Συνέντευξη στην Κατερίνα Αγγελιδάκη

Εδώ και έντεκα χρόνια και για πέντε συνεχείς θητείες είναι πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών. Ο δυναμικός χαρακτήρας του, οι τολμηρές απόψεις του αλλά και οι γνωστές συγκρούσεις του στον χώρο κάνουν πάντα ενδιαφέρουσα μια συζήτηση μαζί του.

Συνέντευξη στην Κατερίνα Αγγελιδάκη

Εδώ και έντεκα χρόνια και για πέντε συνεχείς θητείες είναι πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών. Ο δυναμικός χαρακτήρας του, οι τολμηρές απόψεις του αλλά και οι γνωστές συγκρούσεις του στον χώρο κάνουν πάντα ενδιαφέρουσα μια συζήτηση μαζί του. O ίδιος λέει: «Δεν είμαι συνδικαλιστής, υπεραμύνομαι της συλλογικότητας και ενότητας όλου του οπτικοακουστικού χώρου και πάνω από όλα βάζω τον κλάδο των Ελλήνων δημιουργών». Υπήρξε πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του Γ’ Κινηματογραφικού Συνεδρίου, που έβαλε τις βάσεις για να υπάρξει ένας νέος κινηματογραφικός νόμος, εφάρμοσε την απλή αναλογική στο Σωματείο, στήριξε και υλοποίησε την προσπάθεια εξαγοράς ενσήμων για τους ανασφάλιστους καλλιτέχνες και αυτόν τον καιρό ετοιμάζει πυρετωδώς τη διαδικτυακή «Γραμμή Αλληλεγγύης», έναν κόμβο εύρεσης εργασίας για τους άνεργους δημιουργούς. Μα, πάνω από όλα υπήρξε ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Θόδωρου Αγγελόπουλου, με τον οποίο τον συνέδεε πολύχρονη φιλία και σχέση εμπιστοσύνης.

Ας ξεκινήσουμε από την τραγική απώλεια του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Φαντάζομαι σου κόστισε πολύ σε προσωπικό επίπεδο.

Τον Θόδωρο Αγγελόπουλο τον γνώρισα από την κινηματογραφική εφηβεία μου και έκανα μαζί του ένα μοναδικό ταξίδι. Ήταν ο μέντοράς μου. Με έμαθε πολλά. Κυρίως ότι για να γίνει κανείς καλλιτέχνης πρέπει να ζει σαν καλλιτέχνης, πράγμα που ο ίδιος έκανε ώς το τέλος. Ο Θόδωρος με καθόρισε, όπως και πολλούς Έλληνες, γι’ αυτό και τον τραγούδησε όλη η Ελλάδα και ο κόσμος ολόκληρος. Είναι μια δίκαιη ανταπόκριση στο μεγαλείο του έργου του. Όμως η άμεση ευθύνη τώρα βαραίνει τους δικούς μας ώμους: Το αν θα επιλέξουμε να συνεχίσουμε τα μεγάλα διδάγματα που μας κληροδότησε και να προστατέψουμε την Ελλάδα που πληγώνουμε.

Συμφωνείς με κάποιους που έγραψαν και τα αρνητικά του χαρακτήρα του;

Μετά τη βροχή βγαίνει ο ήλιος και τα σαλιγκάρια. Κάποιοι χρησιμοποιούν την εξουσία τους για να ρίξουν λάσπη. Δεν ασχολούμαι.

Είναι ψέμα ότι ήταν δύστροπος άνθρωπος και ότι δεν βοηθούσε εύκολα;

Δεν ήταν καθόλου έτσι. Μπορεί να δημιουργούσε την εικόνα του δύστροπου, του φόβου και του τρόμου, αλλά όσοι τον γνώριζαν ανακάλυπταν ένα πρόσωπο με απίστευτες ευαισθησίες. Σχεδόν όλοι έλεγαν: «Μα αυτός είναι άλλο πρόσωπο!». Ψέμα είναι ότι δεν βοηθούσε. Απλώς δεν του άρεσε να μπαίνει ενδιάμεσος και να ζητάει ρουσφέτια διότι πίστευε ότι όποιος αξίζει δεν χρειάζεται δεκανίκια για να προχωρήσει. Δεν υπήρχε άλλο πρόσωπο δημιουργού τέτοιου μεγέθους. Σε έκανε συμμέτοχο σ’ αυτό που δημιουργούσε. Μιλούσε σε όλο τον κόσμο, στην καθαρίστρια, στον περιπτερά, τον ενδιέφερε η γνώμη του απλού κόσμου, ανέβαζε τον καθένα στο ίδιο επίπεδο συνομιλώντας μαζί του. Και άκουγε περισσότερο αυτούς που του έλεγαν τα αρνητικά. Έπληττε με τους κόλακες. Και με τον θάνατό του απέδειξε ότι δεν ταλαιπωρούσε ποτέ τους άλλους, αλλά πρώτα τον εαυτό του και δεν τον προστάτευε ποτέ. Έχω αποφασίσει να κλείσω το κεφάλαιο Αγγελόπουλος στη ζωή μου με μια βιογραφία του στην οθόνη που θα σοκάρει γιατί θα πω τις πραγματικές αλήθειες. Ελπίζω να βρω χρηματοδότες.

