Συνέντευξη στη Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Την «πετύχαμε» αυτές τις μέρες στην Αθήνα. Και, ναι, αυτό ήταν θέμα τύχης. Γιατί η Σώτη Τριανταφύλλου έχει επιλέξει να μη ζει μόνιμα στην Ελλάδα και, όπως λέει η ίδια, «να ανησυχώ για τρεις πόλεις», που δεν είναι άλλες από την Αθήνα, τη Νέα Υόρκη και το Παρίσι.

Συνέντευξη στη Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Την «πετύχαμε» αυτές τις μέρες στην Αθήνα. Και, ναι, αυτό ήταν θέμα τύχης. Γιατί η Σώτη Τριανταφύλλου έχει επιλέξει να μη ζει μόνιμα στην Ελλάδα και, όπως λέει η ίδια, «να ανησυχώ για τρεις πόλεις», που δεν είναι άλλες από την Αθήνα, τη Νέα Υόρκη και το Παρίσι. Ακούγεται κάπως… «on the road». Και μάλλον έτσι είναι και η ίδια από τη φύση της. Λίγο ροκ εν ρολ, λίγο αντισυμβατική, λίγο πνεύμα αντιλογίας, λίγο αιρετική, λίγο τολμηρή, ακόμα κι αν αυτό τη ρίχνει κατά καιρούς στο μάτι του κυκλώνα. Μα πάνω απ’ όλα η Σώτη Τριανταφύλλου είναι μια παραγωγική συγγραφέας, με πολλά επιτυχημένα βιβλία στο ενεργητικό της και άλλα ακόμα που έρχονται.

Τα βιβλία σας, άλλα λιγότερο και άλλα περισσότερο, έχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία. Οι προσωπικές σας καταθέσεις πώς μετουσιώνονται σε μυθοπλασία; Εξωραΐζονται, δαιμονοποιούνται; Είναι αυτό και μια «εργασία» αυτοψυχανάλυσης;

 Τα αυτοβιογραφικά στοιχεία είναι λιγότερα απ’ όσα επισημαίνει ο αναγνώστης. Και πιθανότατα είναι «αλλιώτικα»: η ιστορία του Νίκου Βάγκαλη στο «Εργοστάσιο των μολυβιών» είναι πλησιέστερη στη δική μου ιστορία από εκείνη της Μάργκο Κρουπ στη «Φτωχή Μάργκο». Έτσι κι αλλιώς, η πραγματικότητα δεν είναι αρκετή για να δημιουργήσουμε λογοτεχνία: χρειάζεται ενίσχυση, χρειάζεται συμπλήρωση, διόγκωση… Όσο για την αυτοψυχανάλυση, δεν μπορώ να απαντήσω με ακρίβεια: το μόνο που μπορώ να πω, είναι ότι η συγγραφή δεν είναι, για μένα, οδυνηρή διαδικασία, δεν υποφέρω από πυρετώδεις νύχτες γραψίματος, ούτε από σκοτεινά οράματα. Σηκώνομαι νωρίς το πρωί, χαίρομαι που το κεφάλι μου βρίσκεται στη θέση του και κάθομαι να γράψω με ηρεμία αυτό που έχω να γράψω.

Όλα σας τα βιβλία έχουν γίνει μπεστ-σέλερ. Κάθε καινούργιο σας βιβλίο είναι είδηση, και επιπλέον είστε της μόδας. Είναι καλό ή κακό ένας συγγραφέας να είναι της μόδας;

Πολύ αστείο αυτό που λέτε! Ποτέ δεν σκέφτηκα ότι είμαι της μόδας… Από σας το μαθαίνω… Θα συμφωνήσετε μαζί μου ότι δεν είναι σοβαρά αυτά τα πράγματα. Πάντως, αν είμαι «της μόδας», αυτή η μόδα διαρκεί για πάνω από δεκαπέντε χρόνια. Σοβαρεύομαι αποτόμως και σας λέω το εξής: η λογοτεχνική μας σκηνή είναι μέτρια – δεν έχει απολύτως καμιά σημασία αν κάποιος είναι της μόδας ή δεν είναι. Πιθανότατα, το κύμα του χρόνου θα παρασύρει όλους τους Έλληνες συγγραφείς. Θα ξεχαστεί γρήγορα το ποιος είναι της μόδας και το ποιος δεν είναι.

