Άρης Σφακιανάκης

Η σκιά του Κυβερνήτη

Εκδόσεις: Κέδρος

Σελ.: 510

Ήδη από το προηγούμενο βιβλίο του «Έξοδος», ο συγγραφέας μάς είχε αιφνιδιάσει με την ολική διαφοροποίηση της θεματολογίας του. Είχε διαπραγματευτεί ένα εμβληματικό ιστορικό γεγονός, συγκεκριμένα την πολιορκία και έξοδο του Μεσολογγίου, μέσα από μια τολμηρότατη προσέγγιση, όπου ο συγγραφέας – αφηγητής, φορώντας το πόλο μπλουζάκι του, «μεταφέρεται» στο Μεσολόγγι του 1826. Αυτή η συγγραφική υπέρβαση του χρόνου και του χώρου ενείχε τον υπαρκτό κίνδυνο της συγγραφικής πανωλεθρίας, την οποία όχι μόνο απέφυγε, αλλά απεναντίας αντέστρεψε!

Με σαφώς ιστορικό θεματολογικό περιεχόμενο επανέρχεται ο Σφακιανάκης, με αφορμή όχι ένα εμβληματικό ιστορικό γεγονός, αλλά ένα εμβληματικό ιστορικό πρόσωπο, αυτή τη φορά δίχως φανταστικά ταξίδια στον χωροχρόνο. Και σε τούτο το βιβλίο, όπως και στο προηγούμενό του, υποβόσκει η αγωνία της κατανόησης της εθνικής μας ταυτότητας, των ιδιαιτεροτήτων μας μέσα από μια προσπάθεια αποτύπωσης (διερεύνησης) όσο το δυνατόν ευκρινέστερα των βασικών εθνικών μας αντιφάσεων.

Ο Κυβερνήτης, όπως καθιερώθη­κε να τον αποκαλούν, υπήρξε ο «κατά πράξιν και θεωρίαν πολιτικός Έλλην», ο οποίος συγκέντρωνε περισσότερο από κάθε άλλον σύγχρονό του όλες εκείνες τις απαραίτητες γνώσεις, αρετές και ικανό­τητες γι’ αυτή τη θέση. Κατείχε, κατά γενική οµολο­γία, σε βαθµό εξαιρετικό «την υψηλήν επιστήµην του κυβερνάν την πολιτείαν και φέρειν προς ευδαιµονίαν τα Έθνη». Φυσικά ήταν και ο µόνος από τους Έλληνες ο οποίος διέθετε «πολλήν πείραν και πολ­λά φώτα», σύμφωνα µε το διατυπωμένο σκεπτικό στο κείμενο της απόφασης για την εκλογή του. Ο Καποδίστριας υπήρξε ο διάσημος Ευρωπαίος πολι­τικός που το άκουσμα του ονόµατός του και µόνο προσέδιδε κύρος στην εξεγερμένη χώρα και απο­τελούσε εγγύηση στη διπλωματική πολιτική του απελευθερωτικού αγώνα της Ελλάδας. Κατά αγαστή τύχη, ο Καποδίστριας διέθετε το µέγα προσόν να είναι ταυτοχρόνως Έλληνας και Ευρωπαίος. Στο πρόσωπό του η χώρα είχε βρει τον πλέον κατάλλη­λο άνδρα στην πιο κρίσιμη στιγμή της ιστορίας της. Αυτή η μέγιστη τύχη, αυτός ο καλός οιωνός για το έθνος, αντί να αποτελέσει την αρχή µιας ευτυχούς πορείας για την Ελλάδα και τους Έλληνες, µετα­τράπηκε µε την άνανδρη και χυδαία δολοφονία του σε σύμβολο της κακοδαιμονίας, του φατριασμού, της απειθαρχί­ας, του άθλιου τοπικισµού, της ανοµίας και εν γένει της κατσαπλιάδικης συμπεριφοράς, η οποία καλά κρατεί ώς τις µέρες µας µέσα σ’ ένα «πνεύµα αλή­τικο, ελλαδίτικο», όπως τόσο εύστοχα διατύπωσε ο Διονύσης Σαββόπουλος στο τραγούδι του «Κωλοέλληνες»…

Στη «Σκιά του Καποδίστρια» παρακολουθούμε το χρονικό της ζωής του Κυβερνήτη από τον Δεκέμβριο του 1827 έως την αποφράδα Κυριακή της δολοφονίας του στις 9 Οκτωβρίου 1831. Η «Σκιά» είναι ένα από τα ελάχιστα μυθιστορηματικά πρόσωπα, της εξιστόρησης της ζωής του άμα τη αναλήψει των καθηκόντων του, που λειτουργεί απελευθερωτικά και λύνει τα χέρια του συγγραφέα να πλάσει λογοτεχνικά τα ιστορικά γεγονότα. Το εύρημα λειτουργεί μυστικά: κυρίως κρατά μιαν απόσταση από τα θορυβώδη δημόσια, για την ακρίβεια διασώζει – αναδεικνύοντάς την – τη σιωπή της μοναξιάς του Κυβερνήτη. Καθώς το ιδιωτικό διαπερνά αθόρυβα στο δημόσιο φιλοτεχνείται το ενδιαφέρον όσο και τραγικό πορτρέτο του Κυβερνήτη…

Ο Πέτρος Σκοτεινός στο λιμάνι της Ανκόνα γνωρίζεται κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες με τον Ιωάννη Καποδίστρια, μια εμβληματική προσωπικότητα της ευρωπαϊκής πολιτικής διπλωματίας. Η περίεργη γνωριμία τους καταλήγει σε μια συμφωνία μεταξύ των δυο ανδρών, με αποτέλεσμα ο Πέτρος Σκοτεινός να ακολουθήσει ως σωματοφύλακας

τον πρώην μινίστρο της ρωσικής αυτοκρατορίας στο πιο παράτολμο ταξίδι της ζωής του – να γίνει ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας, μιας χώρας – φαντάσματος.