Μια και μιλάμε για χρηματοδότες, τι γνώμη έχεις για την «κρατικοδίαιτη» τέχνη;

Το χρήμα μπορεί να διαφθείρει συνειδήσεις, αλλά είναι απαραίτητο για την τέχνη. Απλώς στη σημερινή δυσμενή συγκυρία πρέπει να βρίσκει κανείς άλλους τρόπους για να μη μένει παθητικός. Χορηγίες μέσω ενός έργου που αφορά τις κοινωνίες. Μείωση τιμών στα εισιτήρια. Επικοινωνία με τον κόσμο στην περιφέρεια που διψάει περισσότερο και δεν βιώνει την κρίση τόσο τραγικά όσο τα μεγάλα αστικά κέντρα. Ακούω πολύ καχύποπτα την καραμέλα περί «κρατικοδίαιτης» τέχνης. Είμαι κατά της μιζέριας και των μικρόπνοων στόχων. Γιατί η κουτσουρεμένη φιλοδοξία δημιουργεί μνησικακία. Πιστεύω ότι ξεφεύγουμε από την κρίση μόνο με μεγάλες φιλοδοξίες. Όταν η πολιτεία δεν επιστρέφει χρήματα στις καλλιτεχνικές δυνάμεις, είναι σαν να αφαιρεί το οξυγόνο από τους ίδιους τους υπηκόους της.

Η Εταιρεία Σκηνοθετών στηρίζει τα νέα ταλέντα;

Πρόσφατα αναδείξαμε 14 νέους πραγματικούς κινηματογραφικούς δημιουργούς μέσω μιας σειράς ντοκιμαντέρ στη δημόσια τηλεόραση με θέμα τη μετανάστευση και με τίτλο «Εκτός των τειχών». Αυτό που με ενδιαφέρει κυρίως είναι να δίνεται ευκαιρία σε εντελώς άγνωστους, ακόμα και αν αποτύχουν. Μόνο έτσι θα προκύψουν και θα ενθαρρυνθούν νέα ταλέντα. Και οι φορείς πρέπει να μάθουν να ελίσσονται σε εποχές τέτοιας ανεργίας, που στον χώρο μας αγγίζει το 90%. Γι’ αυτό η Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών εγκαινιάζει τη «Γραμμή Αλληλεγγύης» μαζεύοντας βιογραφικά από καλλιτέχνες του κινηματογράφου, του θεάτρου και της τηλεόρασης (με απόλυτη εχεμύθεια πάντα) ώστε να τους βοηθήσει να βρουν δουλειές. Διότι ένας σκηνοθέτης, ένας σεναριογάφος ή ένας σκηνογράφος μπορούν, για παράδειγμα, να κάνουν άριστη δουλειά σε μια διαφημιστική εταιρεία ή αλλού.

Τι γνώμη έχεις για τους νεότερους σκηνοθέτες που σαρώνουν τα βραβεία, όπως ο Λάνθιμος, η Τσαγκάρη, ο Τσίτος κ.λπ.;

Οι νεότεροι πρέπει να δημιουργούν γνωρίζοντας ότι δεν θα υπήρχαν σήμερα, εάν δεν υπήρχε η προηγούμενη γενιά δημιουργών: Αγγελόπουλος, Κούνδουρος, Κακογιάννης, Βούλγαρης, Φέρρης, Παπαστάθης, Κατακουζηνός, Πανουσόπουλος, Παναγιωτόπουλος, Σμαραγδής, Ψαρράς, Λυκουρέσης. Βεβαίως υπάρχουν αξιόλογα νέα ταλέντα σε σωστή κατεύθυνση, με επικεφαλής τον Γιώργο Λάνθιμο και το μέλλον θα δείξει τη διάρκειά τους. Ο Λάνθιμος έχει μια «γλώσσα», που είναι το παν, και μια εμμονή σε μια κατεύθυνση. Ο «Κυνόδοντας» μου άρεσε, πιστεύω ότι πρέπει να ανοίξει και να εμβαθύνει τη θεματική του για να προχωρήσει. Έχω μια εικόνα από τον Λάνθιμο: να κουβαλάει ιδρωμένος πέντε πομπίνες έξω από τα γραφεία της Εταιρείας. Είδα έναν πραγματικό εργάτη, που με έπεισε ότι πιστεύει αυτό που κάνει.

Οι θεατές ανταποκρίνονται σ’ αυτήν τη νέα «γλώσσα»;

Οι θεατές έχουν εθιστεί σε μια τηλεοπτική λογική. Όταν πάνε σινεμά δυστροπούν μόλις δουν μια διαφορετική ματιά. Δεν με ενδιαφέρει το κακομαθημένο τηλεοπτικό κοινό. Ο κινηματογράφος καμιά σχέση δεν έχει με την τηλεόραση. Ούτε ξαδέλφια δεν είναι.