Ποιο είναι κάθε φορά το κίνητρο για να φύγετε από την Ελλάδα και να μείνετε σε μια άλλη χώρα; Τάσεις φυγής ή κοσμοπολιτισμός; Αν τίποτε από τα δύο, τότε τι;

Κάτι απλούστερο. Έχω σπουδάσει στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη και έχω αποκτήσει ρίζες: πολιτισμικές και κοινωνικές – η Ελλάδα είναι η πατρίδα μου, αλλά αισθάνομαι επίσης πολίτης στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη Γαλλία. Νοιάζομαι και ανησυχώ γι’ αυτές τις χώρες περισσότερο απ’ όσο νοιάζομαι και ανησυχώ για τη Ζιμπάμπουε ή για την Τασμανία. Εξάλλου, καθώς δεν έχω οικογενειακές υποχρεώσεις και η δουλειά που κάνω γίνεται οπουδήποτε – δεν χρειάζεται να πηγαίνω σε κάποιο γραφείο ή εργοστάσιο –, μπορώ να δρασκελίζω τα σύνορα. Έτσι, συσσωρεύω διαφορετικές εμπειρίες, που είναι πολύτιμες για μένα, για τη ζωή μου.

Η θέση σας για το μεταναστευτικό έχει προκαλέσει στο παρελθόν αντιδράσεις. Έχετε πει «το να μιλάμε για παγκόσμια κοινότητα είναι αριστερίστικη ρητορική». Δεν είναι αντιφατικό να το λέει αυτό μια κοσμοπολίτισσα;

Η Αριστερά είναι ανεύθυνη και ανεδαφική. Είμαι υπέρ του πλουραλισμού, που αναγνωρίζει πολλαπλές ταυτότητες μέσα σε μια χώρα, αλλά εναντίον της λεγόμενης πολυπολιτισμικότητας, η οποία «σεβόμενη» τις ιδιαιτερότητες απομονώνει, αντί να αφομοιώνει, τις διαφορετικές αυτές ταυτότητες. Το να προσπαθούμε να δείχνουμε απέραντη καλοσύνη, καταλήγει σε απέραντη σκληρότητα: χρειάζονται όρια, χρειάζονται νομοθετικά πλαίσια, χρειάζεται ευταξία, χρειάζεται συμβόλαιο μεταξύ γηγενών και αλλοδαπών. Η άνευ όρων μετανάστευση δημιούργησε σοβαρά προβλήματα (ζωτικού χώρου, υγειονομικά, ασφάλειας) και έγινε αιτία να αφυπνιστούν τα χειρότερα ένστικτα. Η παρουσία της Χρυσής Αυγής στη χώρα μας είναι ηθικά απαράδεκτη και πρέπει να κηρυχθεί εκτός νόμου. Όσο για τον κοσμοπολιτισμό, αποτελεί μια πολύ διαφορετική έννοια από εκείνη της πολυπολιτισμικότητας, την οποία υιοθετεί με δημαγωγικό τρόπο η ελληνική Αριστερά: ο κοσμοπολιτισμός είναι η ευκολία της προσαρμογής του ανθρώπου σε διαφορετικές χώρες και πολιτισμούς – δεν είναι η κατάργηση των συνόρων και η γενικευμένη ανομία που προκύπτει από αυτήν την παραβίαση. Όταν βρίσκομαι στις ΗΠΑ, σέβομαι τον αμερικανικό τρόπο ζωής, όταν βρίσκομαι στη Γαλλία, σέβομαι τον γαλλικό… Κι όταν ταξιδεύω στο Χαρτούμ, φοράω μαντήλα διότι αυτό απαιτείται από τους κανόνες της φιλοξενίας. Οι γηγενείς τοποθετούν τους κανόνες, όχι οι φιλοξενούμενοι.

Όταν αποφασίζετε για ένα διάστημα να μείνετε στο εξωτερικό – Νέα Υόρκη –, τι σας λείπει περισσότερο από την Ελλάδα αλλά και τι σας ανακουφίζει περισσότερο που αποχωριστήκατε;

Στην Ελλάδα έχω πάρα πολλούς φίλους – πάρα πολλούς… Λυπάμαι που βρίσκομαι μακριά τους και δεν μοιραζόμαστε την καθημερινότητα. Γι’ αυτό περνώ πολύ χρόνο μιλώντας στο Skype. Όμως η αρνητική ενέργεια, η δυσαρέσκεια και η ασχήμια της Αθήνας, το χωριάτικο πείσμα, το χωριάτικο κουτσομπολιό και ο δογματισμός που μας χαρακτηρίζουν είναι απωθητικά και χαίρομαι όταν απομακρύνομαι απ’ αυτά.

Νιώθετε πιο «ασφαλής» στην Αμερική απ’ ό,τι στην Ευρώπη που μοιάζει πλέον με κινούμενη άμμο, με τις οικονομίες να καταρρέουν σαν ντόμινο η μία μετά την άλλη;

Πουθενά δεν νιώθω ασφαλής, αλλά δεν επιδιώκω την ασφάλεια. Βλέπω τη ζωή όπως είναι: απροσδόκητη. Συμβαίνουν διάφορα ατυχήματα και στο τέλος πεθαίνουμε. Όλα είναι κινούμενη άμμος.

