Τροχοπέδη ή κίνητρο υπέρβασης των ορίων; Αντλώντας έμπνευση από το αρχαίο δράμα και τις επιρροές του στον σύγχρονο δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, η διάσημη διοργάνωση γιορτάζει εφέτος τα ενενήντα της χρόνια.

Τροχοπέδη ή κίνητρο υπέρβασης των ορίων; Αντλώντας έμπνευση από το αρχαίο δράμα και τις επιρροές του στον σύγχρονο δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, η διάσημη διοργάνωση γιορτάζει εφέτος τα ενενήντα της χρόνια.

«Τον Ιανουάριο του 1995, όχι πολύ καιρό μετά τη μετακόμιση στο καινούργιο μας σπίτι, ο Βόλφγκανγκ Ριμ μας επισκέφθηκε για δείπνο. Φάγαμε υπέροχα σπιτικά μακαρόνια. Μιλήσαμε για διάφορα και κάποια στιγμή τον ρώτησα απ’ έξω απ’ έξω αν σκεπτόταν να συνθέσει μια νέα όπερα. Είπε ότι το είχε στο μυαλό του εδώ και καιρό. Η περιέργειά μου κορυφώθηκε και ζήτησα να μάθω αν είχε ήδη κατά νου κάποιον τίτλο. «Διόνυσος», μου απάντησε. «Διόνυσος»; τον ρώτησα. «Ναι, Διόνυσος», μου ξαναείπε εκείνος. «Ο θεός του κρασιού και της έκστασης, αλλά μέσα από τη ματιά του Νίτσε». Η ιδέα με μπέρδεψε και ταυτόχρονα με ενθουσίασε. Ωστόσο, κατάλαβα αμέσως τι έπρεπε να κάνω. Του ζήτησα να γράψει την όπερα για μένα. Θα του εξασφάλιζα επίσημη παραγγελία. Το κρασί ήταν καλό, όλα ήταν όμορφα κι έτσι μου το υποσχέθηκε εκείνο το κρύο βράδυ, περισσότερα από δεκατέσσερα χρόνια πριν. Το έργο δεν υπάρχει ακόμη. Ποτέ δεν είδα ούτε ένα μέτρο, μία νότα. Η παγκόσμια πρεμιέρα αναβλήθηκε αρκετές φορές. Όμως, η υπόσχεση διαρκεί ακόμη, είμαι σίγουρος γι’ αυτό…». Με τις παραπάνω φράσεις, έτσι όπως αυτές καταγράφονται στο πρόγραμμα του εφετινού Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, ο διαπρεπής αρχιμουσικός Ίνγκο Μετσμάχερ αναφέρεται στο νέο έργο μουσικού θεάτρου του Βόλφγκανγκ Ριμ, ενός από τους πλέον ενδιαφέροντες και πολυσχιδείς σύγχρονους γερμανούς συνθέτες. Ο «Διόνυσος» αναμένεται να δώσει τον τόνο στη φετινή διοργάνωση, η οποία πιστή στη λογική της δόμησης γύρω από ένα συγκεκριμένο θεματικό άξονα, σε συνάρτηση άλλωστε με τη διεθνή πρακτική, θα διεξαχθεί το καλοκαίρι (25 Ιουλίου – 30 Αυγούστου), υπό τον γενικό τίτλο «Μύθοι». Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, το αρχαίο ελληνικό δράμα, είτε αυτούσιο είτε μέσα από την επίδραση που άσκησε στις διαφορετικές εκφάνσεις του σύγχρονου δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού, κυριαρχεί στο Φεστιβάλ του 2010. Φιλόδοξες λυρικές και θεατρικές παραγωγές, συναυλίες, σύνθετα πρότζεκτ και μια σειρά παράλληλων δραστηριοτήτων συγκροτούν τον βασικό καμβά εκδηλώσεων. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι εξάλλου η σύνδεση που επιχειρείται ανάμεσα στους Μύθους και το Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, το οποίο εφέτος συμπληρώνει ενενήντα χρόνια ζωής. Η πρόεδρος της διοργάνωσης Χέλγκα Ραμπλ Στάντλερ εξηγεί: «Στη διάρκεια της πορείας της η διοργάνωση κατάφερε ν’ αποκτήσει μυθική αύρα. Το γεγονός αυτό αποτελεί άραγε τροχοπέδη ή κίνητρο για περαιτέρω υπέρβαση των ορίων;». Ο συνειρμός για μας τους Έλληνες, όπως εύκολα καταλαβαίνουν οι παροικούντες, τουλάχιστον, την Ιερουσαλήμ, είναι προφανής…