Παράλληλα με την αποτύπωση των ιστορικών γεγονότων της περιόδου σε συνδυασμό με τη δράση του Καποδίστρια, ο συγγραφέας διανθίζει μυθιστορηματικά την πλοκή με τον σωματοφύλακά του, που τον παρουσιάζει ως μιαν ελληνική εκδοχή Καζανόβα, ο οποίος ταυτόχρονα με τις σκοτούρες των πολλαπλών καθηκόντων του αναζητά τον ελεύθερο έρωτα σε μια χώρα που έρχεται σε επαφή για πρώτη φορά με την τρομακτική εμπειρία της ελευθερίας… Ο ρόλος του σωματοφύλακα – «σκιά» είναι καθοριστικός ως προς την πλοκή. Σκιαγραφείται ως κοσμοπολίτης που ρέπει προς τις απολαύσεις – κυρίως σαρκικές – με μια δόση κυνικού ρεαλισμού και που πριν προσκολληθεί στον Καποδίστρια, περιπλανιόνταν στα ευρωπαϊκά σαλόνια και στα πεδία των μαχών μία ως δανδής και μία ως μισθοφόρος. Στο πρόσωπο του Πέτρου Σκοτεινού αναγνωρίζουμε μια πραγματικά «σκοτεινή», τυχοδιωκτική φιγούρα ενός ελληνικής καταγωγής πλάνητος, που σε αυτή του την αποστολή μάλλον δείχνει διχασμένος. Μετά την πρώτη του επαφή με τον Καποδίστρια μοιάζει να συνεπαίρνεται από την προσωπικότητα του Κυβερνήτη, την ανθρώπινη διάστασή του, τον χαρακτήρα του μέσα από μια ανομολόγητη σύγκριση της δικής του ζωής με αυτήν του μεγάλου πολιτικού. Μια σύγκριση που υπονοείται όπως ακριβώς υπονοούνται και οι αλληλεπιδράσεις αυτής της σχέσης.

Ο σωματοφύλακας του Καποδίστρια κρατά αποστάσεις από την υψηλή αίσθηση καθήκοντος του Κυβερνήτη, δίχως, ωστόσο, να μένει ανεπηρέαστος από τη διαρκή επιβεβαίωσή της. Η αντιμετώπιση της πρωτοφανούς κατάστασης την οποία αντιμάχεται καθημερινά ο Καποδίστριας, η θυσία της προσωπικής ζωής στον βωμό της δημόσιας, η ανιδιοτελής φιλοπατρία αλλά και η σύγκρουση με την απόλυτη αποκτήνωση των ανθρώπων που ταυτίζουν το προσωπικό τους συμφέρον με το εθνικό δεν είναι μόνο το δράμα που αντιμετώπισε ο Καποδιστρίας, αλλά το διαχρονικό δράμα του νεότερου ελληνισμού… Και ο Καποδίστριας υπήρξε το πρώτο και το πιο τραγικό θύμα του.

Η πλοκή εμπλουτίζεται περιφερειακά από τον μεγάλο ανέπαφο έρωτα του Κυβερνήτη προς τη Ρωξάνδρα Στούρτζα, την απουσία της οποίας γεμίζει αριστοτεχνικά η παρουσία του γάτου Ναμπούκο που εγκαταλείπεται στην τύχη του μετά τη δολοφονία του Κυβερνήτη, ενώ ο ατυχής έρωτάς του μένει να γεμίζει τις θλιβερές αναμνήσεις της Ρωξάνδρας… Ο Αμερικανός γιατρός της ιστορίας χρωματίζει αισιόδοξα τον ρομαντικό φιλελληνισμό όσο μελαγχολικά υπενθυμίζουν τις ελληνικές κακοδαιμονίες οι εμβόλιμοι ήρωες της επανάστασης…

Μετά το τέλος της ανάγνωσης, μένει ανοιχτή η πιο δραματική εκδοχή: αν δεν είχε δολοφονηθεί ο Καποδίστριας, ποιαν Ελλάδα θα είχαμε σήμερα; Ένα «αν» που τόλμησε να απαντήσει το 1976 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος στην ομιλία του για τη συμπλήρωση των 200 ετών από τη γέννηση του Καποδίστρια στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Κέρκυρας: «Αν κυβερνούσε την Ελλάδα ο Καποδίστριας μερικά χρόνια ακόμα – όταν πέθανε, δεν ήταν ούτε 56 ετών – θα ήταν άλλη η μοίρα αυτού του τόπου και πολλά δεινά που ακολούθησαν θα είχαν αποτραπεί. Ίσως λίγοι τότε να ήταν σε θέση να μετρήσουν το μέγεθος της εθνικής συμφοράς που προκάλεσε ο θάνατός του. Μόνο η απόστασή μας επιτρέπει να τη δούμε σήμερα ολόκληρη, σε όλες της τις συνέπειες».