Πώς σας φάνηκαν τα εκλογικά αποτελέσματα αλλά και η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ;

Δεν με εξέπληξαν τα αποτελέσματα. Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ οφείλεται στον ελκυστικό – για πολλούς – αντιμνημονιακό και πατριωτικό λόγο. Ο κ. Τσίπρας έχει θράσος και το θράσος αρέσει στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στους νέους που, λόγω ηλικίας, χαρακτηρίζονται από την αψηφισιά στους θεσμούς και στην εξουσία. Η μετριοπάθεια, η περισυλλογή, η αναζήτηση ρεαλιστικών συμβιβασμών δεν θεωρούνται αρετές. Έχει ενδιαφέρον το τι θα επακολουθήσει: πώς ο ΣΥΡΙΖΑ θα κάνει χρήση αυτής της εμπιστοσύνης και αν θα επηρεάσει τις εξελίξεις.

Έχετε γράψει πολλές φορές καυστικά σχόλια εναντίον της ελληνικής Αριστεράς, την οποία έχετε χαρακτηρίσει οπισθοδρομική και συντηρητική. Ένα σχόλιο.

Είναι μακρά η συζήτηση. Πιστεύω πάντως ότι μια εξέλιξη προς τα μπρος, δηλαδή προς τη δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους προνοίας και δικαίου, θα απαιτούσε την ύπαρξη ευρωπαϊκού τύπου σοσιαλδημοκρατίας (το ΠΑΣΟΚ έχει ξεπεραστεί, είναι κόμμα λαϊκιστικό, μεσανατολικό) καθώς και την ύπαρξη ευρωπαϊκού τύπου Αριστεράς. Το ότι υπάρχουν σήμερα άνθρωποι που πιστεύουν σε σοβιετικά ολοκληρωτικά συστήματα, εμποδίζει την κοινωνική και οικονομική πρόοδο: το ΠΑΜΕ, για παράδειγμα, ενώ έχει δίκιο να φοβάται τις νεοφιλελεύθερες λύσεις στα εργασιακά ζητήματα, στην πράξη συμπεριφέρεται δογματικά, άρα καταστροφικά. Όσο για τον ΣΥΡΙΖΑ, είναι ένα συνονθύλευμα από ιδέες και ρητορικές, μερικές από τις οποίες επιδεικνύουν καθήλωση σε εποχές που έχουν οριστικά περάσει. Εμείς οι ιστορικοί πιστεύουμε ότι η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, ότι προχωρεί… Τα φαινόμενα δεν είναι ποτέ «ίδια»…

Σας έχουν πληγώσει στο παρελθόν κριτικές, επιθέσεις, σχόλια; Νιώθετε ότι έχετε αδικηθεί;

Δεν ασχολούμαι καθόλου με τις κριτικές, τις επιθέσεις και τα σχόλια. Μια – δυο φορές έχω απογοητευτεί από τη στάση ορισμένων δημοσιογράφων. Άλλα είπα στη συνέντευξη, άλλα δημοσιεύτηκαν… Συμβαίνουν αυτά… Δεν ξέρω αν έχω αδικηθεί: τι είναι απολύτως δίκαιο για να ζω μέσα του; Παντού υπάρχει αδικία. Άρα αδικούμαι κι εγώ.

Αν ξαναγεννιόσασταν, τι δουλειά θα κάνατε;

Μακάρι να μπορούσα να κλωνοποιηθώ και να ξανακάνω αυτό που κάνω (καλύτερα όμως), και παράλληλα να είμαι φυσικός ή κάτι παρόμοιο.

Γράφετε καινούργιο βιβλίο αυτό το διάστημα;

Μόλις τελείωσα ένα βιβλιαράκι με τίτλο «Μιλώντας στην Αλίκη για τη φιλοσοφία και το νόημα της ζωής». Η Αλίκη είναι ένα κορίτσι δεκαπέντε ετών. Το βιβλίο απευθύνεται στους εφήβους καθώς και στους μεγαλύτερους φυσικά. Εμείς οι μεγάλοι παριστάνουμε ότι τα ξέρουμε όλα, αλλά δεν ξέρουμε τίποτα. Καλό θα μας κάνει ν’ αρχίσουμε να μαθαίνουμε μαζί με τα παιδιά. Το βασικό πρόβλημα στην Ελλάδα και στον κόσμο είναι το πρόβλημα της παιδείας.