Η ιδιωτική τηλεόραση πώς σου φαίνεται ότι αντιδρά στην κρίση;

Η τηλεόραση δεν στηρίζει τους νέους, κάνει ένα κλειστό, σικέ παιχνίδι. Έχει τεράστιες ευθύνες για την ανεργία των νέων. Η τηλεόραση δεν προάγει τον πολιτισμό, απλώς κεδροφορεί και παίζει πολιτικά παιχνίδια. Ο σύγχρονος κινηματογράφος είναι απολύτως απών. Πώς μπορούν και κοιμούνται οι ιδιοκτήτες των καναλιών είναι απορίας άξιον.

Κινήσεις όπως η Ακαδημία Κινηματογράφου πως τις βλέπεις στη σημερινή πραγματικότητα;

Η Ακαδημία Κινηματογράφου δεν άνοιξε καθόλου τις πόρτες για όλους, ως όφειλε, σε μια εποχή μάλιστα που ανοίγουν όλα τα επαγγέλματα. Θεωρώ ότι το μεγάλο πρόβλημα της ηγεσίας της είναι ότι λειτούργησε σαν όργανο της εξουσίας, βάζοντας πλάτη ώστε να καταργηθούν τα χρηματικά έπαθλα στους ανθρώπους του ελληνικού κινηματογράφου. Εδώ υπάρχουν ετήσια βραβεία για μεταφράσεις βιβλίων και αυτοί κατήργησαν τα βραβεία στον ελληνικό κινηματογράφο, που αυτήν τη στιγμή αποτελεί τον καλύτερο πρεσβευτή της Ελλάδας στον κόσμο;

Τα Κρατικά Βραβεία Ποιότητας, όμως, υπήρξαν συχνά διάτρητα.

Όχι, δεν το πιστεύω. Πολλές σημαντικές ταινίες έχουν βραβευτεί. Το μοντέλο των Κρατικών Βραβείων Ποιότητας εξασθένησε μέσα σε μια δεκαετία. Όχι σε μόλις 2 χρόνια που υπάρχει η Ακαδημία. Δυστυχώς ζούμε σε μια εποχή που δεν υπάρχει συλλογικότητα. Έλεος πια. Πήξαμε στα βραβεία στην Ελλάδα. Πρέπει να γίνει μια σύνθεση ανοιχτή, χωρίς αποκλεισμούς κάτω από μια θεσμική ομπρέλα.

Οι συνδικαλιστές είναι κατά τη γνώμη σου αθώοι από όλα αυτά;

Κοίταξε, το να ασχολείσαι με τα κοινά είναι μεγάλη υπόθεση. Εμένα με γοητεύει. Είναι η ενσάρκωση της έννοιας του πολίτη. Το να παλεύεις για να εκφραστούν περισσότεροι άνθρωποι είναι δίκαιο. Το να σέβεσαι το δημόσιο χρήμα και να ζητάς τη σωστή διαχείρισή του, αυτό δεν είναι συνδικαλισμός, είναι αξιοπρέπεια, είναι Πολιτισμός. Έχουν γίνει σίγουρα πολλά λάθη. Το κακό του συνδικαλισμού δεν είναι τα μέλη που απαρτίζουν έναν φορέα, αλλά οι διοικήσεις των φορέων για τις οποίες η εμπειρία μου τα τελευταία 15 χρόνια είναι αρνητική, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων.

Πώς σχολιάζεις τη χλευαστική συμπεριφορά πολιτών απέναντι στους πολιτικούς;

Πιστεύω ότι μόνο με τον πολιτισμό μπορούμε να αποκωδικοποιήσουμε αυτό που συμβαίνει σε όλη την Ευρώπη. Οι πολιτικοί φταίνε για πολλά εγκλήματα, αλλά δεν θα λυθεί το πρόβλημα με το να τους προπηλακίσουμε. Είμαστε δημοκράτες, πολεμάμε για έναν καλύτερο κόσμο και γι’ αυτό εξάλλου πρέπει να αρχίσουμε με την αυτοκριτική μας. Ίσως έτσι θα γίνουμε ο καθρέφτης τους για να δούνε τα λάθη τους. Άλλωστε δεν λειτούργησαν μόνοι τους. Εμείς τους αναδείξαμε και εμείς τους ανεχθήκαμε.

Πώς βλέπεις το μέλλον;

Όταν αναλάβουμε τις ευθύνες μας μόνο τότε θα μπορούμε να δείξουμε ότι μας αδικούν οι μεγάλοι. Πρέπει να μετατρέψουμε την ήττα μας σε αλληλεγγύη. Να δείξουμε ότι είμαστε διαφορετικοί. Να δικαιωθούμε ξαναβρίσκοντας τη γοητεία μας. Για να καταλάβει κι η Ευρώπη ότι χωρίς τον Παρθενώνα θα ξαναγυρίσει στον Μεσαίωνα. Ο Μπρεχτ είχε πει ότι ο εχθρός μας περιμένει να κουραστούμε. Αλλά εμείς δεν κουραζόμαστε.