Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, η διεθνής κοινότητα αντιμετωπίζει ένα ευρύ φάσμα μη συμβατικών απειλών. Το μέγεθος αρκετών από αυτές τις απειλές, που τις τελευταίες τρεις δεκαετίες καθιερώθηκαν με τον όρο «ασύμμετρες απειλές», χαρακτηρίζεται «σημαντικό», σε τέτοιο βαθμό μάλιστα ώστε αρκετοί αναλυτές κάνουν λόγο ακόμη και για «πιθανό αφανισμό του ανθρώπινου είδους από τον πλανήτη Γη σε μερικές δεκαετίες». 
Πιθανόν ένα τέτοιο δυσοίωνο σενάριο να περιέχει μια δόση υπερβολής. Ωστόσο δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε ότι η παγκόσμια κατάσταση ασφαλείας επιδεινώνεται διαρκώς, κυρίως λόγω της συχνότερης εμφάνισης των μέχρι σήμερα γνωστών, αλλά και της ανάδυσης νέων ασύμμετρων απειλών.

Πιο κοντά η βιοτρομοκρατία
Είναι γεγονός ότι, πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας της Covid-19, καμιά χώρα δεν είχε αντιληφθεί τις πιθανές συνέπειες μιας βιολογικής ασύμμετρης απειλής. Αν το είχαν αντιληφθεί, δεν θα ήταν τόσο απροετοίμαστες. Οι μέχρι τότε εκτιμήσεις για τις πιθανές επιπτώσεις μιας πανδημίας ήταν «εξαιρετικά υποτιμημένες», ενώ η βιοασφάλεια ήταν «εξαιρετικά υποχρηματοδοτούμενη».
Πέρα από τον απροσδόκητα τεράστιο αριθμό ανθρώπινων απωλειών και τις αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία, η πανδημία της Covid-19 αποκάλυψε την έλλειψη ετοιμότητας και την αδυναμία των συστημάτων υγείας να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την «επίθεση» ενός όχι ιδιαίτερα μολυσματικού βιολογικού παράγοντα (SARS-CoV-2).
Είναι πλέον λογικό να ανησυχούμε ότι, από τούδε και στο εξής, η ανθρωπότητα μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπη και με άλλους απειλητικούς ιούς, περισσότερο μεταδοτικούς και θανατηφόρους.
Η πρόοδος που επιτελείται στον τομέα της συνθετικής βιολογίας1, ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός των εγκαταστάσεων βιοδιατήρησης επικίνδυνων και θανατηφόρων ιών και, κυρίως, οι τρέχουσες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας της Covid-19 οδηγούν στην εκτίμηση ότι κρατικοί δρώντες, μη κρατικοί δρώντες (τρομοκρατικές οργανώσεις) ή και μεμονωμένα άτομα θα επιχειρήσουν – εάν δεν το έχουν ήδη επιχειρήσει – να κατασκευάσουν ή να αποκτήσουν με κάποιον τρόπο εξαιρετικά επικίνδυνους ιούς, προκειμένου να τους χρησιμοποιήσουν ως βιολογικούς παράγοντες σε όπλα μαζικής καταστροφής. 
Βέβαια τα ίδια αποτελέσματα θα μπορούσε να προξενήσει και η ακούσια απελευθέρωση παρόμοιων επικίνδυνων και θανατηφόρων ιών. Ίσως, μάλιστα, ο κορωνοϊός SARS-CoV-2 να ανήκει στην περίπτωση της ακούσιας απελευθέρωσης. 
Η επόμενη πανδημία θα μπορούσε να αποδειχθεί χειρότερη από αυτήν της Covid-19, καθώς 
● παθογόνοι μικροοργανισμοί μεταπηδούν όλο και περισσότερο από τα ζώα στους ανθρώπους, 
● η ετοιμότητα του συστήματος Υγείας εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να ανταποκριθεί αποτελεσματικά, ακόμη και στις πλέον ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης, 
● ενώ διάφοροι επίδοξοι βιοτρομοκράτες διαθέτουν τόσο τις γνώσεις όσο και τα μέσα προκειμένου να κατασκευάσουν βιολογικά όπλα.

