Τα  (πολλά) τελευταία χρόνια οι κοινωνίες έχουν βυθιστεί σε πολιτική αφασία (από το στερητικό α και φημί/λέγω. Αφασία=αδυναμία λόγου). Μετά την κατάρρευση, στην πράξη, των πολιτικών ιδεολογημάτων που κράταγαν ζωντανές  τις κοινωνικοπολιτικές αναζητήσεις, οι λαοί θεωρούν δεδομένο, σχεδόν ιεροποιημένο, όποια σκέψη, πρακτική, στόχο ατομικό και κοινωνικό, νοο-τροπία,  οι τηλεοράσεις προωθήσουν ως θέσφατο. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση, που καταδήλως φαίνεται πως ελέγχεται από άγνωστα κέντρα αποφάσεων, έχει εξουδετερώσει κάθε δυνατότητα από τον άνθρωπο   αναζήτησης ευρύτερης εμβέλειας της ζωής του και της κοινωνίας του.

Εντέχνως, τυχαίως ή νομοτελειακώς, εξ αιτίας της απόλυτης επικράτησης της νεωτερικότητας, έχει ολοκληρωθεί η κατασκευαστή του «χρεωμένου ανθρώπου» και της χρεωμένης κοινωνίας, που μέσα στο φόβο προσπαθεί να επιβιώσει.  Ας προσθέσουμε σε αυτό και τη μεγάλη «απογοήτευσή του», όπως έλεγε ο Καστοριάδης, που δείχνει να είναι οριστική, εξ αιτίας του οντολογικού κενού στο οποίο έχει περιπέσει. (Υπενθυμίζω τα λόγια του Καστοριάδη: «η πρώτη απογοήτευση του κόσμου οφειλόταν στην οπισθοχώρηση των θρησκειών -σ. πλέον δόκιμος ο όρος «παλαιότερων οντολογιών»-και η δεύτερη όταν τα πολιτικά ιδεολογήματα , που ήρθαν να αντικαταστήσουν τις παλιότερες θρησκείες έδειξαν και αυτά τα όρια τους. Αυτό το οντολογικό κενό, αυτή η δεύτερη απογοήτευση,  φαίνεται πως είναι οριστικά»). 

Τώρα ενέσκηψε ο δεύτερος φόβος, αυτός του θανατηφόρου ιού, φόβος ισχυρότερος αυτή τη φορά, που κάνει ευκολότερο τον έλεγχο των κοινωνιών. Ασχέτως του πως αυτός προήλθε και πως τον χειρίζονται οι πολιτικές ηγεσίες, έχει οδηγήσει τα πράγματα στα άκρα, θεμελιώνοντας την ανάγκη αφύπνισης των λαών προς επαναφορά   της πολιτικής, της πολιτικής ως σκέψη και πράξη αναγέννησης των κοινωνών τους υπό συνθήκες ελευθερίας και δημοκρατίας. Είναι πλέον ζωτική μας ανάγκη  να εξέλθουμε της προ-πολιτικής περιόδου στην οποίαν έχουμε περιπέσει.

Ήδη πριν μερικά χρόνια ο Μπιλ Γκέϊτς είχε επισημάνει -χωρίς να γίνει τότε ευρέως αντιληπτό- πως οι ιοί θα είναι στο μέλλον επικινδυνότεροι από τους πολέμους. Το ζούμε τώρα τόσο ως προς τις επιπτώσεις τους σε απώλεια ζωών, όσο –και ίσως να είναι αυτό χειρότερο- ως προς την εγκαθίδρυση φόβου με πολλαπλασιαστικές συνέπειες, συνέπειες που θα συμπεριλάβουν και την απώλεια περισσότερων ανθρώπων. 
Από την τρέχουσα έκτακτη περίοδο, νομίζουμε προκύπτουν αβιάστως ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα (η ξεχνούμε άλλωστε πως κατά κανόνα, μετά από τέτοιες   συνθήκες πανδημιών, που υπήρξαν συχνές και στην πρόσφατη ιστορία της χώρας μας, άλλαζαν νοοτροπίες και θεσμοί) :

Αρχικώς επανήλθε στο προσκήνιο η ανάγκη θεώρησης της ύπαρξής μας σε αδιαίρετη σχέση με την κοινωνία μας: έχουμε όλοι το ίδιο εύθραυστο σώμα. Αλλά και οικονομικώς, με τη σημερινή έννοια της οικονομίας, να λειτουργούμε ως αδιαίτερο  μέρος της κοινωνίας εντός της οποίας και εξ  αιτίας της οποίας υπάρχουμε. Τούτο υπήρξε βασική αρχαιοελληνική πρόταση. Ενδεχομένως νομοτελειακώς να έχουμε σήμερα οδηγηθεί στη σημερινή υστερική ατομοκεντρικότητα, ολοκληρώνοντας τη διαδικασία που ξεκίνησε από τον 15ο αιώνα  (αρχή της νεωτερικής νοηματοδότησης του ανθρώπου). Αλλά και εντός του νεωτερικού κοινωνικού συμβολαίου που ορίζει τις ζωές μας, οι επικαλούμενοι τον φιλελευθερισμό ας διαβάσουν τον «πλούτο των Εθνών» του διανοητή που επικαλούνται.

Ο Άνταμ Σμιθ ήταν σαφής: αναφερόταν μόνο στην παραγωγική διαδικασία καταναλωτικών αγαθών και στην ανάγκη προστασίας της ιδιοκτησίας και όχι στους τομείς που δεν θα ήταν επικερδείς για τον επιχειρηματία, αλλά αναγκαίοι για τη λειτουργία του κράτους. Η δημόσια υγεία, η δημόσια Παιδεία (που δεν ταυτίζεται με την εκπαίδευση προς οικονομικό όφελος  του εκπαιδευομένου), η διαφύλαξη του Δικαίου και η ανάγκη ενίσχυσης της έρευνας και της επιστήμης για το κοινό καλό,  αποτελούν τέτοιους τομείς. Αλλά αναδύονται και άλλοι.

Συγκεφαλαιώνοντας, η ανάγκη δημόσιας υποστήριξης της Παιδείας, της γνώσης και του ελέγχου, δημόσιου ελέγχου, των διαδικασιών που αφορούν στην ελευθερία, στη δημοκρατία, στην διαχείριση της ίδιας μας της ζωής, έχει καταστεί πλέον αδήριτη.  Εδώ ένα νέο «κοινωνικό συμβόλαιο» χρήζει επεξεργασίας, κοινής αποδοχής και εγκαθίδρυσής του. Επανασχεδιασμός των πολιτικών θεσμών, επανεξέταση των σχέσεων «δημοσίων» και «ιδιωτικών»  δραστηριοτήτων, αλλά και των νοημάτων των όρων αυτών, όπου το «δημόσιο» και το «ιδιωτικό» δεν θα είναι αντίπαλοιi, θεώρηση και διαχείριση υπό νέο πρίσμα της εκ των πραγμάτων δημιουργηθείσας παγκοσμιότητας, κ.λ.π.  

Με άλλα λόγια επαναφορά της πολιτικής σκέψης και πράξης, με όρους δημοκρατίας και ελευθερίας.