το έκαμε πρώτος, πολύ πριν το ξανασυναντήσουμε ως μεταρρύθμιση του Θησέα. Οι τοποθεσίες έξω από την πόλη πρέπει να ήταν γεμάτες κινδύνους, να προκαλούσαν φόβο και αβεβαιότητα, σε αντίθεση με τους προστατευμένους χώρους της.

Η δημιουργία του άστεως γέννησε την αστυφιλία. Στις πόλεις οι άνθρωποι, εκτός από τις πρακτικές ευκολίες του βίου, έμαθαν να αστειεύονται και να χαμογελούν. Ναι! Στο άστυ γεννήθηκε το γέλιο και τα αστεία, η κομψότητα της σκέψης – εξ ου και ο αστός είναι απαραίτητα αστείος, γνωρίζει να γελά και να χαίρεται!

Η παράδοση λέει ότι ο Κέκροπας κατάφερε να ενώσει δώδεκα χωριά, που όλα μαζί έφτιαξαν τη Δωδεκάπολη.

Ιδού τα ονόματα των τόπων: Κεκροπία, Τετράπολις, Επακρία, Δεκέλεια, Ελευσίνα, Άφιδνα, Θορικός, Βραυρώνα, Κύθηρος, Σφητός, Κηφισιά. Ως δωδέκατο μέρος, κάποιοι αναφέρουν το Φάληρο και κάποιοι άλλοι την Αθήνα.

Ονομασίες που συνεχίζουν να υπάρχουν στην πόλη από την εποχή των μύθων, μεταφέροντας μυστικά το αρχαίο τραγούδι της!

 

Και εγένετο λαός

Όταν ενώθηκαν οι διασκορπισμένες κώμες σε μιαν ενιαία πόλη, γεννήθηκε η ανάγκη της καταμέτρησης των ανθρώπων της. Ο αξιομνημόνευτος αυτός βασιλιάς ήταν που ζήτησε να γίνει η πρώτη θρυλούμενη απογραφή των κατοίκων: κάθε κάτοικος της πόλης έπρεπε να ρίξει ένα λιθάρι (να βάλει το λιθαράκι του, όπως εξακολουθούμε να λέμε στις μέρες μας) σ’ ένα συγκεκριμένο σημείο. Το άθροισμα των λίθων θα έδινε τον αριθμό των κατοίκων.

Αυτή η παράδοση της απογραφής με τις πέτρες, μας φέρνει έντονα στο μυαλό την ιστορία του Δευκαλίωνα και της Πύρρας οι οποίοι, σύμφωνα με τον Πίνδαρο, μετά τον κατακλυσμό, πετούσαν πέτρες πίσω τους προκειμένου να δημιουργήσουν τους νέους ανθρώπους. Θα μπορούσαμε άνετα να ισχυριστούμε ότι και η ιδέα της απογραφής τού Κέκροπα, μετά μάλιστα κι από τον κατακλυσμό του Ωγύγου, ήταν αντίστοιχη: να δημιουργήσει τους νέους κατοίκους της Αττικής.

Από τότε, το δίχως υπόσταση πλήθος έγινε λαός από τη λέξη λας που σημαίνει λίθος!

Από μια στοίβα πέτρες γεννήθηκε ο λαός!

 

Η πέτρα, ο αρχέγονος πρόγονος της ψήφου

Τα πολύ παλιά χρόνια ήταν συνήθειο των οδοιπόρων να αφήνουν σε αφιλόξενες τοποθεσίες κάτι φαγώσιμο – αν είχαν – σαν προσφορά, πάνω σε μια στοίβα από πέτρες. Μάλιστα, πίστευαν ότι σ’ αυτή τη στοίβα κατοικούσε κάποιος θεός, ιδιαίτερα στην κορυφαία πέτρα που ήταν και η μεγαλύτερη για να μπορούν να αφήνουν εκεί οι περαστικοί τις προσφορές τους. Ο θεός αυτός ήταν ο Ερμής που το όνομά του προέρχεται από το έρμα, δηλαδή τη στοίβα από πέτρες στην οποία κατοικεί, τη δε προσφορά που άφηναν πάνω της, την ονόμαζαν έρμαιον. Ακόμα συνηθίζουμε να μιλάμε «για ανερμάτιστο λόγο» ή αλλιώς για τον άνθρωπο που «δεν έχει έρμα», δεν είναι δηλαδή στέρεος – όπως ο σωρός από πέτρες. Επίσης, συνηθίζουμε να λέμε ότι «αυτός είναι έρμαιο της τύχης του», ότι, δηλαδή, περιμένει από την τύχη να τον βοηθήσει. Μας ενθουσιάζει να πιστεύουμε ότι κι αυτή η εκδοχή σχετίζεται με την απογραφή του Κέκροπα, με την έννοια ότι τόσο οι ερμές όσο και το έρμαιον συμβάλουν ώστε να σωθεί κάποιος χαμένος και τελικά να προσμετρηθεί ξανά στην κοινότητά του, στο γένος του και τη φυλή του, να ξαναγεννηθεί από την καλή του τύχη εξ αιτίας των πετρών που αποδείχθηκαν σημάδι σωτήριο. Θα μπορούσε κανείς, με μια δόση αυθαιρεσίας, να ισχυριστεί ότι η πέτρα τελικά είναι ο θεμέλιος λίθος της Δημοκρατίας…

Η μεγάλη ιδέα της καταμέτρησης των ανθρώπων αποτέλεσε την απαρχή της οντότητας του λαού. Από τότε ως τις μέρες μας πέρασαν αμέτρητοι αιώνες για να μπορεί ο λαός να εκφράζει τη γνώμη του. Η ατομική γνώμη αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της δημοκρατίας: να έχει το δικαίωμα να εκφράζει κανείς ελεύθερα και απρόσκοπτα τη θέλησή του. Το μεγάλο ταξίδι της προσωπικότητας – τότε που ο λαός αποκτά πρόσωπα – ξεκινά από την εποχή των μύθων. Ο άνθρωπος, ως μονάδα αλλά και ως μέρος ενός συνόλου, αποτέλεσε και τη δύναμη της πόλης, μιας πόλης η οποία συστάθηκε, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ως «κοινωνία αυτάρκης, σύνθετη από κώμες, που έχει σκοπό την επιβίωση και την ευζωία των μελών». Ο Κέκροπας, λοιπόν, είναι ο πρώτος που επινόησε την απογραφή ως στοιχείο ενότητας των διάσπαρτων κοινοτήτων και γενών, στρέφοντας για πρώτη φορά την προσοχή όλων στην ατομικότητα – πάνω στην οποία οικοδομήθηκε με έμπνευση η έννοια του πολίτη.

 

* Ξενοφών Α. Μπρουντζάκης, «Αθήνα – Η μυθολογία μιας πόλης», Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2015