«Η Νέα Υόρκη μοιάζει απαίσια, αλλά γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πηγαίνω εκεί» σημείωνε το 1929 ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα.

«Η Νέα Υόρκη μοιάζει απαίσια, αλλά γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πηγαίνω εκεί» σημείωνε το 1929 ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. Είχε μόλις τελειώσει ένας απελπισμένος, σκοτεινός, απαγορευμένος έρωτας και ένιωθε θλιμμένος, όπως και μόνος. Υπαρξιακά συνταραγμένο, o μέντοράς του τον στέλνει στην αναδυόμενη πρωτεύουσα του πνεύματος. Τυπικά, θα σπουδάσει την αγγλική γλώσσα στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Ουσιαστικά, θα μελετήσει τη ζωή εκεί, θα προσπαθήσει να ξεχαστεί και, τελικά, θα γράψει ένα από τα σημαντικότερα έργα του: «Ποιητής στη Νέα Υόρκη».
Αυτόν τον γενικό τίτλο φέρουν, τώρα, οι εκδηλώσεις που μέχρι τις 20 Ιουνίου θα απλώνονται στην πόλη. Πρόκειται για μια σημαντική διοργάνωση, με τη συνεργασία του Ιδρύματος Λόρκα, η οποία έχει ως επίκεντρο μια έκθεση στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης. Τίτλος της, «Επιστροφή αύριο».

Η τραγωδία πίσω από τις λέξεις
Πίσω από αυτήν τη βιαστική, ελλειπτική διατύπωση, κρύβεται μια τραγωδία. Λίγες εβδομάδες πριν από τη σύλληψη και εκτέλεσή του από τις φασιστικές ορδές του Φράνκο, ο Λόρκα πήγε στη Μαδρίτη, για να επισκεφθεί έναν εκδότη που θα έβγαζε τη μεγαλειώδη ποιητική του σύνθεση. Παρ’ ότι την είχε γράψει εν θερμώ, κατά την περίοδο της διαμονής του στην Αμερική (1929-1930), ο Λόρκα δίσταζε να την κυκλοφορήσει. Εν τέλει, το αποφάσισε στα 1936 με τη σκέψη να δώσει και μια διάλεξη, στην οποία να εξηγεί τα κρυμμένα σύμβολα. Ήταν 12 Ιουλίου του 1936.
Όμως, ο Χοσέ Μπεργκαμίν έλειπε. Ο Λόρκα αφήνει, λοιπόν, ένα ιδιόγραφο σημείωμα με τις λέξεις «επιστροφή αύριο» και φεύγει. Εκείνο το «αύριο» δεν επρόκειτο να έρθει ποτέ. Περίπου έναν μήνα μετά συνελήφθη, και γύρω στις 18-20 Αυγούστου τον δολοφόνησαν. Ακόμα και σήμερα αναζητούν τον τόπο της ταφής του, καθώς εκείνους τους ταραγμένους καιρούς οι δημοκρατικοί Ισπανοί δεν έπρεπε να έχουν μνήμα, ώστε να μην υπάρχει
Μνήμη.

Το εξαφανισμένο χειρόγραφο
Μια μεγάλη έκθεση, λοιπόν, με τίτλο «Back tomorrow» φιλοξενεί η Public Library. Επίκεντρο, το χειρόγραφο της συλλογής «Ο ποιητής στη Νέα Υόρκη». Ο Μπεργκαμίν δραπέτευσε από τη φλεγόμενη Ισπανία και πήγε στη Λατινική Αμερική, με το χειρόγραφο μαζί του. Μετά την πρώτη έκδοση, το 1940, αυτό εξαφανίστηκε. Συνέπεια της εξαφάνισης ήταν να πυροδοτούνται διαρκώς συζητήσεις περί της ακρίβειας της πρώτης έκδοσης. Κυρίως επειδή μια δεύτερη, δίγλωσση, έκδοση είχε αποκλίσεις.
Τελικά, το 2003, οι 96 σελίδες που είχε γράψει με το χέρι του ο Φεδερίκο βγήκαν σε δημοπρασία στους Christie’s, και το Ίδρυμα Λόρκα τις αγόρασε από έναν άνεργο Μεξικανό αντί 120 χιλιάδων στερλινών. Αυτή είναι η πρώτη φορά που το περίφημο χειρόγραφο θα εκτεθεί, μαζί με γράμματα του ποιητή από την εξάμηνη φοίτησή του στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, σκίτσα που ο ίδιος έφτιαχνε, την κιθάρα του, την κάρτα εισόδου του στην πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη κ.ά.

Προφητικά ποιήματα
Με την ευκαιρία της έκθεσης, θα κυκλοφορήσουν νέες εκδόσεις του «Ποιητής στη Νέα Υόρκη» στα αγγλικά όπως και στα ισπανικά. Το έργο αυτό «αποτελεί σημείο καμπής στην πορεία του», όπως σημειώνει ο Χρίστος Γούδης, ο οποίος έχει μεταφράσει τη συλλογή στα ελληνικά (όπως και ο Βασίλης Λαλιώτης). «Ο ποιητής του “πνεύματος της γης” ήρθε αντιμέτωπος με τα “δαιμόνια της πόλης”. Τα προσδιόρισε, τα κατήγγειλε και τα αφόρισε. Και παράλληλα προφήτευσε, ειδικά για τη Νέα Υόρκη, αυτά που έμελλε να της συμβούν στις μέρες μας (“Χορός του Θανάτου”). Και ενδεχομένως αυτά που θα συμβούν στο μέλλον. Κατά μία ειρωνική σύμπτωση, τα σουρεαλιστικά και ακατανόητα ποιήματα του Λόρκα εκείνης της εποχής, με τη διεύρυνση των νοημάτων που έφεραν τα χρόνια, αποδείχτηκαν τα πιο ρεαλιστικά και πιο προφητικά ποιήματα του καιρού μας».

Στα βήματα του ποιητή
Οι εκδηλώσεις που πλαισιώνουν την έκθεση είναι περίπου 25 και ανάμεσά τους βρίσκεται το κονσέρτο που θα δώσει η Πάτι Σμιθ στην επέτειο γέννησης του Λόρκα, στις 5 Ιουνίου. Ένας εξαιρετικός διαδραστικός χάρτης που δημιουργήθηκε από τους διοργανωτές παρουσιάζει όλα τα σημεία της Νέας Υόρκης στα οποία ο ποιητής περπάτησε και από τα οποία ίσως εμπνεύστηκε. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επισκεφθούν την ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.fsgworkinprogress.com/LorcaMap/index.html και να δουν τα πάντα.
Απών από τις εκδηλώσεις, ο Λέοναρντ Κοέν, που έχει μεταφράσει στα αγγλικά στίχους από τη συγκεκριμένη συλλογή στο «Take this waltz». Θα ήταν ωραίο να ακουστεί, όπως και το «Φεύγω για το Σαντιάγο» του δικού μας Μίκη Θεοδωράκη.