Υπάρχουν παραδείγματα
Είναι βέβαιο ότι, με την πάροδο του χρόνου, η μείωση των τεχνικών εμποδίων θα επιτρέψει σε επίδοξους βιοτρομοκράτες να κατασκευάσουν ιδιαίτερα επικίνδυνους παθογόνους μικροοργανισμούς.
Ας μην ξεχνάμε ότι, το 1993, μέλη της ιαπωνικής θρησκευτικής σέκτας «Aum Shinrikyo» («Υπέρτατη Αλήθεια»), με γνώσεις γενετικής μηχανικής, που το 1995 πραγματοποίησαν τις θανατηφόρες χημικές επιθέσεις στο μετρό του Τόκιο (12 νεκροί και περίπου 5.500 τραυματίες), απέκτησαν ένα ερευνητικό κέντρο κόστους μικρότερου του ενός εκατομμυρίου δολαρίων, όπου καλλιεργούσαν σπόρους άνθρακα (από τους πλέον θανατηφόρους βιολογικούς παράγοντες), προκειμένου να τους διασπείρουν με έναν ψεκαστήρα βιομηχανικού τύπου, τοποθετημένο σε ένα μη επανδρωμένο ελικόπτερο. 
Επίσης υπάρχουν στοιχεία ότι πειραματίστηκαν με το βακτήριο C. Burnetii και ότι έστειλαν μια ομάδα στο Ζαΐρ προκειμένου να αποκτήσουν τον ιό Έμπολα. Μερικά χρόνια αργότερα, το 2001, ταχυδρομήθηκε ένας αριθμός επιστολών, που περιείχαν σπόρους άνθρακα, προς διάφορους παραλήπτες εντός των Ηνωμένων Πολιτειών, με αποτέλεσμα να προσβληθούν 22 άτομα, εκ των οποίων τα πέντε έχασαν τη ζωή τους2.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι υπάρχουν οργανώσεις οι οποίες έχουν την πρόθεση να διεξάγουν βιοτρομοκρατικές επιθέσεις. Επομένως το μείζον ερώτημα είναι «πότε θα αποκτήσουν τη δυνατότητα κατασκευής ενός ιδιαίτερα επικίνδυνου παθογόνου μικροοργανισμού, προκειμένου να τον οπλοποιήσουν και να τον μετατρέψουν σε βιολογικό όπλο». 

Ένα μεγάλο κενό
Δεν είναι λίγοι αυτοί που εκλαμβάνουν την πανδημία της Covid-19 ως ένα τυχαίο γεγονός, το οποίο μπορεί να συμβεί μια φορά κάθε μερικές δεκαετίες. Ωστόσο αυτή η εκτίμηση είναι λανθασμένη και επικίνδυνη, καθότι οδηγεί σε εφησυχασμό. Σίγουρα η Covid-19 δεν είναι η τελευταία πανδημία.
Εάν η παγκόσμια κοινότητα δεν σχεδιάσει και δεν εφαρμόσει μια ολοκληρωμένη στρατηγική βιοασφάλειας, είτε κατά εκούσιας χρήσης (biosecurity) είτε κατά ακούσιας απελευθέρωσης φυσικών ή και τεχνητών παθογόνων μικροοργανισμών (biosafety), τότε, ίσως και βραχυπρόθεσμα, θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε νέες, περισσότερο μεταδοτικές και θανατηφόρες πανδημίες, οι οποίες θα μπορούσαν να απειλήσουν την ανθρώπινη ύπαρξη. 
Αναμφισβήτητα στον τομέα της βιοασφάλειας υπάρχει ένα μεγάλο κενό και, ως εκ τούτου, υπάρχουν και σημαντικά περιθώρια βελτίωσης. Η παγκόσμια κοινότητα χρειάζεται επειγόντως έναν ισχυρό μηχανισμό βιοασφάλειας προκειμένου να προετοιμαστεί για την αντιμετώπιση της επόμενης πανδημίας. 
Παρά την ανάδυση των βιολογικών απειλών του 21ου αιώνα, όπως για παράδειγμα οι επιθέσεις άνθρακα του 2001, η πανδημία γρίπης H1N1 του 2009, η επιδημία του Έμπολα στη Δυτική Αφρική το 2014 και η τρέχουσα πανδημία της Covid-19, οι περισσότερες χώρες εξακολουθούν να παραμένουν απροετοίμαστες για την αντιμετώπιση μιας νέας πιθανής βιολογικής απειλής. 
Στο άμεσο μέλλον μια σύνοδος κορυφής αρχηγών κρατών υπό την προεδρία του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, σε συντονισμό με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, πιθανόν να έθετε τις βάσεις για την ίδρυση ενός διεθνούς μηχανισμού βιοασφάλειας για την αντιμετώπιση μελλοντικών βιολογικών απειλών. 

*Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής
([email protected])

 

1. Η συνθετική βιολογία είναι μια συναρπαστική διεπιστημονική περιοχή έρευνας, που γεφυρώνει τη βιολογία με τη μηχανική. Στόχος της συνθετικής βιολογίας είναι να μπορέσει να επαναπρογραμματίσει κυτταρικά συστήματα ώστε αυτά να παράγουν προϊόντα ωφέλιμα για τον άνθρωπο και την κοινωνία.
Κώστας Ματθιόπουλος, καθηγητής Μοριακής Βιολογίας στο Τμήμα Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, «Η Συνθετική Βιολογία και οι δυνατότητες εφαρμογών της στην αγροτο-βιοτεχνολογία», 8 Ιουν 2018
https://www.omic-engine.com/post/synthetic-biology-in-agro
2. Βασίλης Γιαννακόπουλος (γεωστρατηγικός αναλυτής) και Γιώργος Καρυστινός (πρώην καρδιολόγος 251 ΓΝΑ), «Χημικά και Βιολογικά Όπλα – Υπαρκτή Ασύμμετρη Απειλή», σ.σ. 200-201, Αθήνα, 2013