Από τον Διόνυσο στην Ευρυδίκη

Σε ό,τι αφορά το κομμάτι της όπερας, σημείο εκκίνησης για το έργο του 58χρονου Ριμ είναι ο κύκλος ποιημάτων του Φρειδερίκου Νίτσε «Διόνυσος – Διθύραμβοι». Ο διάσημος γαλλο-λιβανέζος σκηνοθέτης Πιερ Οντί, γνωστός και από τις συνεργασίες του με εικαστικούς καλλιτέχνες, θα ζωντανέψει επί σκηνής τον τρόπο με τον οποίο ο θεός του κρασιού αποτυπώνεται στο πνεύμα του φιλοσόφου, ενώ ο Ίνγκο Μετσμάχερ –ο οποίος έκανε μεγάλη επιτυχία στο περυσινό φεστιβάλ με το έργο του Λουίτζι Νόνο «Al gran sole carico d’ amore»– έχει αναλάβει την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης, πραγματοποιώντας ένα όνειρο πολλών χρόνων, όπως άλλωστε φαίνεται κι από το κείμενο του προγράμματος. Τα διονυσιακά στοιχεία της αρχαιοελληνικής τραγωδίας, αλλά και οι επιρροές του Νίτσε είναι επίσης προφανή στις απόπειρες του Ούγκο φον Χόφμανσταλ να εξερευνήσει τους μύθους. Η «Ηλέκτρα» (1906-1908), η πρώτη συνεργασία ανάμεσα στους δύο ιδρυτές του φεστιβάλ, τον Ρίχαρντ Στράους και τον Ούγκο φον Χόφμανσταλ, είναι μια ακόμη από τις λυρικές παραγωγές που θα δούμε. Ο διεθνώς διακεκριμένος ιταλός αρχιμουσικός Ντανιέλε Γκάτι διευθύνει τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης, ενώ τον ρόλο του τίτλου ερμηνεύει η Ιρένε Τεορίν, μια από τις εντυπωσιακά ανερχόμενες δραματικές σοπράνο της γενιάς της. Η διάσημη γερμανίδα μέτζο Βάλτραουντ Μάγιερ θα εμφανιστεί στον ρόλο της Κλυταιμνήστρας, ενώ τη Χρυσόθεμη θα ενσαρκώσει η ολλανδέζα σοπράνο Εύα Μαρία Βέστμπροκ και τον Ορέστη ο διάσημος γερμανός μπάσος Ρενέ Πάπε. Ο Νικολάους Λένχοφ, γνωστός στο κοινό του Σάλτσμπουργκ από προηγούμενες παραγωγές του «Ιδομενέα» του Μότσαρτ (1990-1991) και των «Σημαδεμένων» του Σρέκερ (2005), έχει την ευθύνη της σκηνοθεσίας. Ο «Ορφέας και Ευρυδίκη», η δημοφιλέστερη όπερα του Γκλουκ, είναι ένα ακόμη έργο εμπνευσμένο από τον αρχαίο ελληνικό μύθο, που θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του εφετινού φεστιβάλ, σηματοδοτώντας επίσης μία από τις πλέον απαιτητικές και φιλόδοξες παραγωγές. Ο –γνωστός για την αγάπη του στον συνθέτη– λαμπερός ιταλός μαέστρος Ρικάρντο Μούτι θα βρεθεί στο πόντιουμ, διευθύνοντας τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης στο Grosses Festpielhaus, συμπληρώνοντας παράλληλα σαράντα ολόκληρα χρόνια αδιάλειπτης παρουσίας στο φεστιβάλ. Δύο κορυφαίες αυστριακές λυρικές ερμηνεύτριες, η Ελίζαμπετ Κούλμαν και η Γκένια Κουχμάγιερ, από κοινού με τη βαυαρή σοπράνο Κριστιάνε Καργκ διαμορφώνουν το τρίο των πρωταγωνιστών, σε μια ιστορία όπου κίνητρο για τα πάντα είναι ο έρωτας. Τη σκηνοθεσία θα υπογράψει ο Ντίτερ Ντορν, γνωστός επίσης στο κοινό της διάσημης διοργάνωσης από προηγούμενες επιτυχημένες θεατρικές παραγωγές.

Σοφοκλής α λα Πέτερ Στάιν

O «Οιδίπους επί Κολωνώ», η τελευταία τραγωδία του Σοφοκλή, θα παρουσιαστεί σε σκηνοθεσία του βετεράνου Πέτερ Στάιν (ο ίδιος υπογράφει και τη μετάφραση) και αναμένεται ν’ αποτελέσει την «αιχμή του δόρατος» του θεατρικού προγράμματος του φεστιβάλ. Πρόκειται για μια φιλόδοξη συμπαραγωγή με το Berliner Ensemble, ενώ στον ρόλο του Οιδίποδα θα εμφανιστεί ο διάσημος, πολυβραβευμένος και πολύγλωσσος αυστριακός ηθοποιός Κλάους Μαρία Μπραντάουερ. Η γερμανόφωνη πρεμιέρα του έργου του καταξιωμένου νορβηγού συγγραφέα Γιον Φόσε με τίτλο «Θάνατος στη Θήβα» (βασισμένου στην αρχαιοελληνική τριλογία του Οιδίποδα), θα παρουσιαστεί στο πλαίσιο του εξαιρετικά ενδιαφέροντος προγράμματος νέων σκηνοθετών. Πρόκειται για ένα πρότζεκτ που φιλοδοξεί να προσφέρει βήμα έκφρασης σε πολλά υποσχόμενους δημιουργούς του αύριο κι έχει ως σήμερα τροφοδοτήσει το φεστιβάλ με πραγματικά ενδιαφέρουσες παραγωγές. Εμπνευσμένη από τον αρχαιοελληνικό μύθο είναι εξάλλου και η «Φαίδρα» του Ρακίνα, που περιλαμβάνεται επίσης στο θεατρικό πρόγραμμα του 2010 και θα παρουσιαστεί σε σκηνοθεσία Ματίας Χάρτμαν στο Landestheater του Σάλτσμπουργκ. Στον ίδιο χώρο και σε συνάρτηση πάντα με τον θεματικό άξονα της διοργάνωσης, η Σέντα Μπέργκερ θα διαβάσει αποσπάσματα από το έργο του Κλάουντιο Μαγκρίς «Καταλάβετέ με καλά παρακαλώ», μια παράφραση του μύθου του Ορφέα και της Ευρυδίκης.

* Για το πλήρες πρόγραμμα, τις ημερομηνίες, τη διαθεσιμότητα εισιτηρίων, αλλά και κάθε είδους χρήσιμη πληροφορία: www.salzburgfestival.at

Tόνια Μιχαήλ